ម្រះ ជាបន្លែដែលមានឱជារសល្វីងគួរសម។ ម្រះ គេអាចយកទៅកែច្នៃជាម្ហូបបានច្រើនប្រភេទ។ បច្ចុប្បន្នតម្លៃជួញដូរម្រះ ពី ៣ពាន់រៀល ទៅ ៤ពាន់រៀលក្នុង ១គីឡូក្រាម។ ម្រះ ក៏ជាឱសថព្យាបាលជំងឺគ្រុនដែរ។
តើការដាំម្រះយ៉ាងដូចម្ដេចដុះលូតល្អ?
ម្រះ អាចដាំបានច្រើនបច្ចេកទេស ដូចជាដាំតាមបែបបុរាណ ដាំគ្របប្លាស្ទិក ដាំគ្របដំបូល ជាដើម។ ចំណែកការដាំម្រះរបស់ លោកស្រី ភោគ ឡា រស់នៅភូមិព្រហូត ឃុំក្រាំងលាវ ស្រុកបាទី ខេត្តតាកែវ អះអាងថា គាត់ដាំម្រះតាមបែបបុរាណ។ ទីតាំងដាំម្រះ គឺនៅកន្លែងស្រឡះ ដីទួលមិនលិចទឹក និងមានពន្លឺថ្ងៃគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់លើករងដាំម្រះ។ ភ្ជួរដីនោះឲ្យជ្រៅដល់ ២តឹក ហើយហាលដីកន្លះខែ ទុកឲ្យដីនោះវាស្ងួត ដើម្បីសម្លាប់មេរោគនៅក្នុងដី។ បន្ទាប់មក រាស់បំបែកដីឲ្យម៉ដ្ឋ យកជីកំប៉ុស ៣០គីឡូក្រាមលាយជាមួយធ្យូងអង្កាម និងបន្ថែមជីកាកឡជីវឧស្ម័ន ១ធុង ច្របល់ចូលគ្នាឲ្យសព្វ ដាក់ទ្រាប់បាតរង។ រងត្រូវលើកយកទទឹង ៧តឹក និងបណ្តោយតាមទំហំដី៖ «ប្រហាក់ប្រហែល ៧តឹកទទឹង ហើយបណ្តោយតាមស្ថានភាពដី។ ហើយអ៊ីចឹងក្នុង ១គុម្ព ខ្ញុំដាក់ជីកំប៉ុស ៣ខាំក្នុង ១គុម្ព ដាក់នៅបាតរណ្ដៅហ្នឹងពេលដាំ។ ហើយនៅពេលដែលយើងធ្វើគល់ យើងរាយក្រឡឹងៗវាទៅ អាហ្នឹងដាក់ ១ដៃៗទេ នៅពេលយើងធ្វើវគ្គទី២»។
លោកស្រី ភោគ ឡា ឲ្យដឹងថា គាត់ដាំម្រះតាមទម្លាប់ដូនតា។ នៅពេលថ្ងៃក្តៅ គាត់ហាលគ្រាប់ពូជ ១៥នាទី ដើម្បីដាស់ដំណេក ទើបយកវាទៅត្រាំក្នុងទឹកក្តៅល្មមចំនួន ២០នាទី។ ស្រង់វាពីទឹកក្តៅ រួចយកទៅខ្ចប់នឹងក្រណាត់ ហើយយកវាទៅកប់ក្នុងដីសើម ផ្អាប់ឲ្យគ្រាប់ពូជនោះបែកមាត់ចាប ទើបយកគ្រាប់ពូជនោះទៅកប់ដាំ។ ក្នុង ១រណ្ដៅ គាត់កប់ ៣គ្រាប់ បង្ការសត្វស៊ី ឬដាច់ឫសនៅពេលវាដុះជាដើម។ កប់គ្រាប់ពូជក្នុងរង ត្រូវទុកគម្លាតពីគុម្ពមួយទៅមួយកន្លះម៉ែត្រ។ នៅពេលកូនម្រះដុះបានកម្ពស់ ២តឹកផុតពីដី វាដុះដៃ។ គាត់ជ្រំគល់ រួចយកចំណារ ឬឈើធំទៅដោតធ្វើជាទ្រើង ដោយយកមងក្រឡាធំពាក់លើឈើឲ្យវាព្យួរក្បែរដៃកូនម្រះ ដើម្បីឲ្យដៃម្រះតោងឡើងតាមខ្សែមងនោះ៖ «បង្គោល ៤ ទៅ ៥ ហើយបានរាយមង ហើយចងទៅឲ្យវាវារតាមមងហ្នឹង មិនមែនដាក់ទ្រើងឫស្សីទេ ដាក់ទ្រើងមង។ ទ្រើងមងហ្នឹងងាយរកជាងទ្រើងឫស្សី យើងជីកតែបង្គោលក្នុង ១រងដាក់តែបង្គោល ៤ អីទៅ ហើយតែម្តង»។
ឯកសារផ្សព្វផ្សាយកសិកម្មឆ្នាំ២០១៤ ណែនាំពីបច្ចេកទេសដាំម្រះ ដោយគ្របប្លាស្ទិកលើរង។ មុនគ្របប្លាស្ទិកលើរង ត្រូវយកជីកំប៉ុស ២គីឡូក្រាមលាយជាមួយជីអិន.ប៉េ.កា (NPK) ជាង ៧គីឡូក្រាម សម្រាប់ដាំម្រះ ៥០០ម៉ែត្រការ៉េ រួចស្រោចទឹកក្នុងរងឲ្យជោក ទើបគ្របប្លាស្ទិកពីលើរង។ ប្លាស្ទិកគ្របលើរងមាន ២បែប ម្ខាងស និងម្ខាងខ្មៅ គឺយកខាងខ្មៅដាក់ក្រោម ទុកខាងស ដាក់មកខាងលើ។ ទាញប្លាស្ទិកតាមបណ្តោយរង ហើយខ្ទាស់ចម្រៀកឫស្សីនៅខាងគល់ប្លាស្ទិកឲ្យញឹកទាំងសងខាង។ ចំហៀងរង ត្រូវកាយដីកប់ពីលើប្លាស្ទិកនោះ មិនត្រូវគ្របប្លាស្ទិកលើរងធូរពេកទេ វាធ្វើឲ្យខ្យល់ក្តៅចេញចូលក្នុងរងក្រោមប្លាស្ទិក បង្កឲ្យកូនដំណាំឆាប់ងាប់ ហើយប្លាស្ទិកងាយរហែក។ គ្របប្លាស្ទិករួច ចាប់ផ្ដើមចោះរណ្ដៅសម្រាប់ដាំកូនម្រះ។ យកកំប៉ុងទឹកដោះគោ ដាក់រងើកភ្លើងឲ្យក្តៅ យកទៅសង្កត់ពីលើប្លាស្ទិកឲ្យត្រង់ជួរ ដើម្បីចោះរន្ធសម្រាប់ដាំ។ ទុកគម្លាតចោះពីរន្ធមួយទៅមួយកន្លះម៉ែត្រ។ រណ្ដៅចោះនោះ គួរឲ្យវាធំជាង ១តឹក ដើម្បីកុំឲ្យកម្ដៅពីដីរងឆួលខ្លាំង នៅពេលរន្ធចោះដាំវាតូច អាចឲ្យកូនម្រះឆាប់សន្លប់ ឬងាប់។
ឯកសារដដែលប្រាប់ពីអត្ថប្រយោជន៍នៃការគ្របប្លាស្ទិកលើរងបន្លែ គឺកាត់បន្ថយដំណាំពីជាំទឹក កាត់បន្ថយការហូរច្រោះដី និងជី។ ដីរងមិនហាប់ពេក ធ្វើឲ្យឫសដំណាំងាយចាក់បានស្រួល និងជ្រៅ កាត់បន្ថយការដុះស្មៅ កាត់បន្ថយជំងឺ និងសត្វល្អិតយាយី។ រៀបចំរងសម្រាប់ដាំរួច ត្រូវបណ្ដុះកូនម្រះ យកជីគីមី ១ភាគ លាយជីកំប៉ុស ២ភាគ និងផេះអង្កាម ៣ភាគច្របល់ឲ្យសព្វ ទើបយកទៅលីង ឬចំហុយឲ្យក្តៅ ទុកឲ្យដីនោះសើមតិចៗ វាមិនខូចគុណភាពដី។ យកដីនោះទៅដាក់ក្នុងកន្ទោង ឬថាសបណ្ដុះ តែកុំសង្កត់ដីនោះឲ្យណែន។ យកគ្រាប់ម្រះ ១គ្រាប់កប់បន្ថើរក្នុង ១កន្ទោង ឬមួយប្រលោះនៃថាសបណ្ដុះ រួចយកដីរោយពីលើគ្រាប់នោះឲ្យស្តើង។
ឯកសារដដែលប្រាប់ថា គ្រាប់ពូជបណ្ដុះដែលមិនដុះ មកពីកត្តាមួយចំនួន ដូចជាដីបណ្ដុះមិនម៉ដ្ឋ ហើយសម្បូរដីឥដ្ឋ ស្រោចទឹកលើដីក្នុងកន្ទោងបណ្ដុះមិនបានជោកគ្រប់គ្រាន់ ឬស្រោចទឹកច្រើនពេក នាំឲ្យពន្លកវារលួយ មិនធ្វើដំបូលការពារកម្ដៅថ្ងៃពេលបណ្ដុះគ្រាប់ ធ្វើឲ្យស្វិតពន្លកខ្ចីទើបនឹងដុះ ជាដើម។
ការថែទាំម្រះក្រោយដាំ គឺដាក់ជីបំប៉នក្នុងរងគ្របប្លាស្ទិក ត្រូវយកឈើបុកជារណ្ដៅនៅសងខាងគុម្ពម្រះពីលើប្លាស្ទិកឲ្យបានជម្រៅកន្លះតឹក។ ជម្រៅនេះត្រូវរាក់ល្មមសម្រាប់ដាក់ជីបន្ថែម ទើបឫសដំណាំស្រូបយកជីបានច្រើន។ ស្រោចទឹកត្រូវធ្វើនៅពេលព្រឹកតាមវិធីបញ្ចូលទឹកចន្លោះរង។ ចៀសវាងស្រោច ឬបញ្ចូលទឹកនៅពេលល្ងាច ដែលវាអាចឲ្យម្រះមានបញ្ហារលួយ ឬរលាកដើម ដោយសារទឹកនៅសល់ក្នុងដីញឹកញាប់នៅពេលយប់។ ទឹកត្រូវស្រោចឲ្យបានទៀងទាត់ បន្ទាប់ពីដាំកូនហើយ។ ដំណាំម្រះ ត្រូវការទឹក និងជី ដើម្បីការលូតលាស់នៃឫស ដើម ស្លឹក ផ្កា ផ្លែ។ កាត់ស្លឹកម្រះ ត្រូវធ្វើក្រោយពីដាំកូនម្រះបាន ១៥ ទៅ ២០ថ្ងៃ អាចកាត់ខ្នែងបែកចេញពីក្រោមដើមទៅដល់វាលូតបានកម្ពស់ ៧តឹក ទើបទុកខ្នែងខាងក្រោម។ ជាការប្រសើរ ខ្នែងម្រះអាចកាត់ចោលក្នុងរយៈពេល ៧ថ្ងៃម្តង។ ផលប្រយោជន៍នៃការកាត់ខ្នែងពីដើមម្រះ គឺធ្វើឲ្យដើមមេដុះលូតលាស់បានលឿន ផ្តល់ផ្លែបានធំស្មើគ្នា និងកាត់បន្ថយជំងឺ និងសត្វល្អិតយាយីនៅជិតដីរង។ ការជម្រះស្មៅក្នុងចម្ការ ត្រូវតែជម្រះស្មៅឲ្យស្អាត ទោះបីរងគ្របប្លាស្ទិកក៏ដោយ ព្រោះស្មៅនោះជាជម្រកសត្វល្អិតដែលយាយីម្រះ និងជាភ្នាក់ងារចម្លងជំងឺមកដើមម្រះ។
កសិករដាំម្រះនៅភូមិព្រហូត លោកស្រី ភោគ ឡា ឲ្យដឹងថា គាត់ថែទាំដំណាំម្រះក្រោយដាំដោយការបាញ់ជីទឹក កាកសំណល់ឡជីវឧស្ម័ន និងជីបំប៉ន ដែលផ្សំពីផ្លែឈើ៖ «ដែលម្រះចាប់ឲ្យទងត្រូវថែមជីម្តងទៀត ហើយក្រោយពីម្រះចាប់ផ្ដើមក្ដឹប នោះយើងថែមជីទឹកបាញ់បំប៉ននៅពេលល្ងាច។ តាំងពីនៅតូច យើងបាញ់បញ្ឆិតវាពីលើមកគល់តែម្តង។ តែដល់ពេលធំ យើងបាញ់រះទៅលើស្លឹក បាញ់នៅពេលល្ងាច ក្នុងចន្លោះ ៥ថ្ងៃម្តង ឬ ១អាទិត្យបាញ់ ២ដងក៏មានដែរ»។
លោកស្រី ភោគ ឡា បន្តថា ជីបំប៉នដំណាំម្រះដែលគាត់ផ្សំ គឺយកផ្លែម្នាស់ទុំ ៣គីឡូក្រាម ចិតសម្បកឲ្យស្អាតលាយស្ករល្ង ១គីឡូក្រាម និងទឹកដូង ១លីត្រ ច្របាច់ចូលគ្នាឲ្យម៉ដ្ឋ ទើបច្រកក្នុងកែវ។ ផ្អាប់វាទុកកន្លែងងងឹត តែឧស្សាហ៍បង្ហើបវា កុំឲ្យហ្គាស៍វាផ្ទុះ។ ទុកវាដល់ ១៨ថ្ងៃ ស្រង់វាច្រោះយកកាកចេញ។ វាល់ទឹកច្រោះបាននោះ ១ស្លាបព្រាបាយ លាយទឹក ១លីត្រ យកទៅបាញ់លើដើមម្រះ ១០គុម្ព៖ «បាញ់បង្ហើរលើស្លឹកតែម្តង។ បើប៉ះស្លឹក ក៏វាចូលដល់គល់ ស្រោចគល់ក៏វាជួយឲ្យដើមល្អ ស្លឹកល្អ វាជួយគ្នាទៅវិញទៅមក»។
ឯកសារផ្សព្វផ្សាយកសិកម្មបង្រៀនពីការប្រមូលផលម្រះ គឺធ្វើនៅពេលព្រលឹម ឬពេលល្ងាចជាពេលដែលពន្លឺថ្ងៃមិនសូវក្តៅខ្លាំង។ យកកន្ត្រៃកាត់ទងដែលជាប់នឹងផ្លែម្រះទុកប្រវែង ១ថ្នាំងដៃពីផ្លែ។ ការទុកឲ្យផ្លែម្រះនៅជាប់ទងខ្លះនេះ ដើម្បីរក្សាទម្ងន់ និងរសជាតិម្រះ។ យកផ្លែកាត់នោះដាក់ក្នុងកញ្ឆេរដែលក្រាលផ្ទៃរលោង ដើម្បីកុំឲ្យផ្លែវាកកិតក្រឡា និងជាំ។ ច្រកផ្លែម្រះក្នុងថង់ដែលចោះរន្ធតូចៗ ដើម្បីឲ្យខ្យល់ចេញចូលល្អ កុំឲ្យស្លោកផ្លែម្រះ។ ចៀសវាងច្រកផ្លែម្រះក្នុងថង់ ឬកុំរៀបផ្លែម្រះគរលើគ្នាច្រើនហួសបរិមាណ នាំឲ្យផ្លែវាស្លោក ឬជាំ។ កសិករដាំម្រះនៅភូមិព្រហូត លោកស្រី ភោគ ឡា ឲ្យដឹងថា គាត់ដាំម្រះលក់ឲ្យផ្សារសេដាក (CEDAC) បានតម្លៃ ៣ពាន់រៀលក្នុង ១គីឡូក្រាម៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។