“пәләк шаһи” адил һошур немә үчүн уйғурларниң нәзәридин домилап чүшти?

Мухбиримиз нуриман
2023.01.27
“пәләк шаһи” адил һошур немә үчүн уйғурларниң нәзәридин домилап чүшти? Даваз адил һошур билән қизи хитайларниң қәдимки уруш кийимлирини кийип, җийәнмигуән җилғисиға тартилған полат симдин меңип өткән, андин кейин зоқ-шоқ билән хитайларниң чаған байримини тәбриклигән. 2023-Йили 23-январ.
Ürümchi Kechlik Géziti

Уйғурлар арисида “пәләк шаһи” дегән нам билән тонулған адил һошурниң йеқинда иҗтимаий таратқуларда тарқалған бир видейоси муһаҗирәттики уйғурлар арисида наһайити зор ғулғула қозғиди.

Мәзкур видийода, бу йил 52 яшқа киргән адил һошурниң 1-айниң 23-күни қизи вә шагиртлири билән бирликтә сичуән өлкиси җәнги наһийәсидики җйәнменгуән җилғисиға тартилған егизлики 180 метир, узунлуқи 180 метир килидиған дарда маһарәт көрситип, хитайларниң чаған байримини тәбириклигәнлики көрситилгән. Видийода көрситилишичә, адил һошур билән қизи хитайларниң қәдимки уруш кейимлирини кейип, җийәнмигуән җилғисиға тартилған полат симдин меңип өткән, андин кейин зоқ-шоқ билән хитайларниң чаған байримини тәбриклигән.

Адил һошурниң җйәнменгуән җилғисиға тартилған полат симдин меңип өткәнлики һәққидә иҗтимаий таратқуларда тарқалған видийоларниң астиға нурғун охшимиған инкаслар чүшкән. Инкасларниң бәзилири “адил һошурғиму амал йоқ, хитай мәҗбурлап ашундақ кейимләрни кейгүзүп, өзиниң ‛деипиға усулға салған‚” десә; көпинчиси адил һошурниң әзәлдин “қулиқи юмшақ”, компартийәгә садиқ икәнликини тәкитләшкән.

Даваз адил һошур билән қизи хитайларниң қәдимки уруш кийимлирини кийип, җийәнмигуән җилғисиға тартилған полат симдин меңип өткән, андин кейин зоқ-шоқ билән хитайларниң чаған байримини тәбриклигән. 2023-Йили 23-январ.

Инкасларниң биридә адил һошурниң қәшқәр йиңисардин икәнлики, адил һошур 1997-йили 6-айда сәншя боғузидин өтүшкә тәйярлиқ қиливатқанда, юртдашлириниң маддий вә мәниви җәһәттин наһайити қоллиғанлиқини язған.

1997-Йили 6-айниң 22-күни 26 яшлиқ адил һошур чаңҗияң дәрясиниң сәншя боғузиға тартилған 640 метир узунлуқтики полат симдин 13 менут 48 сикунтта меңип өтүп, әслидики 53 минут 10 сикунтта өтүштәк дуня җенис рекортини бузувәткән иди.

Иҗтимаий таратқуларда чүшкән инкасларға қариғанда, адил һошур ашу чағда сәншядин қайтип үрүмчигә барғанда, уйғур хәлқи үрүмчи кочилирида сәлдәк еқип уни аҗайип қизғинлиқ билән қарши алған. Хәлқ уни җәнубий қовуқтин серик өмикигичә мүрисидә көтүрүп апарған.

Инкасларниң көпинчисидә, адил һошурниң узундин буян хитайға яхшичақ болушни ашуруп орундап кәлгәнлики, хитай һөкүмитиниң аталмиш “милләтләр иттипақлиқи”, “әсәбийликни түгитиш” вә “муқимлиқ сақлаш” қатарлиқ сиясий тәшвиқатлириға янтаяқ болуп бәргәнлики тәнқид қилинған.

Канадада турушлуқ сирик маһири айгүл мәмәт 1990-йилларниң ахирдин 2004-йили 1-ай канадада йәрлишип қалғанға қәдәр, уйғур аптоном районлуқ серик өмикидә адил һошур билән хизмәтдаш болуп ишлигән икән. У радийомизниң зияритини қобул қилип, адил һошурниң йеқинда тарқалған видейосини көрүп һәйран қалмиғанлиқини, униң әзәлдин өз мәнпәәтини биринҗи орунға қойидиған киши икәнликини, әйни вақитта хизмәтдашларниңму уни “һөкүмәткә садиқ” дәп қарап, арисидики сирларни униңдин сақлиғанлиқини әсләп өтти.

Айгүл мәмәт ханим канадаға келиштин илгири дөләтлик 1-дәриҗилик серк артиси болуп, 2004-йили хитай һөкүмити тәшкиллигән серк өмики тәркибидә канадаға оюн қоюшқа кәлгинидә, канада һөкүмитидин сиясий панаһлиқ тиләп қәп қалған 7 нәпәр уйғур серк артисиниң биридур. Һалбуки, шу өмәк тәркибидә канадаға биллә кәлгән адил һошур, хизмәтдашлириниң шунчә нәсиһәтлиригә қаримай, хитайға қайтип кәткән. Әйни вақиттики уйғур аптоном районлуқ парткомниң секритари ваң лечүән, адил һошурни “шинҗаң хәлқиниң яхши оғли” дәп махтиған, шундақла униң кейинки вақитлардики серик паалийәтлири үчүн сиясий җәһәттин йол ечип бәргән. Адил һошур һәтта кейинки мәзгилләрдә хитай мәмликәтлик хәлқ қурултийиниң “шинҗаң вәкили” болған.

Әйни вақитта айгүл мәмәт ханим қатарлиқ 7 кишиниң канадада туруп қилишиға ярдәм қилған, һазирқи д у қ муһаҗирлар комитетиниң мудири, мәркизи оттавадики уйғур һәқлирини һимайә қилиш қурулушиниң башлиқи мәмәт тохти әпәнди бу мунасивәт билән радийомизниң зияритини қобул қилди. У әйни вақиттики ишларни әсләп, адил һошурниң әйни вақитта хитай һөкүмитигә садиқлиқини билдүрүп қайтип кәткәнликини, униң буниңдин 20 йиллар илгири қандақ болған болса, һазирму һеч өзгәрмигәнликини, йеқинда тарқалған видийодин униң һәтта хитай мәдәнийитигә қаттиқ чоқунидиған бири болуп кәткәнликини илгири сүрди.

2004-Йили 9-айда канаданиң торонто шәһиридә өткүзүлгән хәлқара филим фестивалида “пәләк шаһи” намлиқ һөҗҗәтлик филим қоюлидиған чағда, адил һошур үрүмчидә туруп радийомизниң зияритини қобул қилған. У шу қетимлиқ зиярәт җәрянида, канададики нягара шарқиратмиси (Niagara Falls) үстидин дардин өтидиған пиланиниң канадада туруп қалған хизмәтдашлири сәвәбидин әмәлдин қалғанлиқни ейтқан.

Айгүл мәмәт ханим билдүрүшичә, адил һошур 2017-йиллириғичә униң билән иҗтимаий таратқулар арқилиқ алақилишип турған. Униң ейтишичә, адил һошур әслидинла һөкүмәт тәрәптин яхши тәминат бериливатқан бири икән. Лекин у “хитай мәмликәтлик хәлқ қурултийиниң вәкили” болғандин кейин, турмуши техму баяшат болуп кәткән икән. Үрүмчидә вә өзиниң туғулуп өскән юрти қәшқәр йеңисарда нурғун риситоран вә миһманханиларни ачқан икән. Айгүл мәмәт ханим, әгәр хитай һөкүмити униңға бивастә йол ечип бәрмисә, адил һошурниң һәр қанчә пули болған тәқдирдиму унчә чоң тиҗарәткә игә болалмайдиғанлиқини әскәртти.

Кечик йешидин башлап сирк оюни билән шуғуллинип кәлгән айгүл мәмәт ханим, адил һошурни өз ичигә алған вәтәндә қалған нурғунлиған даңлиқ уйғур сәнәткарларниң бара-бара хитай мәдәнийити өзләштүрүп кетиватқанлқидин қаттиқ әпсусланғанлиқини билдүрди. У йәнә һазирқи вақитта уйғур муқамлирини хитайларниң, хитайларниң чаңчиләлирини уйғурларниң ейтиватқанлиқиға, һәтта уйғурларниң уссул-самалирни хитайларниң ойнаватқанлиқиға йүрикиниң қаттиқ ечишидиғанлиқини билдүрди.

Лондунда турушлуқ сәнәткар вә сиясий паалийәтчи рәһимә мәһмут ханим, хитайниң чағанда уйғурларни хитайчә кейиндүрүп, хитайчә нахша-уссулға селинишиниң, уйғурларниң роһини сундуруш үчүн мәқсәтлик һалда елип бериливатқан сияси оюнниң бир парчиси икәнликини тәкитлиди.

Ахирида айгүл мәмәт ханим вә рәһимә мәһмут ханимлар охшашла муһаҗирәттики уйғурларниң уйғур кимликини, җүмлидин уйғур миллий сәнитини қоғдап қилишта наһайити чоң мәҗбурийити һәм мәсулийитиниң барлиқини әскәртти.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.