Elixan töre saghuniyning "türkistan qayghusi" namliq esiri (8)

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki programmisi
• Download story audio

Elixan töre saghuniy

1944-Yili ghulja shehiride qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyitining prézidénti elixan töre saghuniy "türkistan qayghusi" namliq kitabida özining béshidin ötken kechürmishliri heqqidiki bayanlirini dawamlashturup, qeshqerdin qaytip kelgendin kéyin, ilgiri kéyin endijan, toqmaq we qara qol sheherliride élip barghan pa'aliyetliri hemde körgen-bilgenliri we hés qilghanliri heqqide bayan qilidu.

Ghuljigha kétish sepirige atlinish

Uning otturigha qoyishiche, ottura asiyadiki qozghilangchilarning heriketliri basturulup, melum yillar ötken bolsimu, biraq xelqning bolshéwiklargha bolghan qarshiliqliri héch qachan toxtap qalmighan.

Eshu yillarda perghane wilayitide keng tonulghan islam alimi nasirxan töre we uning oghulliri bir qisim kishilerge rehberlik qilip kommunistlargha qarshi qozghilang kötüridu. Biraq bu qoralliq qozghilang basturulup, nasirxan töre hemde uning oghulliri tutqun qilinip, ölümge buyrulidu.

Köz achqan künimdin buyan qozghalghan meqsitim sherqiy türkistan azadliqidur. Sherqiy türkistanning azadliqi qanchilighan weten balilirining tökülgen muqeddes yash qanliri hésabigha qolgha kelgen idi. Ne chare? özini ézilgen –yenchilgen xelqlerni zalimlardin qutquzghuchi, dunya boyiche hoquqsiz -mezlumlargha yardem bergüchi hésablighan aldamchi, kazzab stalin hökümiti alte milyon Uyghur musulmanlirini öz paydisi üchün qurban qildi. Qoyni börining aghzidin qutquzdi, lékin kechqurun uning qol-putlirini baghlap qassapqa tapshurup berdi.

Elixan törining bayan qilishiche, bu chaghda u toqmaqta yashawatqan bolup, bu weqedin xewersiz bolsimu, biraq hökümet uningdin gumanlinip, bir kéchide uni tutup, qattiq qiyin-qistaqlargha élip soraq qilidu. Üch ayliq türme hayatini bashtin kechürgen elixan töre yene türmidin boshap, öz yurtigha qaytip kélidu shuningdek qaytidin öz yurtini terk étip, Uyghur éligha ketmekchi bolidu. U bu heqte mundaq dep bayan qilidu:

"Emdi bu yerde turushning öz béshim yaki diniy pa'aliyetlirim üchün xeterlik ikenlikini éniq chüshinishim idi. Shuning üchün ghulja terepke ketmekchi boluwatqan dostlardin abish dégen qirghizni tépip, uning bilen seperdash bolushqa wediliship, ikkimiz qol élishtuq. Kéyin bek mexpiy halda seper teyyarliqlirini qilishqa bashlidim. At-ulaq, ozuq-tülük teyyarlidim, 1930-yilining séntebir éyining bashlirida qol élishqan yoldishim abish keldi. Men shu künlerde toqmaqtin alte chaqirim yiraqtiki shor töpediki yérimde déhqanchiliq ishliri bilen shughullinip yürgen idim. Ishlirim chala bolsimu, pilanimning buzulmasliqi üchün hemmisini tengrige tapshurup, xupten namizimni ötügendin kéyin, chala qazaq kishilerdin abduréshid xoja, tunggan mokémir, seperdash qirghiz abish qatarliq töt kishi atlinip, toqmaqqa yétip kelduq."

Shundaq qilip, elixan töre seperdashliri bilen melum bir kéchisi öz öyige kélip, bala-waqiliri bilen xoshlishidu. Közliridin bichariliq yashliri tökülüp turghan perzentlirining yigha-zariliri, ularning " siz ketsingiz biz qandaq yashaymiz” dégen nale -peryadliri aldida yüriki ézilgen elixan töre néme bolsam meyli, balilirim bilen qélip, béshimgha kelgenni körey depmu oylaydu,. Biraq u özige hay bérip, bundaq qilghanda belki, eshu baliliridin ebediy ayrilishi mumkinlikige közi yétip, qetiy irade bilen seperge atlinidu.

U özining we özige oxshash minglighan kishilerning oz a'ilisini, perzentlirini tashlap, jan qayghusigha qélishigha seweb bolghan amillar heqqide pikir yürgüzüp, buning kommunistlar ikenlikini körsitidu.

Yashlargha éytilghan qelb sözliri

Emdi bashtin ayaq bundaq paji'elik tarixiy sözlerni yézishimdin közligen méning tüp meqsitim quruq söz qilish emes ,belki pütün insaniy hoquqliridin mehrum qilin'ghan öz wetenliride turup, ghérib bolghan türkistan xelqini, yeni hazirqi we kélechektiki weten yashlirini agahlandurup ,ularni ölüm uyqusidin oyghutushtur.

1930-Yili, elixan töre öz wetinini axirqi qétim terk étip, Uyghur diyarigha keldi.U ,ilgiri-kéyin Uyghurlarning 30-yillardiki siyasiy weqelirini öz közi bilen kördi we bu jaydimu türmige tashlandi. 40-Yillardiki milliy azadliq inqilabigha rehberlik qilip, sherqiy türkistan jumhuriyitining prézidénti boldi. Elixan tore özining qelb sözlirini izhar qilip mundaq dep yazidu:

"Köz achqan künimdin buyan qozghalghan meqsitim sherqiy türkistan azadliqidur. Sherqiy türkistanning azadliqi qanchilighan weten balilirining tökülgen muqeddes yash qanliri hésabigha qolgha kelgen idi. Ne chare? özini ézilgen –yenchilgen xelqlerni zalimlardin qutquzghuchi, dunya boyiche hoquqsiz -mezlumlargha yardem bergüchi hésablighan aldamchi, kazzab stalin hökümiti alte milyon Uyghur musulmanlirini öz paydisi üchün qurban qildi. Qoyni börining aghzidin qutquzdi, lékin kechqurun uning qol-putlirini baghlap qassapqa tapshurup berdi"

Elixan töre yene özining néme üchün mundaq qelb sözlirini yazidighanliqi we néme üchün öz xelqidiki ajizliqlarni tenqid qilidighanliqigha izahat bérip mundaq deydu؛

Emdi bashtin ayaq bundaq paji'elik tarixiy sözlerni yézishimdin közligen méning tüp meqsitim quruq söz qilish emes ,belki pütün insaniy hoquqliridin mehrum qilin'ghan öz wetenliride turup, ghérib bolghan türkistan xelqini, yeni hazirqi we kélechektiki weten yashlirini agahlandurup ,ularni ölüm uyqusidin oyghutushtur. Könglümdiki mungluq qayghulurumni qelem uchidin töküp yazghan bu kitabimni oqughuchi we anglighuchi wetenperwer, milletsöyer qehriman balilirimizgha méning tapshuruqum shuki tilim uchidin emes , dertlik dilim ichidin chiqirip yazghan yalqunluq sözlirimni peqet oqupla qoymastin her bir éghiz sözümni tehlil qilip ,uning heqqide pikir yürgüzsun! . Insaniyet tereqqiyati emes ,medeniyet tereqqiyat bolghan 20-esirimizde'iki insanlar milliy, weteniy, diniy hoquqlirini saqlash üchün qaysi nersilerni qolgha keltürüshi zörür ikenlikini yaxshi chüshünüp uning charisini qilsun !". (Ümidwar)