Mutexessisler amérika hökümitidin chégra halqighan basturushqa qarshi tedbir élishni telep qildi

Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining re'isi nuri türkel ependi, 2023-yili 10-may

10-May küni amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétida “Diniy étiqad erkinlikining chégra halqighan basturushqa uchrishi” heqqide bir guwahliq anglash yighini échilghan.

Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining re'isi nuri türkelning riyasetchilikide échilghan bu yighinda, erkinlik sariyi, Uyghur kishilik hoquq qurulushi, puqralar tejribixanisi qatarliq kishilik hoquq organlirining tetqiqatchiliri qatniship guwahliq bergen.

Yighin'gha yene amérika kéngesh palata ezasi jéf mérkiliy bilen amérika tashqiy ishlar ministirliqining démokratiye, kishilik hoquq we emgek ishlirigha mes'ul mu'awin yardemchi katipi skot busbi (Scott Busby) mu qatniship, so'allargha jawab bergen.

Yighinda échilish sözi qilghan amérika kéngesh palata ezasi jéf mérkiliy mustebit hökümetlerning din we étiqad erkinlikini cheklesh urunushining hazir peqet öz dölet chégrasida toxtap qalmay, belki chet ellergiche, jümlidin amérika tupraqlirighiche kéngeygenlikini, buning bilen amérikada turuwatqan Uyghur, tibet we xitay öktichilirining meyli intérnét torida yaki biwasite halda bolsun, xitay kompartiyesining parakende qilishigha uchrawatqanliqini ilgiri sürgen. U yene hazir iran, rusiye, se'udi erebistan qatarliq mustebit hakimiyetlerningmu chégra halqighan basturushini kücheytkenlikini eskertken. U, mustebit tüzümlerning erkin démokratik döletlerge qolini sozush weqelirining sel qarashqa bolmaydighan derijide köpeygenlikini eskertip, buninggha taqabil turushning yollirini derhal tépip chiqishimiz kérek, dédi. U, bu guwahliq anglash yighinining échilish sewebi we meqsitiningmu buninggha chare tépish ikenlikini bildürdi.

uscirf.gov

Arqidin mezkur komitétning re'isi nuri türkel ependi söz qildi. Umu chégra halqighan basturush qilmishining sel qarashqa bolmaydighan jiddiy xewpke aylan'ghanliqini, xitayning amérika tupraqlirida qurghan saqchi ponkitlirini misal qilish arqiliq izahlap ötti. U sözide xitaydin bashqa yene se'udi erebistan, türkiye qatarliq döletler hökümetlirining xelq'ara saqchi teshkilatining qizil bashliq uqturushini öktichilerni basturidighan qoralgha aylanduruwélish weqelirinimu tilgha aldi.

Yighinda xelq'ara diniy erkinlik komitétining komissari érik uland (Eric Ueland) söz qilip, chégra halqighan basturushqa taqabil turush üchün, amérika hökümitining choqum bashlamchiliq rol oynishi lazimliqini tekitlidi. U, buning üchün amérika élishqa tégishlik zörür qedemlerni chüshendürüp ötti. U, amérika dölet mejlisidiki marku robiyo we mérkiliy qatarliq mejlis ezaliri otturigha qoyghan “Chégra halqighan basturushqa qarshi turush siyasiti qanun layihesi” ni tézidin maqullashni, amérika hökümitining xelq'aradiki shérik döletler bilen bu mesilide hemkarliship, keng kölemde taqabil turushni ishqa ashurushini telep qildi. U yene amérika shirketlirining chégra halqighan basturushni téxnika bilen teminlesh yaki Uyghur mejburiy emgikini qollinish qatarliq wasitiler bilen zulumgha shérik bolushining aldini élish hemde bundaq qilghanlarni jazalashning yollirini tépishi heqqide teklip berdi.

uscirf.gov

U sözide hem mezkur komitétning re'isi nuri türkelning Uyghurlar üchün qiliwatqan xizmiti sewebidin xitay hökümitining chégra halqighan basturushigha biwasite uchrighan biri ikenlikinimu eskertip, uning bu yolda qilghan pidakarliqigha rehmet éytti.

Yighinda yene amérika tashqiy ishlar ministirliqining démokratiye, kishilik hoquq we emgek ishlirigha mes'ul mu'awin yardemchi katipi skot busbi söz qildi. U sözide amérika tashqiy ishlar ministirliqining 2022-yili 11-ayda xitay, rusiye, se'udi erebistan we iran qatarliq 12 döletni alahide diqqet qilishqa tégishlik döletler tizimlikige kirgüzgenlikini, bu döletler hökümetlirining del mushundaq chégra halqighan basturush bilen shughulliniwatqan döletler ikenlikini éytti. U amérika tashqiy ishlar ministirliqining hazir bu mesilige taqabil turush üchün hökümetning barliq apparatliri bilen hemkarlishish, bu heqte mexsus doklat teyyarlash we élan qilish, herqaysi döletlerdiki diplomatlarni chégra halqighan basturush heqqide terbiyelesh, tedbir belgilesh qatarliq ishlarni qiliwatqanliqini éytti. U yene amérika tashqiy ishlar ministirliqining chégra halqighan basturush bilen shughulliniwatqan döletlerdiki munasiwetlik xadimlargha wiza bermeslik, jaza tedbiri qoyush, xelq'aradiki shérikliri bilen bu jehette ortaq heriket qilishtek tirishchanliqlarni körsitip, zorawan, mustebit hökümetlerni chékindürüwatqanliqini éytti. U sözide, “Amérika hergizmu chégra halqighan basturushni qobul qilmaydu we buninggha herxil amallar bilen taqabil turidu. Biz bu jehettiki xizmetlirimizni toxtimay dawamlashturimiz” dédi.

uscirf.gov

Sikot basbi ependining sözidin kéyin, komitét re'isi nuri türkel uningdin so'al soridi. U xitay hökümitining amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining özini öz ichige alghan bir qisim komitét ezaliri hem shundaqla yene amérika tashqiy ishlar ministirliqining sabiq diniy ishlar elchisi sam brownbek, sabiq amérika tashqiy ishlar ministiri mayk pompéyo qatarliqlargha öch élish xaraktéridiki jaza tedbiri qoyghanliqini, hemde yene erkin asiya radiyosining Uyghurche bölümidiki bir qisim muxbirlarning yurtliridiki a'ile tawabatlirining ularning xizmiti sewebidin jazalan'ghanliqini eskertip, amérika tashqiy ishlar ministirliqining buninggha qarita konkrét bir tedbir alghan yaki almighanliqini soridi.

Skot basbi aldi bilen “Amérika hökümiti xitayning bu jaza tedbirlirini we bundaq bésim heriketlirini qattiq eyibleydu” dédi. Arqidin u amérika tashqiy ishlar ministirliqining yuqiriqi ishlarda qoli bar kishilerni tépip chiqish üchün izdiniwatqanliqini we bu mesilide mes'uliyiti barlarni wiza cheklimisi, iqtisadiy jaza qoyush qatarliq wasitiler bilen jazalashqa tirishidighanliqini éytti. U yene bu jehettiki diplomatik tirishchanliqlarningmu dawam qilidighanliqini éytti.

Mezkur yighinda, herqaysi kishilik hoquq organliridin kelgen mutexessisler oxshimighan dölet hökümetlirining chégra halqighan basturush qilmishliri heqqide melumat berdi.

Yighinda Uyghur kishilik hoquq qurulushi tetqiqatchisi juliy mislep xanim söz qilip, chet ellerde, jümlidin amérikada yashawatqan Uyghurlarning sergüzeshtlirini tonushturup ötti. U buningda doxtur gülshen abbas xanimning amérikadin qaytqandin kéyin singlisi roshen abbas xanimning pa'aliyiti seweblik tutqun qilinishi hemde yene nuri türkel ependining yurtidiki apisigha pasport bérilmey, uning amérikadiki perzentliri bilen jem bolushigha yol qoyulmaywatqanliqidek misallarni sözlep ötti. U shundaqla özining Uyghurlarning dawasini qiliwatqan, Uyghur bolmighan bir amérikaliq bolush süpiti bilenmu xitay hökümitining tor arqiliq qilghan haqaretlirige uchrighanliqini, xitay wetendishi bolghan yoldishining xitaydiki a'ilisining teqibleshke uchrighanliqini bayan qilip, amérika hökümitining xitayning chégra halqighan basturush herikitige choqum taqabil turushini telep qildi.

Yighinda söz qilghan herqaysi komitét ezaliri we kishilik hoquq mutexessisliri birdek xitay, rusiye, iran, se'udi erebistan, misir qatarliq mustebit hakimiyetlerning démokratik döletler tupraqlirida qiliwatqan basturushlirigha keng kölemde taqabil turushning muhimliqini tekitleshti.