Séning sherqiy türkistaning - méning gherbiy diyarim ‏

• Muxbirimiz erkin tarimning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

"Séning sherqiy türkistaning - méning gherbiy diyarim" ning muqawisi. RFA Photo/Erkin Tarim

Tonulghan xitay yazghuchi wang lishung yazghan " ni dé dung tu - wodé shi yü " yeni "séning sherqiy türkistaning - méning gherbiy diyarim" ‏namliq eser 2007 ‏- yili 10 - ayda teywende neshrdin chiqti. Kitabni teybey daguy medeniyet neshriyati basqan bolup, kitab 470 bettin terkip tapqan.

Kitab kirish söz, muxter bilen uchrishish, 1999-yili shinjangda élip barghan sayahitim, mexpiy halda muxter bilen élip barghan ziyaret, 4- qétim shinjangda élip barghan sayahet xatirem, muxter mundaq deydu, muxterge yézilghan xet, shinjang mesilisi heqqide oylighanlirim dégen mezmunlardin terkip tapqan. Kitabning muqawisigha Uyghur diyaridiki melum bir taghning süriti qoyulghan bolup, muqawining töwen teripige éshek harwisi heydep, töge yétilep kétiwatqan ikki Uyghurning resimi qoyulghan.

Kitabning ichi 100 parchidin artuq resim bilen bézelgen bolup, bu resimlerde Uyghur diyaridiki taghu ‏- deryalar, yaylaqlar, sheher we qishlaqlar, yoqsul Uyghur mehelliliri, kochida tilemchilik qiliwatqan Uyghur baliliri, kochining otturisida chéchini alduruwatqan Uyghurlar körsitilgen. Resimlerning ichide Uyghurlarning qol hünerwenchiliki körsitilgen resimlermu bar. Bu resimler ichide kishining qattiq diqqet ‏- étibarini tartidighan resimidin biri bolsa, 260-bettiki ürümchi döng köwrük baziri aldida yep-ichip Uyghur sen'etchilirining ussulini körüwatqan xitaylar, etrapta éngikini tutup xitaylarning yep ‏-ichishini körüwatqan Uyghurlar körsitilgen resimdur. Resimlerning yene bir alahidiliki yaxshi binalarda xitaylarning yashawatqanliqini, kona weyran bolup ketken mehellilerde Uyghurlarning yashawatqanliqini körsitishidur.

Kitabning axirida aptor wang lishung bilen uning kitabi tonushturulghan bolup buningda Uyghur diyari heqqide mundaq melumatlar bérilgen: shinjang xitay zéminining altidin birini teshkil qilidu. Bashqiche qilip éytqanda, fransiyining 3 hessisi, en'giliyining 6 hessisi, teywenning 6 hessisi, kuweytning 10 hessisige barawer kélidu. Shinjang ismining menisi néme dep sorighan waqtingizda, bu sözning menisi yéngi tupraq, yéngi zémin dégenlik bolidu. Emma Uyghurlardin sorisingiz, shinjang bizning ana wetinimiz, ejdadlirimizdin qalghan zémin, özimizning zémini deydu. Bu zémin peqetla bésiwalghuchilar üchünla yéngi tupraq, yéngi zémin.

Kitabni tonushturghan bölümide Uyghur mesilisi heqqide mundaq dep yézilghan : bügünki künde shinjang mesilisi bezi jehetlerdin tibet mesilisidin éship chüshti. Atalmish shinjang mesilisining négizi sherqiy türkistan azatliq herikitide. Xitay hökümiti 11 - séntebirdin kéyin, xelq'ara térrorchiliqni bahane qilip turup Uyghurlarni basturush arqiliq Uyghur aptonom rayonida jiddiy weziyet keltürüp chiqarmaqta.

Yene bu bölümde kitab heqqide toxtilip mundaq dep yazidu: 1999 - yili bu kitabning aptori wang lshung tyen zang-tibetning teqdiri namliq kitabni neshr qildurghan idi. Shinjang mesilisi heqqide tyen zang yeni ochuqchiliqqa depne qilish namliq eserni yazghan. Bu eser uning Uyghur mesilisi heqqidiki tunji köz qarishi idi. Xitay hökümiti aptorni döletning mexpiyetlikini oghrilidi dep eyiblep türmige tashlighan. Türmide Uyghur siyasi jinayetchi muxter bilen tonushqan wang lishung bu kitabni türmidiki jeryanida yézip chiqqan. Chünki bügün xitayda siyasiy jinayetchini solaydighan türme shinjangda. Bu eser aptorning Uyghurlarning arisida yashap turup yazghan muhim eserliridin biridur.

Kitabning axiridiki wariqigha mawzédungning qeshqer sheherlik hökümetning hoylisidiki resimige yer bérilgen.

Yéqinqi yillardin béri gherb döletliride, amérikida Uyghurlar heqqide köp eserler neshr qilin'ghanidi. Bulardin bashqa xitay tilidimu sherqiy türkistan mesilisi heqqide köp sanda kitab we maqaliler yézilghandin bashqa, hetta höjjetlik kinolar ishlenmekte. Tonulghan xitay yazghuchi wang lshung yazghan "séning sherqiy türkistaning - méning gherbiy diyarim" ‏namliq kitabning teywende xitay tilida neshr qilinishining ehmiyiti néme? bu xil kitablarning köp sanda chiqishining Uyghur mesilisige qandaq tesiri bolar? bu heqte köz qarishini élish üchün tunji qétim shyanggangdiki bir zhurnalda Uyghur mesilisi heqqide maqalisi élan qilin'ghan tarixchi doktor erkin ekrem ependi bilen téléfon ziyariti élip barduq. (Erkin tarim)