Elixan töre saghuniyning "türkistan qayghusi" namliq esiri (14)


2005.09.01
elixan-tore-150.jpg
Elixan töre saghuniy

Sabiq sherqiy türkistan jumhuriyitining re'is jumhuri elixan töre özining "türkistan qayghusi" namliq kitabining axirini kucharda qolgha élinip, aqsu türmisige yötkilishi jeryani bilen tügitidu.

Elixan töre oxshashla shéng shiseyning jazasigha uchrighan idi

Elixan töre saghuniy 1937-yilining axirilirida kucharda qolgha élin'ghandin kéyin, bir mezgil kuchar türmiside tutup turilidu hemde qattiq qiyin-qistaqlargha élinidu. Elixan töre saqchilargha özining kuchargha kélishidiki seweblerni chüshendürüp, özining téwip ikenlikini, xoten'ge hindistanning dorilirini sétiwélish üchün mangghanliqini éytidu. Biraq, shéng shiseyning saqchi da'irilirining qollirida elixan torining matériyalliri toluq bolghanliqi üchün, ular uni aqsudiki bash saqchi orginigha ewetidu.

Elixan töre kitabida bayan qilishiche, uni ikki Uyghur we bir qirghiz saqchi bashliqi aqsugha yalap élip baridu, yol üstide uning bilen birge élip méngilghan turaxun isimlik Uyghur elixan torige qéchip kétish teklipini bergen bolsimu, emma u weziyetning nahayiti xeterlik ikenlikini mölcherlep, tewekkül qilishqa qoshulmaydu. Elixan töre özining aqsu türmisige qamalghan waqtining 1938-yilining awghust ayliri ikenlikini éytidu.

Uning bayan qilishiche, 1937-yilidin bashlap, 1938-1939-yilliri shéng shiseyning sowét ittipaqining himayisi astida xelq üstidin eng dehshetlik terror élip barghan waqitliri bolup, bu chaghda jemiyetning hemme tebiqisidiki, her xil idiyidiki ademler türkümlep qolgha élin'ghan.

Elixan torining yézishiche, uning bilen aqsu türmiside yatqanlarning ichide, qazi, mufti-elem axunlardin bashlap, imam axun, mezin axun qatarliq diniy sahening ademliri hemde hökümet üchün ishligen shangyo, beg, yurt aqsaqili qatarliqlarmu bar idi. Elixan töre bularning hemmisini héch ishtin xewiri yoq qara -qosaq ademler idi dep teripleydu.

Elixan töre aqsu türmisige qamalghan waqitta shéng shisey pütün Uyghur diyari boyiche qolgha élish we öltürüshni bashlighan bolup, bu qirghinchiliqta xoja niyaz hajim, sabit damolla qatarliq sherqiy türkistan jumhuriyitini qurushqa qatnashqanlarning hemmisi dégüdek öltürüldi. Hetta shéng shisey bilen birliship, uning hökümiti üchün xizmet qilghanlarmu saq qalmidi. Shéng shiseyning qolida eyni waqitta 100 mingdin artuq ademning öltürülgenliki heqqide uchurlar bar bolsimu, emma bu sanning bu melumattin xélila köp bolushi mölcherlinidu.

"Türkistan qayghusi" ning 2-kitabi neshirge teyyarlanmaqta

Sherqiy türkistan jumhuriyitining prézidénti elixan torining "türkistan qayghusi" namliq kitabining axirqi betliri aqsu türmisidiki ishlar bilen axirlishidu. Emma , kitabning axirqi söz qisimda kitabni neshirge teyyarlighan elixan torining newrisi uwayisxan elixan torining néme üchün bu kitabni shu yerde toxtatqanliqini chüshendürüp, elixan torining özining aqsu türmisidin qandaq chiqqanliqi we qandaq qilip, ghuljigha ketkenliki shuningdek milliy inqilabning bashlinishi we jeryani heqqidiki bezi biwaste özi bilidighan ishlarni oghli asilxan torige sözlep bergenlikini emma, uni téxi resmi kitab sheklige keltürüshke ülgürmey, 1976-yili, 29-féwral küni wapat bolghanliqini bayan qilidu.

Elixan töre perzentlirige axirqi wesiyet teriqiside " türkistan qayghusi" ni resmi kitab qilip chiqirip, weten balilirigha yetküzüshni perzentliridin telep qilidu hemde bu kitabning Uyghurche, özbékche, qirghizche tillarda neshir qilinip, türkistan perzentlirining uning qaldurghan wesiyetliridin sawaq élishini ümid qilidighanliqi bildüridu.

Türkistan qayghusi namliq bu kitabni neshirge teyyarlighuchi yeni elixan törining newrisi uwayisxan ependining otturigha qoyushiche, ular hazir elixan törining 1946-yilighiche bolghan ariliqtiki pa'aliyetlirini ekis ettüridighan " türkistan qayghusi" ning 2-kitabini yoruqluqqa chiqirish üchün tirishiwétiptu. (Tügidi) ( ümidwar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.