Meshhur yazghuchi abduréhim ötkürning "iz" romani türkchige terjime qilindi

• Ixtiyari muxbirimiz erkin tarimning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Merhum yazghuchi, alim abduréhim ötkür ependi. Uning wekillik xarektéridiki eserliridin biri bolghan "iz" romani yéqinda türk tiligha terjime qilin'ghan.

Yéqinqi yillardin buyan türkiyediki herqaysi unwérsititlerde Uyghur tili, edebiyati, Uyghurlarning bügünki weziyiti, türkiye - xitay munasiwetliride Uyghur mesilisi qatarliq témilar doktorluq ilmi maqalilirining muhim tetqiqat obiktiliri haligha kélishke bashlidi. Buning sewebini sorighan waqtimizda bezi mutexessisler buning Uyghur mesilisining bügün dunya kün tertipidiki muhim mesilige aylan'ghanliqining ipadisi ikenlikini otturigha qoymaqta.

Yéqinda türkiye ege uniwérsitéti türk dunyasi tetqiqatliri oqutquchisi gürer gülséwin ependining yétekchilikide doktor oqughuchisi özgür ay dangliq yazghuchi abduréhim ötkürning "iz" romani heqqide doktor ilmi maqalisini yazdi. Bu ilmiy maqalide abduréhim ötkürning hayati, ijadi pa'aliyiti, "iz" romanining til xususiyiti, edebiy uslubi etrapliq halda tetqiq qilin'ghan bolup, roman türkchigimu terjime qilin'ghan.

Biz bu tetqiqatni élip barghan özgür ay ependi bilen téléfon ziyariti élip barduq.

-Hörmetlik özgür ay ependi, siz abduréhim ötkürning "iz" romanini türkchige terjime qilipsiz. Bu heqte melumat bersingiz qandaq?

-Ilmiy maqalemning témisi abduréhim ötkürning "iz" romani heqqide. Bu ilmi maqalide "iz" romanini aldi bilen türkchige terjime qilip chiqtim. Kéyin Uyghur kona yéziqini latin élipbesige transkripsiye qilip chiqtim. Kéyin, bu eserni edebiy jehettin tehlil qildim. Bizdiki roman yézish uslubi bilen Uyghurlardiki roman uslubini sélishturush arqiliq oxshashliq we perqlerni otturigha chiqardim. Men tilshunas bolghanliqim üchün bu eserning til jehettiki xususiyetlirinimu tehlil qildim.

- Abdurehim ötkür digen waqtimizda uni bilmeydighan Uyghur yoq. Abdurehim ötkür hazirqi zaman Uyghur edebiyatining eng muhim wekilliridin biri. Siz romanni bashtin axir terjime qilip chiqipsiz. Romanda nime weqe ishlen'gen iken?

- "Iz" romani 1907-yili qumulda qozghalghan qumul déhqanlar qozghilingi we 1912-yilida meydan'gha chiqqan tömür xelipe qozghilingining ilhami bilen yézilghan bir eser. Bolupmu romanda bu mezgilde bolup ötken heqiqi pérsonazhlar arqiliq, heqiqi weqeler roman uslubi bilen anglitilghan. "Iz" romani yéngi ewlatlargha ötmüshni anglitish, öz tarixini unutturmasliq, tarixtin sawaq élish arqiliq toghra yol belgilesh meqsiti bilen yézilghan bir tarixi roman.

- Özgür ay, bu romanni türkchige terjime qildurup türkiyide neshir qilishning ehmiyiti nime?

- Menche bashqa türkiy milletlerni chüshinip yétish üchün gézit we téléwizordiki xewerlerni anglash yéterlik emes. Türkiy milletler bilen bolghan munasiwitimizni kücheytishte bir - birimizning edebiy eserlirini öginish we oqush nahayiti muhim. Bundaq bolghanda bir birimizni nahayiti yaxshi chüshinimiz. Türkler bu romanni oqughan waqtida özige natonush bolmighan nurghun nersilerning barliqini bayqaydu. "Iz" romani uslub jehettin meshhur türk yazghuchisi axmet mithatning romanlirining uslubigha intayin oxshaydu. Gerche téma jehettin oxshimisimu, uslub jehettin oxshaydu. Türkiyining azadliq urushi mezgilide yézilghan nurghun eserlerning edebiy xususiyitini abduréhim ötkürning "iz" romanida köriwalalaymiz.

- Abduréhim ötkürning "iz" romanini tarixi roman dep öttingiz. Romanda sizge eng tesir qilghan nime boldi ?

- Bu romandiki bezi sözler bizge orxun abidirlirini eslitidu. Bilge xaqanning költikin abidiside xitaylarning mijezi heqqide yézilghan sözlerge oxshaydighan sözler bar. Kishiler otturisidiki bezi di'aloglarni oqughan waqtimizda abdurehim ötkürning qedimki türklerning tarixi heqqidimu nahayiti köp melumatqa ige ikenlikini köriwalalaymiz. Bu romanning bizning azadliq urushi mezgilide azadliq inqilabimiz heqqide roman we shé'irlar yazghan memet akif aksoyning eserlirigimu oxshiship kétishi méni intayin heyran qaldurdi.

- Özgür ay ependi, türk edebiyati dégen waqtida Uyghurlar yashar nuri güntékinning "chaliqushi" namliq romanini, yashar kamalning "memet awaq" namliq romanlirini bilidu. Uyghur edebiyati dégen waqtimizda türkler qaysi eserni bilidu ?

- Epsuski, Uyghurlarning romanliri türkiyide anche bilinip ketmeydu. Méning bu romanni terjime qilishimdiki eng muhim seweblerdin birimu bu. Türkiyide Uyghur romanchiliqi heqqide gülzade tanridaghlining tetqiqatidin bashqa bir tetqiqat yoq. Türkiyide Uyghur romanliridin seypidin ezizining "sultan sutuq bughraxan", perhat jilanning "mehmut qeshqiri" namliq romanidin bashqa bir roman terjime qilin'ghini yoq. Abduréhim ötkürning shé'irliridin bir qismi terjime qilin'ghan bolsimu, türkiyide Uyghur edebiyati yéterlik derijide tonulmaydu. Hazir "iz" romanini basturmaqchi. Kéyinche bashqa romanlarnimu terjime qilip basturushni oylawatimen. Men bu arqiliq türkiyidiki bu boshluqni toldurushqa tirishimen.