Ziya semidi - yillar siri (3)

Ataqliq yazghuchi ziya semidi özining "yillar siri" namliq romanining 3-kitabi 1-qisimining deslepki bablirida xoja niyaz hajimning atalmish "yéngi hökümet"ke mu'awin re'is bolup, ürümchige kelgendin kéyinki pa'aliyetliri bolupmu, shéng shisey bilen bolghan munasiwetliri heqqide yazghan.

Pushaymanmu yaki échinishmu?

Ziya semidining qelimi astida xoja niyaz hajimning sherqiy türkistan islam jumhuriyitining bash ministiri sabit damollam qatarliq rehberlerni tutup bérip, ürümchige kelgendin kéyinki mijez xulqidiki we uning kishilik turmush usuli hem qarishidiki özgirishler ,uning hökümet ishlirigha anche arilashmastin belki , yéngi alghan xotuni "yangxang xénim" bilen bolup ketkenliki, qisqisi uning özining we millitining teqdirige nisbeten échinish hem ümidsizlik we gumanlinish tuyghusi bilen tolghan ichki dunyasi obrazliq til wastiliri bilen yorutulghan.

Xoja niyaz hajimning qoghdighuchilirining komandiri sopaxun bilen zamanning söhbetliri arqiliq xoja niyaz hajimdiki özgirishler tehlil qilin'ghan shuningdek bir qisim texsichi, ish buzghuchi ademlerning hajimning etrapigha olushup, uning pa'aliyetlirige selbiy tesir körsetkenliki bayan qilin'ghan .

Ziya semidi ,hajimning xas qoghdighuchilar komandiri sopaxunning tili arqiliq xoja niyaz hajimning re'islik wezipisige da'ir ishlarni köpinche öyde béjirish bilen uning ishxanisi we qobulxanisining da'im dégüdek bosh qalghanliqi, uning öz wezipisini béjirish hem rolini jari qildurushqa étibar bermigenliki, bu sewebtin uning bilen ürümchige kélip, yéngi hökümetning her qaysi nazaretlirini bashquriwatqan yunush beg, abdulla we abduraxman qatarliq kishilerning uninggha nesihet qilip, mu'awin re'islikning rolini heqiqi yosunda jari qildurushqa qayta-qayta meslihet bergen bolsimu, lékin, hajimning néme sewebtindur bu ishqa anche ehmiyet bermigenlikini yazidu.

Xoja niyaz hajim isyankar serkerde, lékin usta siyasetchi emes

Ziya semidi eserning bash qehrimani zamanning xoja niyaz hajim heqqidiki yekünini mundaq otturigha tashlaydu؛

" Rast , xoja niyaz hajim isyankar serkerde, jesur jengchi. Lékin, u hergizmu usta siyasetchi emes, xususen nazuk diplomat emes idiki, "sheherni jeng bilen ishghal qilishtin köre, bashqurmaq müshkül" dégendek öz waqtida pida'iy jengchilerni uyushurturghan, ularni jeng meydanigha bashlap qomandanliq qilghan we düshmen üstidin zeper qazinip, "ghazi ghojam" dégen shereplik namgha ige bolghan bu milliy serkerde emdilikte jenggiwar qoral ornigha qelemni almashturup, el-yurtni téchliqta bashqurush, xelq parawanliqini temin étishtek muhim we murekkep wezipini emelge ashurush jeryanida özining ajizliqini sezgen idi, he –shundaq, döletni bashqurush jehette ne, nezeriyiwi, ne, emeliy tejribide tamamen ige emes "qara türk" serdar herbiy meydandin siyaset meydanigha yötkilishi bilenla özini, goya tumanliq tün kéchide tuyuq kochigha kirip qalghandek hés qilishqa bashlidi."

Erkin hayatni séghinish

Ziya semidi xoja niyaz hajimning pikirlirini chongqurlashturup yene mundaq yazidu؛

"Qeshqerde sherqiy türkistan jumhuriyitining prizdénti bolghan chéghida bu qeder ajizliqni sezmigen idi. Dadil hökümet permanlirini élan qilip, ijrasini telep qilatti. Etrapidikiler ita'etmenlik bilen himaye qilatti. Milliy musteqilliq dégen bashqa gep ikende-?! özeng beg, özeng ghoja bolidikensen, etrapida öz kishiliri, meslihetchiliri boliduken. Döletni bashqurushta tenep-temtirep ketmeysen, hemmisi öz jins, öz kishiliring, isheshlik tayanchiliring, hazirchu? hazirqisi "shérik oqet", her ikki terep öz menpe'etlirini, öz xahishini algha süridu, talash-tartish qilidu, her ishta sezgürlük, tapqurluq we éhtiyat qilish kérek, xulase, meqset kürishi, menpe'et kürishi, étiqat -diyanet kürishi, buning üchün bilimlik siyasetchi, istédatliq diplomat we tewrenmes irade igisi bolmaq lazim"

Ziya semidi bu mesililer jehette xoja niyaz hajim bilen uning sabiq reqibi emma hazirqi waqitliq shériki shéng shiseyni sélishturup, mundaq yazidu؛

"Mushu nuqtilarni nezer-étibargha alghan halda shéng shisey bilen xoja niyaz hajimni sélishtursaq, xitay emeldarining salmiqi éghir, tarazini bésip chüshidu- de xoja niyaz hajimning leylep qélishi muqerrer. Shuning üchünmu dölet ishlirini bashqurush tizgini shéng shiseyning qolida idiki, xoja niyaz peqetqina yawidaq at halitige chüshüp qalghan"

Ziya semidi yuqiridiki bayanliridin kéyin, bir-birige nisbeten shérin düshmen hésablinidighan ikki shexs yeni birsi öz millitining menpe'itige wekillik qilalmaywatqanliqidin térikip, ghezepliniwatqan, yene biri bu nadan Uyghurni axiri indekke keltürüp, uni oyunchuq qilishqa érishkenlikidin cheksiz xosh boluwatqan, xoja niyaz hajim bilen shéng shiseyni bir yerde uchrashturup, shéng shiseyning yalghandin ölkining muhim xizmetlirini béjirishte xoja niyaz hajimgha meslihet salghan we uning qoshulushini alghan qiyapetke kiriwélip, emeliyette xoja niyaz hajimni koldorlutup, hemme ishni öz pilani we öz xahishi boyiche béjirgenliki, qisqisi uning da'im xelqni aldash üchün emir-permanlargha xoja niyaz hajimning imzasinimu qoshup qoyghanliqi, ölkilik hökümet heyet ezalirimu shéng shiseyning qolidiki we uning xahishi astidiki qorchaq bir hey'et ikenlikini yorutidu.

Ziya semidi öz teswirliride xoja niyaz bilen shéng shisey uchrashqanda xoja niyaz hajimning shéng shiseyning yalghanchiliqini bilmeydighan unchiwala nadanlardin emeslikini körsitip, uning hetta sheng shiseyge qopalliq we chusluq bilen jawab bergenlikini ,bu ikkisining söhbitining nahayiti soghuq rewishte ötidighanliqini ekis ettüridu.(Ümidwar)