មូលហេតុទាំងនោះ គឺដោយសារស្រុកខ្មែរ សមណសិស្ស សមណនិស្សិត ជួបផលវិបាកក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ជីវភាពរឿងចង្ហាន់វនជនប្រចាំថ្ងៃ និងខ្វះខាតក្បួនច្បាប់ ទាក់ទងនឹងវិស័យសាសនា ដូច្នេះសមណសិស្ស សមណនិស្សិត បង្ខំចិត្តចាកចេញពីស្រុកទេសទៅស្វែងរកចំណេះផ្នែកនេះនៅស្រុកគេ។
សមណសិស្សសមណនិស្សិត និងសិស្សនិស្សិតខ្មែរមួយចំនួននាប្រទេសថៃ ដែលផ្ដល់បទសម្ភាសន៍ឲ្យវិទ្យុអាស៊ីសេរី ឲ្យដឹងថា ការផ្គត់ផ្គង់ចង្ហាន់នៃប្រជាពលរដ្ឋថៃ ចំពោះសមណសិស្ស សមណនិស្សិតដែលបាននិមន្តមកពីប្រទេសផ្សេងៗសិក្សានាប្រទេសមួយនេះ ហាក់មិនរើសអើងឡើយ។ ចំណែកព្រះសង្ឃខ្មែរហាក់ទទួលការរើសអើងខ្លះៗពីសំណាក់ពលរដ្ឋថៃ ខណៈពេលជម្លោះនៃប្រាសាទព្រះវិហារកើតឡើង។
សមណនិស្សិតថ្នាក់អនុបណ្ឌិតនៃសាកលវិទ្យាល័យធម្មសាស្ត្រនៃប្រទេសថៃ មានស្រុកកំណើតនាខេត្តប៉ៃលិន ដែលបានសាងព្រះផ្នួសតាំងពីព្រះជន្ម ១៣វស្សា លុះដល់បច្ចុប្បន្នព្រះជន្ម ២៩ព្រះវស្សា ព្រះតេជព្រះគុណ ហឿន គឿន មានថេរដីកាថា ព្រះសង្ឃខ្មែរដែលចូលសិក្សានាប្រទេសថៃ មានស្របច្បាប់ក៏មាន មិនស្របច្បាប់ក៏មាន។
ព្រះតេជព្រះគុណមានថេរដីកាបន្ថែមទៀតថា ហេតុផលដែលនាំឲ្យព្រះសង្ឃខ្មែរពេញនិយមនិមន្តចូលទៅសិក្សានៅប្រទេសថៃនោះ ដោយសារភាពសម្បូរបែបនៃចង្ហាន់ និងក្បួនច្បាប់នៃការសិក្សា។
ប្រហាក់ប្រហែលគ្នានេះ ព្រះតេជព្រះគុណ ឈន ដូង គង់នៅវត្តព្រៃឫស្សី សង្កាត់ជ្រៃធំ ខណ្ឌពោធិ៍សែនជ័យ រាជធានីភ្នំពេញ ព្រះតេជព្រះគុណមានថេរដីកាកាលពីថ្ងៃទី០១ ខែឧសភា ថា ការសិក្សាព្រះពុទ្ធវចនៈឲ្យស៊ីជម្រៅ អ្នកសិក្សាមិនពឹងផ្អែកលើព្រះត្រៃបិដក (គម្ពីរមូលដ្ឋាននៃព្រះត្រៃបិដក) តែម្យ៉ាងនោះទេ គឺចាំបាច់អ្នកសិក្សាត្រូវពឹងផ្អែកគម្ពីរផ្សេងៗទៀតពាក់ព័ន្ធនឹងព្រះពុទ្ធសាសនា។ គម្ពីរទាំងនោះរួមមាន ព្រះអដ្ឋកថា (គម្ពីរដែលសាវកព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់តាក់តែងឡើងដើម្បីពន្យល់វចនៈ ឬពាក្យនៃព្រះពុទ្ធ ដែលមានន័យពិបាកៗក្នុងបំណងឲ្យអ្នកសិក្សាជំនាន់ក្រោយងាយយល់)។ គម្ពីរដីកា (គម្ពីរពន្យល់អត្ថន័យជ្រៅៗក្នុងអដ្ឋកថា) និង អនុដីកា (ការពន្យល់ពាក្យពិបាកៗនៃពាក្យក្នុងគម្ពីរដីកា)។
ព្រះតេជគុណ ឈន ដូង មានថេរដីកាទៀតថា ស្រុកខ្មែរយើងទើបបានគម្ពីរមួយចំនួន រួមមានព្រះត្រៃបិដក ភាសាបាលី ភាសាខ្មែរ ចំនួន ១១០ក្បាល។ ចំណែកក្បួនច្បាប់មួយចំនួន មានដូចជា អដ្ឋកថាដីកា និងអនុដីកានៅមានកំណត់។ ព្រះតេជព្រះគុណមានថេរដីកាបញ្ជាក់ថា គម្ពីរអដ្ឋកថា គឺប្រទេសកម្ពុជា ទើបប្រែពីភាសាថៃ មកជាភាសាខ្មែរបានចំនួនតិចតូច។
ទាក់ទងនឹងក្បួនច្បាប់សម្រាប់សិក្សានេះ ព្រះតេជគុណ ឈន ដូង មានថេរដីកាទៀតថា ប្រទេសកម្ពុជា ជាប្រទេសកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា តែក្បួនច្បាប់សម្រាប់សិក្សាស្រាវជ្រាវលើវិស័យនេះនៅមិនទាន់ឆ្លើយនឹងតម្រូវការរបស់ព្រះសង្ឃឡើយ។ ដោយឡែកនៅប្រទេសអង់គ្លេស ដែលពលរដ្ឋគេ ភាគតិចកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា តែប្រទេសនេះបានបកប្រែគម្ពីរដីកាក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាជាភាសាបាលី ទៅជាភាសារបស់ខ្លួនឥតមានចន្លោះ។
ស្របនឹងការបកប្រែគម្ពីរដីកានៃព្រះពុទ្ធសាសនានេះ ព្រះតេជព្រះគុណមានថេរដីកាបន្ថែមថា តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់ព្រះតេជព្រះគុណ ប្រទេសដែលកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាហើយបានបកប្រែគម្ពីរដីកាគ្រប់គ្រាន់ រួមមានប្រទេសថៃ ប្រទេសភូមា និងប្រទេសស្រីលង្កា។
ទោះយ៉ាងណា ព្រះអគ្គាធិការរងនៃពុទ្ធិកសិក្សានៃសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជ ព្រះតេជព្រះគុណមានថេរដីកាថា សព្វថ្ងៃក្រសួងធម្មការ និងសាសនា បានបង្កើតនាយកដ្ឋានរៀបចំសិក្សាស្រាវជ្រាវធ្វើកិច្ចការមួយចំនួន ទាក់ទងការបកប្រែគម្ពីរដីកាដែលខ្វះខាតឲ្យពេញបរិបូរឲ្យដូចប្រទេសកាន់ព្រះពុទ្ធផ្សេងទៀត។
ជាមួយគ្នានេះ ព្រះតេជព្រះគុណមានថេរដីកាទៀតថា បច្ចុប្បន្នវត្តអារាមទូទាំងប្រទេសមានចំនួនជាង ៤ពាន់វត្ត និងព្រះសង្ឃប្រមាណ ៥ម៉ឺនអង្គ។ ប៉ុន្តែព្រះតេជព្រះគុណមានថេរដីកាថា ព្រះតេជព្រះគុណមិនអាចបញ្ជាក់ពីចំនួនសមណសិស្ស សមណនិស្សិត ដែលនិមន្តចេញទៅបរទេសចំនួនប៉ុន្មាននោះទេ ប៉ុន្តែព្រះតេជព្រះគុណអាចបញ្ជាក់ចំនួនប្រទេសដែលព្រះសមណសិស្ស សមណនិស្សិតខ្មែរចេញទៅប្រទេសនោះៗ បានមានដូចជាប្រទេសថៃ ប្រទេសភូមា ប្រទេសស្រីលង្កា ប្រទេសឥណ្ឌា ប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង និងតៃវ៉ាន់។
តាមឯកសារមួយមានចំណងជើងថា "មហាបុរសក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាកម្ពុជា" នាសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម និងមុនហ្នឹងបន្តិច សរសេររៀបរាប់ពីអ្នកចេះដឹងល្បីៗក្នុងសង្គមខ្មែរនៅសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយមនោះ។ អ្នកចេះដឹងល្បីៗនៅសម័យនោះ ភាគច្រើនជាកូនអ្នកស្រែចម្ការដែលមានជីវភាពក្រីក្រ។ ឧទាហរណ៍សម្ដេចព្រះសុមេធាធិបតី សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជគណៈមហានិកាយសម្ដេច ជួន ណាត ព្រះអង្គជាអ្នកប្រាជ្ញអក្សរសាស្ត្រ។ ព្រះអង្គមានស្រុកកំណើតនៅស្រុកគងពិសី ខេត្តកំពង់ស្ពឺ។
ឯកសារដដែលសរសេរទៀតថា សម្ដេចអង្គនេះទ្រង់មានចំណេះដឹងផ្នែកភាសាជាច្រើន រួមមានភាសាថៃ ភាសាឡាវ ភាសាវៀតណាម ភាសាភូមា ភាសាបាលី ភាសាសំស្ក្រឹត ភាសាបាលី ភាសាអង់គ្លេស ភាសាបារាំង ជាដើម។
ឯកសារដដែលនេះសរសេរពីអ្នកចេះដឹងក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា រួមមានសម្ដេច ហួត តាត មានស្រុកកំណើតនៅខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ព្រះតេជព្រះគុណអង្គនេះមានជំនាញខាងភាសាសំស្ក្រឹត ព្រះតេជព្រះគុណ សេក នាង មានស្រុកកំណើតនៅខេត្តព្រៃវែង ព្រះតេជព្រះគុណអង្គនេះមានជំនាញខាងភាសាបាលីជាដើម។
ទាក់ទងនឹងធនធានមនុស្សនេះ អ្នកប្រាជ្ញអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ សម្ដេចព្រះសុមេធាធិបតី ជួន ណាត បានសោយទិវង្គត កាលពីឆ្នាំ១៩៦៩ មកទល់ពេលនេះ គេមិនទាន់ឃើញមានអ្នកចេះដឹងកម្រិតសម្ដេចព្រះសុមេធាធិបតីនេះនៅក្នុងសង្គមនោះឡើយ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។