Türk we Uyghur tarixi mesililiri tetqiqati bilen tonulghan tarixshunas abduqadir donuk wapat boldi

Proféssor abduqadir donuk ependi merhum eysa yüsüf aliptikin wapating xatirilesh yighinida sözde. 2015-Yili 17-dékabir, türkiye.

Istanbul uniwérsitéti edebiyat fakultéti tarix bölümidin dem élishqa chiqqan, türk tarixi we Uyghur éli tetqiqatliri bilen tonulghan tarixshunas, proféssor abduqadir donuk 2022-yili 8-ayning 24-küni 74 yéshida istanbulda késellik sewebidin wapat boldi.

Merhumning jinaza namizi 25-awghust küni istanbul-fatih jameside oquldi. Jinaza namizigha istanbul uniwérsitéti bash mudiri we oqutquchiliri, merhumning dostliri we bir qisim Uyghurlar qatnashti. Merhumning méyiti, uning wesiyitige asasen tughulup ösken yurti adanadiki saghkaya yézisida depne qilindi.

Omumiy türk tarixi uqutquchiliridin biri bolghan proféssor doktor abduqadir donuk, Uyghurlarning semimiy qollighuchisi, Uyghurlar we Uyghur élige munasiwetlik köpligen tetqiqat maqaliliri bilen türkiyede yashawatqan Uyghurlar üchün muhim shexslerning biri idi.

RFA/Arslan

Merhum proféssor abduqadir donuk, “Türk hökümdar”, “Türk dölitide hakimiyet chüshenchisi”, “Qedimki türklerde dölet we teshkilati”, “Türkler we mungghullarda mejlis aditi”, qatarliq onlighan kitab yazghan.

U yene Uyghurlargha munasiwetlik, “Türklik mujahidi eysa yüsüp aliptékin”, “Qeshqerlik mexmutlar ölmeydu”, “Türklerde weten söygüsi” dégen'ge oxshash onlighan ilmiy maqalilerni yazghan.

Merhumning wapati toghrisida merhumning yéqin dostliri we bir qisim teshkilat we organlar teziyename élan qildi. Milletchi heriket partiyesi, istanbul uniwérsitéti, türk ojaqliri teshkilati we sherqiy türkistan wexpisi qatarliq teshkilat hem organlar resmiy tiwéttir sehipiliride merhumning wapatidin qayghugha chömgenlikini ipadilep teziyename élan qildi.

RFA/Arslan

Proféssor abduqadir donuk, istanbulda ötküzülgen merhum eysa yüsüp aliptékinni xatirilesh yighinida Uyghurlar toghrisida söz qilip mundaq dégenidi: “Xitay ötmüshtin hazirghiche qol astigha éliwalghan xelqlerni xitaylashturushqa urunup keldi, biraq eysa yüsüp aliptékin buninggha qattiq qarshi chiqqan lidér idi. Eysa yüsüp aliptékin dewride sherqiy türkistan dewasi dunya jama'etning qollishigha érishelmigenidi”.

Merhum bilen uzun yil yéqin ötken sherqiy türkistan wexpisining sabiq re'isi hamutxan köktürk ependi, merhumning Uyghurlar toghrisida élip barghan xizmet-pa'aliyetliri toghrisida toxtaldi. U mundaq dédi: “Merhum hayat waqtida merhum rehber eysa yüsüp aliptékin bilen yéqin ötken we türkiyening her qaysi sheherlirige bérip Uyghurlar mesilisi toghrisida léksiye sözligen, sherqiy türkistan mesilisini küntertipke keltürüshke tirishqan shexslerdin biri idi. U yene, Uyghurlar toghrisida échilghan yighinlargha aktipliq bilen qatniship sözligen yaki riyasetchilik qilghan”.

Biz yene merhum heqqide eysa yüsüp aliptékin wexpisining sabiq re'isi shundaqla istanbul uniwérsitéti türkologiye tetqiqat institutining mu'awin mudiri, merhumning oqughuchisi doktor ömer qul bilen söhbet élip barduq.

Doktor ömer qul merhumning hayati we uning Uyghurlar toghrisida élip barghan xizmetliri toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Abduqadir donuk ustazdin ayrilip qalduq, men uning bilen 2002-yili istanbulgha doktorluq unwani üchün oqushqa kelgen waqtimda tonushtum, yighinlargha birlikte barattuq, men oqush püttürgendin kéyinmu merhum manga sherqiy türkistan'gha munasiwetlik, osman baturgha munasiwetlik tetqiqat élip bérishni tewsiye qilghanidi, shuningdin kéyin menmu merhumning wasitisi arqiliq sherqiy türkistan'gha köngül qoyushqan bashlidim. Merhum abduqadir donuk manga oxshash köpligen oqughuchi yétishtürdi. Uning es-yadi türk dunyasi xususen sherqiy türkistan mesilisini küntertipke keltürüsh we tetqiqat élip bérish idi. Mendin ilgiri yene abdulla bakir isimlik bir oqutquchigha muhemmed imin bughraning hayati toghrisida tetqiqat élip bérishni wezipe qilghanidi. Sherqiy türkistan teshkilatliri qachan birer yighin'gha dewet qilsa aktipchanliq bilen kéletti we yighinlarda sherqiy türkistan toghrisida söz qilatti yaki yighin'gha riyasetchilik qilatti. Uning ishxanisi ziyaretchiler bilen awat bolup kétetti, ziyaretchilerning köpinchisi sherqiy türkistanliq idi, uning eslimu türkistandin kelgen qaraqalpaq türkliridin idi. Türkiy xelqliri arisida héch ayrimichiliq qilmaytti, uning üchün türkperwerlik muhim idi, shuning üchün türk dunyasigha ehmiyet béretti, héch kimning könglini renjitmeytti, alla rehmet qilsun, yatqan yéri jennette bolsun”

Proféssor abduqadir donuk 1948-yili adana shehirining jeylan nahyesige qarashliq kirmit rayonida tughulghan. 1968-Yili istanbul uniwérsitéti edebiyat fakultétining tarix bölümige qobul bolup 1972-yili 6-ayda oqush püttürgen. Kéyin tarixshunas ibrahim kafes'oghlining yénida doktorluq unwani üchün omumiy türk tarixi toghrisida oqushqa kirdi. 1978-Yili doktorluq unwani aldi we türk tarixi mejmü'esi kutupxanisida yardemchi memur bolup xizmet bashlidi. 1980-Yili öz imkaniyiti bilen amérikagha bérip kolombiye uniwéristétida alte ay özining kespi saheside tetqiqat bilen shughullandi. Kéyin istanbulgha qaytip kélip istanbul uniwérsitéti edebiyat fakultéti tarix bölümide proféssor bolup xizmet qildi. U uzun yildin buyan istanbul uniwérsitéti edebiyat fakoltétida mudir bolup wezipe ötigen bolup, 2016-yili xizmet qilish waqti toshup dem élishqa chiqqanidi.