ئوسمان باتۇر رومانى تۈركىيىدە نەشىر قىلىندى

• مۇخبىرىمىز ئەركىن تارىمنىڭ بۇ ھەقتىكى تولۇق مەلۇماتى
• Download story audio

قازاق يازغۇچى جاقسىلىق سامىيت ئوغلى يازغان ئوسمان باتۇرنىڭ ھاياتى بايان قىلىنغان "قاھارلى ئالتاي" ئىسىملىق رومان تۈركچىگە تەرجىمە قىلىنىپ نەشىر قىلىندى. RFA Photo / Erkin Tarim

قازاق يازغۇچى جاقسىلىق سامىيت ئوغلى يازغان ئوسمان باتۇرنىڭ ھاياتى بايان قىلىنغان "قاھارلى ئالتاي" ئىسىملىق رومان تۈركچىگە تەرجىمە قىلىنىپ نەشىر قىلىندى. كىتاب 2004 - يىلى ئالماتادا "سەرگەن" يەنى "قالايمىقانچىلىق" ئىسمىدا قازاقچە نەشىر قىلىنغان بولۇپ جەمئىي 3 توم. بۇ كىتابنىڭ 3-تومىنىڭ ئىسمى "قاھارلى ئالتاي" بولۇپ، ئوسمان باتۇرنىڭ ئاخىرقى ھاياتى بايان قىلىنغان . كىتابنىڭ 3-تومىنى تۈركىيە ياۋرو ئاسىيا يازغۇچىلار جەمئىيىتى تۈركچىگە تەرجىمە قىلدۇرۇپ، ئۆزلىرىنىڭ بەنگۇ نەشرياتىدا نەشىر قىلدۇرغان. بۇ تارىخ كىتابى ئەمەس، روماندۇر. ئەمما ئۇزۇن ۋاقىت تەتقىقات ئېلىپ بېرىش نەتىجىسىدە بۇ روماننى يازغان قازاق ئاپتور جاقسىلىق سامىيت ئوغلى روماندا نۇرغۇن تارىخى ۋەقەلەرنىمۇ يازغان. شۇڭا بۇ ئەسەر ئۇ مەزگىلدىكى تارىخى ۋەقەلەرنى بىلىۋېلىش ئۈچۈن ناھايىتى مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە. بۇ ئەسەرنى قازاقچىدىن تۈركچىگە قازاق قىزى ماخلاسلى بىرى تەرجىمە قىلغان بولۇپ، ئەسەر 329 بەتتىن تەركىپ تاپقان. ئەسەرنىڭ تاش ۋارىقىغا ئوسمان باتۇرنىڭ ئاتقا مىنىپ تۇرغان رەسىمى قويۇلغان.

ھازىرغىچە ئوسمان باتۇر ھەققىدە كۆپ ساندا كىتاب ۋە ماقالىلار ئېلان قىلىندى. تېخى ئۆتكەن يىلى ئىستانبۇل مىمارسىنان ئۇنىۋېرسىتېتى ئوقۇتقۇچىسى تارىخچى پروف. در. گۇلچىن چاندارلىئوغلۇ يازغان "ئۆزگۈرلۈك يولۇ، نۇرگوجاي باتۇرۇن ئانىلارىيلا ئوسمان باتۇر يەنى ئەركىنلىك يولى نۇرگوجاي باتۇرنىڭ ئەسلىمىلىرى "بىلەن ئوسمان باتۇر ناملىق ئەسەر شەرقىي تۈركىستان ۋەقپى تەرىپىدىن نەشىر قىلىنغان ئىدى. بۇ يىل بولسا ئوسمان باتۇرنىڭ ھاياتى ئاڭلىتىلغان قاھارلى ئالتاي ناملىق ئەسەر نەشىر قىلىندى. بۇ ئەسەردە نېمىلەر بايان قىلىنغان؟ ئەسەرنىڭ قىممىتى نېمە؟ بۇ ھەقتە كۆز قاراشلىرىنى ئېلىش ئۈچۈن مىمارسىنان ئۇنىۋېرسىتېتى تارىخ ئوقۇتقۇچىسى ئابدۇلۋاھاپ قارا بىلەن بۇ روماننى نەشىر قىلدۇرغان ياۋرو ئاسىيا يازغۇچىلار جەمئىيىتى باشلىقى ياقۇپ دەلىئومەروغلى بىلەن سۆھبەتلەشتۇق.

ئىستانبۇل مىمارسىنان ئۇنىۋېرسىتېتى ئوقۇتقۇچىسى تارىخچى در. ئابدۇۋاھاپ قارا ئەپەندى بۇ روماننىڭ ئىككى جەھەتتىن ئەھمىيىتى بارلىقىنى دەپ مۇنداق دېدى: "بۇ تارىخى رومانغا كىرىدۇ، بۇ كىتاب ئىككى جەھەتتىن مۇھىم. بىرىنچىسى ئاپتورنىڭ ئانچە بىلىنمىگەن بىر تېمىنى ئۇزۇن ۋاقىت ئەتراپلىق تەتقىقات ئېلىپ بېرىش نەتىجىسىدە ئوتتۇرىغا قويۇشى. ئىككىنچىدىن بۇ روماننىڭ ئاپتورى جاقسىلىق سامىيت ئوغلىنىڭ، خىتايچە قازاقچە بىلىدىغان، شەرقىي تۈركىستانلىق بولۇشى. بۇ روماننىڭ تارىخى ھەقىقەتلەرگە ئاساسلىنىپ تۇرۇپ يېزىلغانلىقىدۇر."

تارىخچى در. ئابدۇۋاھاپ قارا ئەپەندى بۇ ئەسەرنىڭ ئوسمان باتۇر ياشىغان مەزگىلنى ۋە ئوسمان باتۇرنىڭ ئەركىنلىك كۈرىشىنىڭ تارىخى ئارقا كۆرۈنۈشىنى بىلىۋېلىش ئۈچۈن بۇ ئەسەرنىڭ ئىنتايىن مۇھىم ئىكەنلىكىنى ئېيتىپ مۇنداق دېدى: "تارىخ تەتقىقاتى ئۈچۈن روماندىن پايدىلىنالمايمىز. تارىخى ماتېرىياللارغا ئاساسلىنىپ يېزىلغان بولسىمۇ يەنىلا روماندۇر. ئەمما ئۇ مەزگىلدىكى ۋەزىيەت ھەققىدە كىشىلەرگە مەلۇمات بېرىش ئۈچۈن ناھايىتى مۇھىمدۇر. تارىخقا قارايدىغان بولساق ئوسمان باتۇر بىر قەھرىمان. بۇ رومان 3 توم بولۇپ، بۇ تەرجىمە قىلىنغان 3-تومى، بۇنىڭدا ئوسمان باتۇرنىڭ ئاخىرقى مەزگىلدىكى ھاياتى ئاڭلىتىلغان. روماندا يەنە ئوسمان باتۇرنىڭ ئۈرۈمچىدە ئەيسا يۇسۇف ئالىپتېكىن، دېلىلخان جانالتاي ۋە باشقا رەھبەرلەر تەرىپىدىن كۈتىۋېلىنغانلىقى، ئۈرۈمچىدىكى ئامېرىكا كونسۇلى دوگلاس ماككىئەرناننىڭ ئوسمان باتۇرنى كوممۇنىستلاردىن قۇتۇلدۇرۇشى، ئوسمان باتۇرنىڭ قولغا ئېلىنىشى ۋە سوراققا تارتىلىشى قاتارلىق بۆلۈملەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ."

ئوسمان باتۇرنىڭ ھاياتى ئاڭلىتىلغان قاھارلى ئالتاي ناملىق كىتابنى تۈركىيىدە نەشىر قىلدۇرۇشتىكى مەقسىدى ئۈستىدە توختالغان ياۋرو ئاسىيا يازغۇچىلار جەمئىيىتى باشلىقى ياقۇپ دەلىئومەروغلى مۇنداق دېدى: "بۇ رومان ياۋرو ئاسىيا يازغۇچىلار جەمئىيىتىنىڭ بەنگۇ نەشرىياتى تەرىپىدىن نەشىر قىلىنغان تۇنجى رومان. بەنگۇ نەشرىياتى تۈركىي مىللەتلەرنىڭ ئەسەرلىرىنى تۈركىيىدە نەشىر قىلىش ئۈچۈن قۇرۇلغان بىر نەشرىيات. بۇ نەشرىياتىمىز بۇندىن كېيىن، قازاقچە، ئەزەرىچە، ئۆزبېكچە ۋە ئۇيغۇرچە رومانلارنى تۈركچىگە تەرجىمە قىلىپ باسماقچى. ئوسمان باتۇرنىڭ ھاياتى ئاڭلىتىلغان بۇ روماننى تۇنجى بولۇپ نەشىر قىلىشىمىزدىكى مەقسەت ئوسمان باتۇرنىڭ تۈركىيىدە ياخشى بىلىنىدىغان بىر شەخس بولۇشىدۇر. ئوسمان باتۇرنىڭ 14 يىل داۋام قىلغان بىر مۇستەقىللىق كۈرىشى بار. ئوسمان باتۇرنىڭ خىتايلارغا قارشى ئېلىپ بارغان مۇجادىلىسى تۈركىيىدە قىسقىچە بىلىنسىمۇ ئۇ مەزگىلدىكى تارىخى ۋەقەلەر، قازاق ۋە ئۇيغۇرلارنىڭ ئىقتىسادىي ۋە سىياسى، ئىجتىمائىي ھاياتى ياخشى بىلىنمەيدۇ. بۇ تارىختا ئۇيغۇر، قازاق ۋە تۇڭگانلارنىڭ خىتايلارغا قارشى ئېلىپ بارغان بۇ مۇجادىلىلىرىنى، بۇ مەزگىلنىڭ تارىخى ئارقا كۆرۈنىشى ئۇقۇش ئۈچۈن ناھايىتى مۇھىم بىر ئەسەر بولغاچقا تۈركىي مىللەتلەرنىڭ ئەسەرلىرىنى تەرجىمە قىلىش پائالىيىتىمىزنى بۇ ئەسەرنى نەشىر قىلىش بىلەن باشلىدۇق."

ياۋرو ئاسىيا يازغۇچىلار جەمئىيىتى باشلىقى ياقۇپ دېلىئومەروغلۇ تۈركىي مىللەتلەردە مەشھۇر يازغۇچىلارنىڭ دۇنياغا مەشھۇر ئەسەرلىرىنىڭ بارلىقىنى بۇلارنىڭ تۈرك دۇنياسىدا بىلىنمەيدىغانلىقىنى شۇڭا بۇ ئەسەرلەرنىڭ پۈتۈن تۈركىي تىللارغا تەرجىمە قىلىنىشى كېرەكلىكىنى ئېيتىپ مۇنداق دېدى:" تۈركىي مىللەتلەردە مەشھۇر يازغۇچىلىرىمىز بار، ئەمما بۇلارنى ھەرقايسى تۈركىي مىللەتلەر ياخشى بىلمەيدۇ. تۈركىي مىللەتلەر بىر بىرىنىڭ ئەدەبىي ئەسەرلىرىدىن خەۋەردار بولمىسا، تۈركىي مىللەتلەرنىڭ تارىخىنى، بۈگۈنكى ۋەزىيىتىنىمۇ بىلگىلى بولمايدۇ دېگەنلىك. تۈركىي مىللەتلەرنىڭ رومانىنى ھېكايىلىرىنى ئوقۇغان ۋاقتىمىزدا ئۇ مىللەتنىڭ تارىخى، ئۆرۈپ ئادىتى ھەتتا سىياسى تارىخىنىمۇ ئۆگىنەلەيمىز. نەشرىياتىمىز بۇنىڭدىن كېيىن ئايدا بىر تۈركىي مىللەتنىڭ تونۇلغان بىر رومانىنى تەرجىمە قىلىپ نەشىر قىلماقچى." (ئەركىن تارىم)