Eydiz wabasi Uyghur élide dawamliq téz hem kengri taralmaqta

Namelum eydiz chékermenlirining körünüshi chüshürülgen süret.

Uyghur élidiki esebiy alwasti HIV

Eydiz wabasi Uyghur élige deslepki tarqalghan chaghlarda eydiz Uyghurlargha nisbeten sirliq alwastidek yoshurun bir tehdit bolghan bolsa yéqinqi yillardiki tarqilish ehwali shuni körsitip turuptiki,eydiz her birimizning yénida, uning Uyghur élidiki wehimilik qiyapitini, ghayet zor, ghaljirlashqan, esebiy bir alwasti oxshitish mumkin.
 
Uyghur aptonom rayonluq sehiye nazaritining 26 - noyabir élan qilghan, Uyghur élining 2008 - yildiki eydiz yuqumlinish ehwali heqqidiki doklattin, eydizning Uyghur élide bolupmu Uyghurlargha nisbeten zor tehdit boluwatqanliqi su yüzige chiqti.

Sehiye nazaritining ashkarilishiche, Uyghur élide 2008 - yili 9 - ayghiche bolghan ariliqta Uyghur élining 14 wilayet, oblast hem sheherliride melum bolghan eydiz yuqumdari 24 ming 818 neperge yetken. Adette mutexessisler eydizdin yuqumlinish ehwalida melum bolghan bu sanni alte hessiligende eydiz yuqum ehwalining heqiqiy tarqilishini bir qeder toghra hésablighili bolidiken.

Ghulja shehride melum bolghan eydiz yuqumdarliri 9579 ke yetken bolup. Bir yildila 1995 i köpeygen.Ghuljida tizimgha élin'ghan eydiz yuqumdarliri Uyghur élidiki melum bolghan eydiz yuqumdarlirining %39.3 Ni igiligen. Démek ghulja shehiri yenila Uyghur élidiki eydiz yuqumdarliri bir qeder merkezleshken orun bolghandin bashqa eydiz eng téz tariliwatqan jaydur.

20 - Esirdiki qorqunuchluq wabaning Uyghur élige körsetken tehdidi

Xitay axbaratlirida élan qilin'ghan melumatlargha asaslan'ghanda: 1995 - yili Uyghur élide tunji qétimliq eydiz késili wirusi yeni HIV bilen yuqumlan'ghuchi bayqalghandin hazirgha qeder bolghan 13 yil ichide, yuqum ehwali ademni chöchütkidek sür'et bilen éship barmaqta.

2002 - Yili 9 - ayghiche, shinjangdiki eydiz késili wirusi bilen yuqumlan'ghanlarning tizimliktiki sani 6833 ge yitip, xitaydiki eydiz késili wirusi yeni HIV bilen yuqumlan'ghanlarning omumi sanining %20 igiligen, shundaqla eydiz késili wirusi yeni HIV bilen yuqumlan'ghanlarning köplüki jehette yünnendin qalsa 2 - orunda turghan.

2003 - Yili 9 - ayning axirghiche, ürümchidiki eydiz késili wirusi yeni HIV bilen yuqumlan'ghanlarning tizimliktiki omumi sani 3165 ge yetken, mölcherdiki san 30 mingdin ashqan. 2003 - Yili 12 - ayghiche, pütün xitayda eydiz késili wirusi yeni HIV bilen yuqumlan'ghanlarning mölcherdiki sani 840 mingge yetken, késel sani 80 mingge yetken.

2003 - Yilining axirghiche, Uyghur élidiki eydiz késili wirusi yeni HIV bilen yuqumlan'ghanlarning tizimliktiki sani 8150 ke yétip, eydiz késili wirusi yeni HIV bilen yuqumlan'ghanlarning köplüki jehette yünnendin qalsa 2 - orunda turghan. Uyghur élide 2004 - yili yuqumlan'ghanlarning tizimliktiki sani 9346 ge yitip, eydiz késilining tarqilish ehwali xitay boyiche eng éghir bolghan rayonlarning birige aylan'ghan.

2005 - Yili 9 - ayghiche Uyghur élidiki eydiz késili bilen yuqumlan'ghanlarning tizimliktiki sani bolsa 11303 ge, mölcherdiki san 60,000 ge yitip, eydiz késilining tarqilish ehwali xitay boyiche 4 - orunda turghan. 2005 - Yili 12 - ayning axirghiche, ürümchidiki eydiz késili wirusi yeni HIV bilen yuqumlan'ghanlarning tizimliktiki sani 4926 ge yitip, eydiz késilining tarqilish ehwali barliq yuqumluq késellikler ichide eng tiz bolghan.

2006 - Yili 6 - ayning 30 - künigiche bolghan yéqinqi 9 ay ichide pütün Uyghur élide 4732 kishi yéngidin eydiz késili wirusi HIV bilen yuqumlan'ghan, yeni Uyghur élide ottura hésab bilen her küni 17 adem eydiz késili wirusi HIV bilen yuqumlan'ghan bolup, shinjangdiki eydiz késili bilen yuqumlan'ghuchilarning tizimliktiki omumi sani 16,035 ge yetken. 2007 - Yili Uyghur élida resmiy en'ge élin'ghan eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghanlarning sani 17 ming 209 ge yetken idi.

Zeher chekküchiler, eydiz yuqumdarlirining köp qismi Uyghurlar

Uyghur éli sehiye tarmaqlirining istatistika qilishiche, bultur 9 - ayning 30 - künidin bu yil 9 - ayning 30 - ghiche bolghan bir yil ichide pütün Uyghur élide tizimgha élin'ghan eydiz yuqumdarlirigha yene 3,928 neper qétilghan.

Yuqum ehwalidin melum bolushiche Uyghur élide 20 yashtin 40 yashqiche bolghan yashlarning eydiz bilen yuqumlinishi bir qeder éghir bolup, eydizlerning ichide zeherlik chékimlik chekküchiler %73 ke yétidiken. Uyghur élide zeherlik chekküchilerning %95  ke yéqin sanini Uyghurlar igileydu.

Uyghur éli sehiye da'irilirining ashkarilishiche Uyghur élining eydiz tarqilish weziyiti yenila intayin xeterlik ehwalda bolup, 20 - esirdiki insanlargha eng zor tehdit körsitiwatqan waba bolghan eydizning Uyghurlargha élip kéliwatqan tehditini sel chaghlighili bolmaydu. Bolupmu nöwette ayallar arisida hemde adettiki kishiler qatlimida tarqilishi bir qeder téz boliwatqan bolup, eydiz wirusining zeher chekküchiler, oxshash jinis muhebbetleshkenler we pahishe qatarliq eydiz yuqturuwélish éhtimali küchlük bolghan kishilerdin bashqa adettiki kishiler arisida tarqilishqa bashlighanliqi, shundaqla eydiz yuqush yollirining murekkepliship burunqidek peqet zeherni oxshash shipirista okul qilish yoli asasi yuqush wasitisi bolupla qalmay jinsiy alaqe hemde adettiki ijtima'iy, saqliq mulazimet yolliri bilenmu yuqushqa bashlighanliqi qatarliq mesililer,' Uyghur élide eydiz yamrishining yuqiri bir basquchta kétiwatqanliqini körsitidu.

Eydiz yenimu kéngiyishi mümkin

Xitay sehiye ministirliqining 25 - noyabir pütün xitaydiki eydiz yuqum ehwalini élan qilishiche, xitayda tizimgha élin'ghan eydiz yuqumdarliri 252 ming 748 iken. Xitayning eydiz weziyitimu intayin keskin, mutexessisler 2010 - yiligha barghanda xitayda eydiz yuqumdarlirining 10 milyondin éship kétidighanliqini perez qilmaqta.

Gerche xitayning bashqa jaylirida eydiz 80 - yillardila bayqalghan bolsimu, Uyghur élide 90 - yillarning ottura mezgilide bayqalghan. Shundaq bolushigha qarimay,melum bolghinidek Uyghur élide eydiz késili wirusi yeni HIV bilen yuqumlan'ghanlar shiddet bilen köpeymekte. Yilséri köpeymekte.

Ilgiri ürümchi, ili, aqsu qatarliq bir qeder tereqqiy qilghan chong sheherlerge merkezleshken bolsa nöwette eydiz tarqalmighan sheher we yaki hetta yézilardimu tarqap, eydiz yuqum ehwalining yenimu yamanlishishini keltürüp chiqirip, Uyghurlar arisida téximu keng kölemde tarqilish xetirini peyda qilmaqta.

Eydiz mutexessisliri yéqinqi yillardin buyanqi Uyghur eydiz yuqum ehwalini közitish arqiliq, Uyghur élide eydizning yuqum ehwali yenimu kéngiyishi mümkin.