Almutada ötküzülgen xitaygha qarshi namayishqa Uyghurlarmu qatnashti

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2019.09.30
almuta-2019-namayish.jpg Almutada ötküzülgen xitaygha qarshi namayishqa Uyghurlarmu qatnashti. 2019-Yili 29-séntebir.
RFA/Oyghan

Melumki, mushu yilning 2-séntebir küni qazaqistanning janga'özen shehiride we bashqimu sheherlerde xitaygha qarshi naraziliq namayishliri bolup ötti.

Namayishchilar qazaqistanda xitay zawutlirining sélinishigha öz qarshiliqlirini bildürüp, da'irilerdin xitay bilen alaqilerni üzüshke, xitayning iqtisadiy layihelirige hemde xitay séliwatqan mebleghlerge aldanmasliqqa, qazaqistanning toluq musteqil bolushini saqlap qélishqa chaqiriq qildi.

Ene shuningdin kéyin qazaqistanning ijtima'iy taratqulirida xitaygha qarshi chaqiriqlar, sho'arlar üzülmey bérilishqa bashlidi. Yéqindin buyan mundaq namayishlargha Uyghurlarnimu jelp qilidighan chaqiriqlar peyda bolup, shuning aqiwitide 29-séntebir küni almuta shehiride ötküzülgen xitaygha qarshi namayishqa bir guruppa Uyghurlarmu qatnashqan.

Qazaqistan ammiwi axbarat wasitiliridin igilishimizche, almuta we nursultan sheherliride ötken namayishlar ikki xil meqsetni, yeni xongkong namayishini qollap-quwwetleshni we xitayning qazaqistan'gha basturup kirishige naraziliq bildürüshni közligeniken.

“Azadliq” radiyosida élan qilin'ghan “Almuta we nursultanda xongkong namayishchilirini qollash heriketliri bolup ötti” namliq maqalida körsitilishiche, namayish qatnashquchiliri “Xitay basqunchiliqigha qarshi chiqip, siyasiy mehbuslarning azad qilinishini telep qilghan. Namayishchilar meydilirige xitay basqunchiliqining simwoli hésablan'ghan sériq léntilarni ésiwélip, “Xitaygha yol yoq!”, “Algha, qazaqistan!” dégen'ge oxshash lozunkilarni kötürüwalghaniken.

Maqalida mundaq déyilgen: “Bu namayishqa sheherdiki Uyghur ahalisining wekillirimu keldi. Yighilghanlar xitayning shinjangdiki az sanliq milletlerge bésim körsitishi munasiwiti bilen naraziliq bildürgen we tutqunlarni siyasiy qayta terbiyelesh lagérliridin boshitishni telep qildi.”

“Jas alash” gézitide bérilgen “Qazaqistanliqlar xelq'araliq xongkongni qollash herikitige qoshuldi” namliq maqalida éytilishiche, bu naraziliqlar xitayning Uyghur élidiki az sanliq milletlerge qaratqan bésimgha qarshiliq bildürüshke we atalmish terbiyelesh lagérliridiki tutqunlarni azad qilishqa qaritilghan iken.

Almutada ötken namayishta Uyghurlarmu sözge chiqip, özlirining xitayning Uyghur élidiki qirghinchiliq siyasiti, qazaqistan üchün tughduruwatqan xewpi heqqide qarashlirini bildürdi. Shularning biri sheherbanum seydullayéwa özining Uyghur millitidin ikenlikini bildürüp, mundaq dégen: “Bizning wetinimiz sherqiy türkistanda. U yerdiki xelq éghir ehwalda. Ularni chettin öltürüwatidu. Méning u yaqta tughqanlirim bolsimu, ular bilen héch qandaq alaqe yoq. Men özümning ewladliri üchün qayghuruwatimen.”

Biz almuta shehiride bolup ötken namayish qatnashquchisi sheherbanum seydullayéwa bilen alaqileshtuq. U ziyaritimizni qobul qilip, mundaq dédi: “Biz tinch namayishqa chiqtuq. Biz qazaq qérindashlarning chaqiriqini qollap chiqtuq. Sewebi bizmu qazaqistanda tughulduq, östuq. Bashqa milletler bilen bille mushu yerde teng hoquqluq yashawatimiz. Biz qazaqistan'gha xitayning kirip, bizning wetinimizning teqdirining tekrarlinishini xalimaymiz.”

Igilishimizche, hazirqi waqitta köpligen metbu'atlarda, xelq'ara teshkilatlarda xitayning Uyghur élide quruwatqan yighiwélish lagérliri heqqide bes-munaziriler köpeymekte. Shu jümlidin qazaqistanning ijtima'iy taratqulirida xitay lagérlirida azabliniwatqan Uyghur, qazaq we bashqimu türkiy-musulmanlar heqqide uchurlar keng tarqalmaqta. Sheherbanum seydullayéwaning éytishiche, almutada ötken namayishtimu bu téma diqqet merkizide bolghan.

Sheherbanum seydullayéwa yene mundaq dédi: “Bezi lozunkilarni éliwétinglar dédi. Biraq saqchilar bizni némishqa chiqtinglar dep qoghlimidi. Ikki sa'ettin artuq yürduq. Qalaymiqan bolmidi. Heqiqeten tinch namayish boldi.”

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan almuta shehirining sultanqorghan mehellisining turghuni abduméjit duganof ependi bu namayishqa birinchi nöwette xitayning Uyghur élidiki basturush siyasitige, asasen Uyghur xelqige qarshi élip bériwatqan qirghinchiliq heriketlirige qarshiliq bildürüsh meqsitide chiqqanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Buningda yashlirimiz bolsa yaxshi bolatti. Sewebi kélechek yashlargha kérek. Biz medeniyitimizni, dinimizni, tilimizni saqlap qélishimiz kérek. Buninggha qazaqistanda mumkinchilik bar.”

Abduméjit duganof yene pütkül dunya Uyghurlirining birliship, bilimini, küch-gheyritini Uyghur élidiki qan-qérindashlirini qutuldurushqa seperwer qilish lazimliqini bildürdi.

Ziyaritimizni qobul qilghan tonulghan qazaq pa'aliyetchisi risbék sarsénbay mundaq dédi: “Birleshken döletler teshkilatining qilghan bildürüshlirige baghliq köpligen ellerde namayishlar boluwatidu. Almutada ötken namayishning birinchi meqsiti xongkongdiki namayishni qollash, ikkinchidin, xitay bilen qazaqistan otturisidiki alaqige öz közqarishini bildürüsh. Almutadiki namayishqa qatnashqanlar birinchi nöwette mushu memliketning puqraliri, her millet wekilliri. Hazirqi künde qazaqistandiki jama'etchilikni bi'aram qilidighan mesililer köp. Shularning biri xitay basqunchiliqi. Bu namayish qatnashquchilirini milletke ayrishqa yene bolmaydu. Qazaq, Uyghur, qirghiz bolsun, hemmisining u yaqta uruq-tughqanliri bolghanliqtin shularning ehwalidin endishe qilidu. Biz ilgiri ötküzgen namayishlarghimu Uyghurlar qatnashqan. Ular munberge chiqip söz qilmisimu, emma bizni qollap turghan.”

Mezkur namayish qatnashquchiliridin igilishimizche, uninggha 100din oshuq adem qatnashqan bolup, Uyghurlar 40-50 etrapida bolghan. Qazaqistandiki Uyghurlar ötken yili we mushu yilning bashlirida xitaygha qarshi ochuq namayishqa chiqish üchün bir nechche qétim hökümet orunlirigha iltimas qilghan bolsimu, emma bu iltimas her xil bahaniler kéyin'ge sürülüp kelgen. 29-Séntebirde almuta shehiride ötken namayishqa qazaqlar bilen birlikte Uyghurlarmu awaz qoshqan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.