Amérika hökümiti hindistanni yölep xitaygha taqabil turush istratégiyesini ashkarilidi

Amérika hökümiti yillardin buyan xitayning künséri küchiyiwatqan herbiy tehditige qarshi tedbir éliwatqan bolup, buning ichide eng közge körünerlik bolghini, hindistan we teywen'ge yardem bérip, xitayning jenubi déngiz we qoshna ellerdiki zomigerlikige taqabil turush taktikisi idi.

Amérika “Blombérg” taratqusining 13-yanwar bergen xewiridin melum bolushiche, amérika dölet bixeterlik meslihetchisi robért obireyin 1-ayning 14-küni “Amérika hindistan-tinch okyan istratégiyesi layihesi” ni élan qilghan. Uning bildürüshiche, amérika prézidénti donald tramp 2018-yil 2-ayda testiqlighan bu istratégiye pilani 3 yildin buyan amérikaning sherqiy-jenubi asiyadiki herbiy herikitige yétekchilik qilip kelgen. Bu istratégiye yene öz nöwitide hindistan-tinch okyan rayonining uzun muddet erkin we échiwétilgen rayon bolushigha kapaletlik qilalaydiken.

Robért obireyn özining bu heqte bergen bayanatida mundaq dégen: “Xitay hazir hindistan-tinch okyan rayonigha bésim qilip, ularning erkinliki we igilik hoquqini kommunist xitay tesewwur qilghan ortaq teqdir da'irisige kirgüzmekchi boluwatidu. Emma amérikaning usuli uninggha oxshimaydu. Biz öz ittipaqdashlirimiz we shériklirimiz, yeni hindistan-tinch okyan rayonida erkin we échiwétilgen muhit berpa qilish ghayisige ige döletler bilen birlikte özimizning igilik hoquqini qoghdaymiz.”

Istratégiye mutexesisi, doktor erkin ekrem ependi bu istratégiye pilani heqqidiki köz qarishini bayan qilip: “Bu pilanning ijra qilish waqti qalmidi we uni ijra qilish jehettimu alahide netijiler qolgha kelmidi. Emma amérika bu istratégiyege yenila muhtaj,” dédi.

“Amérika hindistan-tinch okyan istratégiyesi layihesi” eslide 10 betlik mexpiy höjjet bolup, hindistan-tinch okyan rayonining kelgüsi weziyiti, yeni yetmekchi bolghan nishanlar töwendikiche otturigha qoyulghan: xitayning iqtisad bulangchiliqi we téxnika oghriliqini qet'iy cheklep, herbiy küchining zoriyip kétishining aldini élish؛ hindistanning jenubiy asiyadiki iqtisadiy küchi we herbiy üstünlükini jari qildurush؛ shimaliy koriyening yadro qoral tehditini ayaghlashturush؛ ittipaqdash döletler bilen hemkarliship, xitayning igilik hoquqqa tehdit sélish yaki buzghunchiliq qilish qilmishlirigha taqabil turush؛ hindistan-tinch okyan rayonining iqtisadta bir gewdilishishini ilgiri sürüp, uni xitayning “Bir belwagh bir yol” pilanining ornigha dessitish. Bu layihede yene xitayning barghanche ghaljirliship, teywenni qoshuwélishqa mejburlaydighanliqi, sün'iy eqil téxnikasida yétekchi orun'gha ötiwélip, erkin dunyani tehdit astigha élishi mumkinliki heqqide agahlandurushlar bérilgen.

Erkin ekrem ependi, amérika gerche hindistan-tinch okyan rayonining iqtisadta bir gewdilishishini ilgiri sürüsh pilanini otturigha qoyghan bolsimu, buningdin körünerlik netije alalmighanliqini bildürdi. U yene xewpsizlik jehettimu amérika bilen xitayning bu rayondiki üstünlük talishish riqabitining uzaqqa sozulidighanliqini otturigha qoydi.

Xewerde bildürülüshiche, amérikaning hoquq almishish mezgilide élan qilin'ghan bu 10 betlik höjjettiki istratégiyelik pilan xelq'arada köpligen siyasetchiler, analizchilar, tetqiqatchilar we muxbirlarning qiziqishini qozghighan hemde her xil munazirilerge seweb bolghan. Awstraliye istratégiyelik siyaset tetqiqat instituti tor békiti bu heqte maqale élan qilip, “Amérikaning ichkiy weziyiti taza muqim bolmaywatqan bu künlerde bu höjjetning ashkarilinishi amérikaning bu siyasetni dawamlashturidighanliqini ochuq jakarlishi hésablinidu,” dégen köz qarashni otturigha qoyghan. Xitay hökümiti bu höjjetke inkas bildürüp: “Bu ‛xitay tehditi nezeriyisi‚ ni téximu köptürgenlik؛ amérika özining teywen heqqide bergen wedisige emel qilmidi,” dep eyibligen.

Erkin ekrem ependi amérikaning bu istratégiyelik pilanigha qarita xitay hökümitiningmu ichkiy we tashqiy siyaset jehette bir qatar taktikilar bilen taqabil turushi mumkinlikini otturigha qoydi.

Analizchilarning qarishiche, chong ghayiler bilen tüzülgen bu pilandiki bezi nishanlargha yétish tes bolsimu, uzun muddetni közde tutqanda uning paydilinish qimmiti bar iken. Amérika eger dunya iqtisadining muhim merkizi hésablinidighan bu istratégiyelik rayonda xitayning yétekchi orun'gha ötüshige yol qoysa, xitay bilen riqabetlishelmeydiken؛ eger bu riqabette xitayni utup chiqimen dése, dölet ichidiki tertipini saqlash bilen birlikte hindistan-tinch okyan rayonidiki yétekchi orninimu saqlap qélishi kérek iken.

Maqalide körsitilishche, tramp hökümitining xitaygha taqabil turush herikiti amérikadiki her ikki partiyening qollishigha érishken. Kéler nöwetlik prézidént jow baydinning emeldalirimu, amérikaning öz ittipaqdashliri bilen hemkarliship xitaygha birlikte taqabil turushining zörürlükini bayan qilishqan bolup, bumu yuqiriqi istratégiyening halqiliq qismi hésablinidiken. Amérika bu rayonning bixeterlikini qoghdashta awstraliye, yaponiye we hindistan bilen bolghan hemkarliqini dawamliq kücheytidiken.