Нахша чолпини аблаҗан авутқа әркинлик тәләп қилиш садалири күчәймәктә

Мухбиримиз гүлчеһрә
2022.12.07
ablajan-awut-ayup.jpg Мода еқим нахша чолпини аблаҗан авут аюп.
Social Media

“кишилик һоқуқ қоғдиғучилар учур мәркизи” ниң хитайдики ички мәнбәси арқилиқ игилигән учуриға асасән, 12-айниң 2-күни тарқатқан хәвиригә қариғанда, уйғур нахшичиси аблаҗан авут аюп 11 йиллиқ қамақ җазасиға һөкүм қилинған. Мәзкүр органниң хитайдин кәлгән испатлиқ учурға асасән бәргән хәвиридә көрситилишичә, аблаҗан авут аюп хотән шәһәрлик хәлқ сот мәһкимиси тәрипидин, 2018-йили 12-айда 11йиллиқ қамақ җазасиға һөкүм қилинған. Хәвәрдә йәнә униң бу қәдәр еғир җазаға учриши униң уйғур мәдәнийитини тәшвиқ қилғанлиқи һәмдә әнглийә BBC хәвәр ториниң зияритини қобул қилғанлиқи қатарлиқлар сәвәб болғанлиқи тилға елинған.

Нөвәттә бу хәвәр чәтәлләрдики тивитер, инстграм, фәйсебок қатарлиқ нурғун иҗдимаий таратқуларда ғулғула вә деққәт қозғаватқан темиға айланди. Кишилик һоқуқ паалийәтчилири, уйғурлар вә сәнәткарлар қатарлиқ охшимиған гурупилар иҗтимаий таратқуларда бу хәвәрни һәмбәһрләп, “аблаҗан авут аюпқа әркинлик!” дегән садалар барғанчә күчәймәктә.

Хитайниң уйғур диярида давамлишиватқан қаттиқ учур контроллуқ сәвәблик аблаҗан авутниң қачан сотланғанлиқи вә немә сәвәбтин қанчә йил кесиветилгәнлики, һәмдә униң җаза муддитини қайси түрмидә өтәватқанлиқи қатарлиқ әһвалларни биваситә ениқлаш мумкин болмай кәлмәктә. Биз, бу әһвалларни үрүмчи, хотән қатарлиқ җайларға телефон қилип дәлилләшкә тиришқан болсақму имканийәт болмиди. Хитай һөкүмитиму аблаҗанниң әһвалиға аит һечқандақ билдүрүш елан қилмай кәлмәктә.

Уйғур районидики мода еқим нахша чолпини аблаҗан авут аюп йеза-кәнтләргә чүшүп нахша ейтип, өсмүрләрниң қәлбидин чоңқур орун алған.
Уйғур районидики мода еқим нахша чолпини аблаҗан авут аюп йеза-кәнтләргә чүшүп нахша ейтип, өсмүрләрниң қәлбидин чоңқур орун алған.
Social Media

Әмма, 2018-йили 5-айда радийомиз аблаҗан авутниң 2017-йили декабирда бир қетим тутулуп, қоюп берилгәндин кейин униң йәнә хотән вилайәтлик җамаәт хәвпсизлик даирилири тәрипидин 2018-йили 2-айниң 15-күни қайта тутуп кетилип, юрти хотәнниң гума наһийәсидики қайта тәрбийәләш лагериға әвәтилгәнликини дәлиллигәниди.

1984-Йили хотән вилайитиниң гума наһийәси санҗу йезисида бир деһқан аилисидә дуняға кәлгән аблаҗан авутниң толуқ исми-фамилиси аблаҗан авут аюп болуп, у, 2010-йилларда яш өсмүрләр яқтуридиған җушқун вә җанлиқ ритимлиқ нахшилири билән өсмүрләрниң қәлбидики чолпанға вә достиға айланғаниди. У, уйғурчә, хитайчә вә инглизчә нахшиларни ейталайду. Униң нахшилири уйғур диярила әмәс, һәтта хитай ичидиму алқишқа еришкәндин башқа, һәтта чәтәлләрдики таратқулардиму тарқитилип бәлгилик тәсир қозғиғаниди.

Аблаҗан өзиниң мода еқим нахшилириниң көп қисмини уйғур классик аһаңлирини йеңи еқимға маслаштуруш арқилиқ иҗад қилған болуп, мәлум болушичә у, 400дин артуқ нахша язған.

Аблаҗан 2010-йили 1-айдики “мәшрәп консерти” да өзиниң “мәшрәп наваси” намлиқ нахшиси билән тунҗи қетим мәйданға чиққан. “мәшрәп наваси” инглиз вә хитай тиллирида қайта тарқитилған болуп, бу, униң вәкил характерлик нахшилириниң биригә айланғаниди. У, 2011-йили 7-айниң 10-күни өзиниң тунҗи пластинкиси “башламдуқ” ни елан қилди. Униң мәзкур тунҗи пластинкиси 100 миң парчидин артуқ сетилғаникән.

Аблаҗан йеңи көзгә көрүнүшкә башлиған шу чағларда, униң нәқ мәйдан нахша кечиликлиридә көп қетим униң билән һәмкарлашқан шинҗаң телевизийә истансисиниң сабиқ музика тәһрири вә музика режиссори рида аблимит әпәнди канададин зияритимизни қобул қилип, аблаҗанниң уйғур өсмүрлири әң қизғин әгәшкән вә уйғурларниң “җустин бибери”, “майкол җексони” дәп тәрипләнгән өрнәк чолпини болуп қалғанлиқини билдүрди.

Мода еқим нахша чолпини аблаҗан авут аюп.

Аблаҗан авут, хитай һөкүмити уйғур диярида уйғур сәрхиллирини нишан қилип чоң тутқунни башлиған, вәзийәт җиддийләшкән бир мәзгилдә, йәни 2017-йили 3-айниң 17-күни BBC хәвәрләр ториниң зияритини қобул қилип, зиярәт җәрянида өзиниң хитай вә уйғурлар оттурисида көврүклүк рол ойнаш арзусини оттуриға қойған.

У йәнә, 5 йил илгири шинҗаң телевизийәси “тәңритағ сәнити” программисиниң мәхсус зияритидә, өзиниң әң чоң арзусиниң дунядики әркин дөләт америкаға бериш икәнликини баян қилған.

Аблаҗан авут хели бурунла америка вә башқа чәтәл мәтбуатлириниң диққитини тартқаниди.

2014-Йили “дәвр” журнилида аблаҗанниң уйғур мода еқим нахша чолпини икәнлики, униң чолпан болуп көзгә көрүнүши җәрянида мушәққәтлик узун мусапини бесип өткәнлики шундақла йәнә уйғур болғанлиқи үчүн сиясий сәзгүрлүк сәвәблик риқабәтләргә учраватқанлиқи тонуштурулған.

“дәвр” журнили мақалисидә аблаҗанниң 2014-йили 7-айниң 31-күни үрүмчидә өткүзүлмәкчи болған нәқ мәйдан телевизийә консертиниң башлиништин бир саәт бурун туюқсиз әмәлдин қалдурулушидин кейин униң мәстанилириниң қаттиқ үмидсизләнгәнлики ейтилған. Мәзкур мақалидә йәнә даириләрниң гәрчә консертни әмәлдин қалдурушқа техникилиқ мәсилиләр барлиқини сәвәб қилип көрсәткән болсиму, әмма консерт тәшкиллигүчи әзаларниң буниң сиясий сәзгүрлүк сәвәбидин болуши мумкинликини етирап қилғанлиқи тилға елинған.

Америкалиқ уйғуршунас, доктор дәррен байлер әпәнди аблаҗанниң тутқун қилинип, 11 йил кесилгәнликини аңлап, униң бу ечинишлиқ тәқдиридин бәкму әндишә қиливатқанлиқини билдүрди. У, аблаҗанниң уйғур яшлириниң қәлбидин орун алған йетәкчигә айлиниши вә униң күчлүк милләтпәрвәрлики, уйғурлуқтин пәхирлиниш туйғуси уни хитай һөкүмитиниң нишаниға айландурған болуши мумкинликини оттуриға қоюп мундақ деди: “аблаҗанниң немә үчүн хитайниң җазалаш нишаниға айлинип қалғанлиқиниң сәвәби ениқ болмисиму, әмма омумән ейтқанда у уйғур җәмийитидики йетәкләш күчигә игә тәсирчан бир чолпан иди. Мән униң билән 2015-йили көрүшкәндә у өзиниң нахшилириға яшларниң мәстанә болғанлиқиниң сәвәбини билмисиму һәммә уйғур балилириниң өзиниң исмини билидиғанлиқидин хушал иди. У, өзиниң уйғурлуқидин бәкму пәхирлинәтти. У, намрат җайда туғулуп өскән уйғур болуш сүпити билән мувәппәқийәт қазинип вә заманиви уйғур чолпиниға айлиништәк һаят тәҗрибиси билән уйғур әвладлириға хитай тәрипидин берилгән чәклик шараитта қандақ қилип өзлириниң кәлгүсини яритиш үмиди елип кәлгән символи болғаниди. У, өзиниң миллий мәдәнийитини қәдирлигәнлики үчүн, миллитигә болған садақитини нахша қилип ейтқанлиқи үчүн хитай һөкүмитиниң нәзиридә хәтәрлик адәм саналған. У, бир аҗайип талантлиқ уйғур яш иди”.

Дәррен байлер өзиниңму аблаҗан нахшилириниң мәстаниси икәнликини мундақ ипадилиди: “униң билән параңлашқинимда у маңа өзиниң мода еқим нахшичиси болушида, униң өсмүрлүк вақитлиридики қәлбидин орун алған дуняви мода еқим нахша чолпини майкел җексонниң услубидин илһам алғанлиқини ейтқаниди. Униң уйғур дияридики хотәнниң шундақ йирақ бир йезисидин өзлүкидин өгинип вә такамуллишип бир чолпан болуп йетишип чиқиши һәқиқәтәнму қалтис иш. У, өзиниң уйғурларға хас музика ритимини йәршари мода еқим услубиға бирләштүргән йеқимлиқ нахшилири билән һәвәскарларни мәһлия қилди. Униң нахшилири шундақ тәсирчан болуп, сәһәрдә бир аңлисиңиз күн бойи қулиқиңизниң түвидә яңрайду, униң нахшилири асан унтулмайдиған җәлп қилиш күчигә игә”.

Хитай таратқулирида мода еқим нахша чолпини аблаҗан авут “йеңи әвлад уйғур сәнәткари” дәп тәрипләнгән болуп, униң йеңичә дәвргә хас алаһидә образи нурғун йәрлик маркиларға образ әлчиси болған. Аблаҗан 2016-йили Marrybrown Sdn Bhd малайсия тез тамақханисиниң хитайдики марка әлчиси болғаникән.

Мәлум болушичә мәзкур уйғур нахша чолпини кәспий һаятида нурғун консерт вә башқа паалийәтләргә беғишланған нурғун айрим әсәрләрни елан қилғандин сирт, уйғур мәдәнийәт-сәнәт саһәсидә тунҗи болуп өзиниң хас “аблаҗан маркилиқ мәдәнийәт буюмлири чәклик ширкити” ни қурған.

Аблаҗан әң ахирқи қетимлиқ бир мәйдан консертини 2018-йили 2-айниң 13-күни шаңхәйдә қойған. У, үндидар топлирида әң ахирқи қетим 2‏-айниң 14‏-күни көрүнгән. Узун өтмәй үрүмчидики дөләт аманлиқ сақчилири тәрипидин қайта тутуп кетилгән вә шуниңдин кейин из-дерики болмиған.

Фирансийәдики уйғур музика тәтқиқатчиси доктор муқәддәс миҗит ханим аблаҗанға: “уйғур музикисини мода еқимға маслаштуруп тәрәққий қилдурушта бөсүш характерлик төһпә қошқан музикант, уйғур мәдәнийитиниң тәшвиқатчиси вә тәшәббусчиси” дәп баһа бәрди вә хитай һөкүмитиниң аблаҗан аюпни қоюп беришини тәләп қилди. Доктор муқәддәс миҗит аблаҗанниң хитай һөкүмити тәрипидин нишанға елинип җазалинишиниң әмәлийәттә хитайниң уйғурларға елип бериватқан мәдәнийәт қирғинчилиқиниң бир қисми икәнликини оттуриға қойди.

Бирқанчә һәптидин бери муһаҗирәттики уйғур иҗтимаий ахбарат васитилиридә уйғур районидики мода еқим нахша чолпини аблаҗан авут аюпниң 11 һәтта 17 йиллиқ кесиветилгәнлики һәққидики учурлар таралғандин буян, аблаҗанға әркинлик тиләш садалири, униң нахшилири билән тәң яңримақта.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.