"Türkiy tillar diwani" ning ezerbeyjanche neshr qilin'ghanliqi munasiwiti bilen teyyarlighuchini ziyaret(1)

• Ixtiyari muxbirimiz erkin tarimning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Kitabning téshi

Ulugh alim mehmut qeshqirining türkiy tillar diwani namliq esiri ötken ay ezerbeyjanning paytexti bakuda neshir qilindi. Bu eser burun türkche, özbékche, Uyghurche, qazaqche, némische, in'glizche, parische we xitayche qatarliq tillargha terjime qilin'ghan idi. Kitab 9 - bolup ezerbeyjan türkchisige terjime qilin'ghan.

Türkiy tillar diwani baku dölet uniwérsitéti oqutquchisi türkolog remiz esker teripidin terjime qilin'ghan bolup, u hazir kitabni yene ruschighimu terjime qilishqa bashlighan. Bu kitabning bésilishigha türkiye jumhuriyitining 9-re'is jumhuri sulayman démirel iqtisadi jehettin yardem qilghan bolup, kitabning bash qismida ezerbeyjanning merhum jumhur re'isi heyder aliyéw bilen türkiye jumhuriyitining 9-jumhur re'isi sulayman démirelning renglik resimliri qoyulghan.

Biz bu eser heqqide tepsili melumat élish üchün kitabni ezerbayjan türkchisige terjime qilghan proféssor, doktor ramiz esker bilen téléfon ziyariti élip barduq.

Hörmetlik proféssor, doktor ramiz esker ependi aldi bilen özingizni qisqiche tonushturup ötsingiz qandaq?

- Men 1954-yilida qarabaghdiki amasya nahiyisining qarachanta yézisida tughuldum. Moskwa dölet uniwérsitétining zhornalistliq kespini püttürdüm. 36 Yil zhornalsitliq qildim. Hazir ezerbeyjan zhornalistlar jem'iyitining bash sékrétarliq wezipisini ötewatimen. Baku dölet uniwérsitéti türkologiye bölümide oqutquchiliq qilimen. Yüsüf xas hajipning "qotadghubilik", faruk sömerning "oghuzlar" namliq kitabigha oxshash nurghun eserlerni terjime qilip neshir qildurdum. Eng muhimi men türkiy tillar diwanini ezerbeyjanchige terjime qilip bolghandin kéyin, emdi ruschige terjime qiliwatimen.

- Hörmetlik proféssor, doktor ramiz esker ependi, yéqinda türkiy tillar diwanini terjime qilip ezerbeyjanda neshir qildurupsiz. Bu kitabning neshir qilinish ehwali heqqide bizge qisqiche melumat bersingiz?

- Men sabiq sowét ittipaqi mezgilide yeni 1986-yilida bu kitabni terjime qilishqa bashlighan idim. Hemmimizge melum u mezgilde bu xil kitablarni basturush nahayiti qéyin idi. 20 Yilliq emgikim netijiside kitabning terjimisini tamamlap kitabni neshir qildurdum. Kitab 4 jilt sheklide neshir qilindi. Birinji jilt 512 bet, ikkinchi jilt 400 bet, üchünchi jilt 400 bet, 4-jilt bolsa 752 bettin terkip tapqan bolup, jem'i 2080 betlik eser boldi.

- Ezerbeyjanda qaysi neshriyat teripidin neshir qilindi, qachan neshir qilindi, bu heqte melumat bersingiz?

- Bu heqtimu sizge melumat bérey. Men bu eserni 2005-yili terjime qilip püttürüp bolghan idim. Püttürgendin kéyin basturush üchün yardem izdidim. Ezerbeyjandiki baylar kona sowét ittipaqi mezgilide oqughan bolghachqa bu eserning qimmitini bilip ketmeydu. Basturush üchün amalsiz qélip, türkiyining sabiq jumhur re'isi sulayman démirelge xet yazdim. Eserni bésish sheripining uninggha a'it bolushini ümit qilidighanlqimni dédim. Jumhur re'isi özi biwaste manga téléfon qilip méni enqerege teklip qildi, terjimemni élip bardim. Uni körgendin kéyin ezerbeyjandiki ikki qurulushqa yolyoruq berdi. Shuning bilen ata shirketler guruhining yardimi bilen bu eser ozan neshriyati teripidin neshir qilindi.

- Hörmetlik ramiz esker ependi, ezerbayjanda bu kitab burun neshir qilin'ghanmu ?

- Sabiq sowét ittipaqi mezgilide ezerbeyjanda beziler bu kitabni neshir qildurushni teshebbus qilghan bolsimu neshir qilinmighan idi. Chünki, sowét ittipaqi bu xil kitablargha qarshi idi. Türkiy tillar diwani hetta ruschighimu terjime qilinmighan. Emma eser bügün'giche bashqa nurghun tillargha terjime qilindi. 1928-Yili némischige, 1939-1943-yillirda bésim atalay teripidin türkchige, kéyin 1966-yillarda salim mutellepop isimlik bir kishi teripidin özbékchige terjime qilin'ghan. 1982-1984-Yilida bolsa ürümchide Uyghurchige, 1983-1985-yili robért dankof teripidin amérikida én'gilizchige terjime qilin'ghan. 1997-98 Yillirida askar ege'ubayef teripidin qazaqchige, 2004-yili parischige we axiri bolup men 2005- yili azerichige terjime qilip basturghan boldum.

- Hörmetlik proféssor, doktor ramiz esker ependi, siz bu eserni qaysi terjime nusxiliridin paydilinip turup terjime qildingiz?

- Men türkiye türkchiside bésilghan nusxisini asas qilip turup terjime qildim. Qolumda orginalimu bar idi. Eng köp özbékche, Uyghurche, parische terjimiliridin paydilandim. Men kitabqa 985 izahat berdim. Sizgimu melum bolghinidek, kitabta 9000 atalghu bar. Her 9 sözning biride oxshimighan oqush shekli bilen qarshilashtim. Men buninggha özemning köz qarishini yazdim. Men bu 4 tildiki terjimisining hemmisini birdin - birdin oqup sélishturup chiqtim. Men yuqiriqi kitablardin etrapliq paydilan'ghanliqim üchün méning terjimem hazirghiche qilin'ghan terjimilerning ichide eng yaxshisi dep qaraymen.

- Proféssor, doktor ramiz ependi, türkiy tillar diwanining hazirghiche terjimisi neshir qilin'ghan bolsimu, bu kitab heqqide téxi bir etrapliq tetqiqatning élip bérilghini yoq. Burnigha qandaq qaraysiz?

- Eslide bezi tetqiqatlar bar. Men terjime qilghan nusxigha kelsek, bu kitabta özemning bir231 betlik tetqiqatim bar. Her jiltke bir kirish söz yazdim. Türkiy tillar diwanining grammatikisini yézip kitabqa qoydum. Her betke köp sanda izahat berdim. Bulardin bashqa türkiy tillar diwani heqqide nurghun ilmi maqaliler yézildi. Men "qotadghubilik" heqqidimu tetqiqat élip barghan bolghachqa u mezgildiki tilnimu yaxshi bilimen. Shunga bu heqtimu méning nurghun maqalilirim herxil tillarda élan qilindi. (Erkin tarim)