Behram sintash: “%90 Ni ispatla!”
2019.08.02
30-Iyul küni xitay paytexti béyjingda échilghan “Güzel shinjang qurush” namidiki axbarat élan qilish yighinida muxbirlar eng qiziqip so'al sorighan mesililerning biri ötken yillardin buyan xelq'aradiki axbarat wastilirida köp qétimlap tekitlen'gen lagérlar mesilisi boldi. Uyghur aptonom rayonining re'isi shöhret zakir muxbirlarning bu heqtiki so'allirigha jawab bérip “Ötken ikki yilliq tirishchanliq arqiliq terbiyeleshke qatnashqanlarning mutleq köp qismi jem'iyetke qaytip keldi shundaqla ularning 90 pirsenti köngüldikidek xizmet tapti” dédi.
Halbuki, shöhret zakir éytqan “Ötken ikki yil” dégen muddette jem'iyetke qaytip kelgen lagér mehbusliri toghrisida muhajirettiki Uyghurlar özlirining héchqandaq xewer anglimighanliqini bes-beste ipadilidi. Uyghur diyaridiki hörmetke sazawer Uyghur ziyaliylirining biri bolghan qurban mamutning amérikadiki oghli behram sintash bu munasiwet bilen “90 Pirsentni ispatla!” namliq tor chaqiriqini bashlighanda buninggha awaz qoshqan muhajirettiki her sahe Uyghurliri tushmu-tushtin shöhret zakirning éytqanlirining pütünley yalghan ikenlikini tekitlidi. Behram sintash bu heqte radiyomizning ziyaritini qobul qilghanda “Muhajirettiki Uyghurlar özlirining wetendiki uruq-tughqanliri bilen bimalal sözlishish imkaniyitige ige bolghanda andin bu geplerge ishensek bolidu. Shundaq bolghanda biz buni hökümetning öz xatasini toghrilash üchün alghan bir qedimi, dep qaraymiz” dédi. U yene “90 Pirsentni ispatla!” chaqiriqini otturigha qoyushning muhimliqi heqqide toxtilip ötti.
Xitay hökümitining lagérdikilerning köp qismini qoyup bergenlik heqqidiki bayanatini pütünley yalghan, dep qarighuchilarning biri el söygen komédiye artisi adil mijitning muhajirettiki küy'oghli arslan hidayet. U hazirghichimu adil mijitning lagérdin chiqqanliqi heqqide héchqandaq xewer anglimighanliqini éytti.
Arslan hidayet “90 Pirsentni ispatla!” chaqiriqi otturigha chiqqandin kéyinla buninggha yéqindin egeshküchilerning biri. U özining néme üchün bu heriketni zor küch bilen qollishi heqqidimu toxtilip ötti.
Arslan hidayetning pikriche, lagérdin adem qoyup bérishni shu kishilerning heqiqiy hörlüki emeliyette jari bolmighuche yenila gumanliq, dep qarash lazim iken. Chünki xitay hökümiti bu kishilerni yene xalighan waqitta élip kételishi tamamen mumkin iken.
Ijtima'iy taratqularda apisining tutqun qilin'ghanliqini jakarlighan türkiyediki Uyghur oqughuchi meryem sultanmu bu munasiwet bilen radiyomiz ziyaritini qobul qilghanda apisining öyde ikenlikini anglighanliqini éytti. Uning apisining tutqun qilin'ghanliqi we bu weqening rast ikenliki radiyomiz muxbirlirining tekshürüshi arqiliq ispatlan'ghan idi. Emma shöhret zakir béyjingda Uyghurlarning lagérdin qoyuwétilgenlikini jakarlighan küni u apisi bilen téléfonda sözlishishke muweppeq bolalighan. Emma apisi özining héchqachan lagérgha barmighanliqini, eksiche pénsiye ma'ashini élip rahet turmush kechürüwatqanliqini éytqan.
Biz uning bilen muhajirettiki bir qisim Uyghurlarning “Xitay hökümitining chishigha tégip qoysaq lagérdiki tughqanlirimiz chiqalmaydu” dep endishe qilish xahishi toghriliq sözleshkinimizde bu qarashqa qoshulmaydighanliqini bildürdi.
Biz uningdin “Nawada xitay hökümiti bilen yüz turane sözlishish toghra kelse ulargha néme dégen bolattingiz?” déginimizde özining buninggha shexsiy bayanati barliqini bildürdi.
Bu xildiki guman toghrisida söz qilghan xelq'ara kechürüm teshkilati sherqiy asiya bölümining diréktori nikolas békolin “Xitay hökümiti dunya miqyasida bes-munazirige seweb bolghan lagérlar we milyonlighan Uyghurning tutqun qilinishi mesiliside kishilerning éghzini yumush üchünla bu geplerni qiliwatidu. Biz bu xildiki zor kölemlik qoyup bérish toghrisida héchqandaq uchur anglimiduq” deydu. Amérikadiki Uyghur pa'aliyetchilerdin roshen abbasmu bu toghriliq söz qilip “Men téxi lagérdiki hedemning chiqqanliqini anglimidim” dédi.