Antoniy bilinkén: “Xitay tehditige qarshi etrapliq istratégiye tüzüp chiqip mejliske yollashqa kapaletlik qilimen”

Amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkin amérika kéngesh palatasining tashqi munasiwetler komitétining guwahliq yighinida matériyallarni közdin kechürmekte. 2024-Yili 21-may, washin'gton.

Amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkén amérika kéngesh palatasining tashqi munasiwetler komitétining guwahliq yighinida xitay tehditige qarshi etrapliq istratégiye tüzüp chiqip mejliske yollashqa kapaletlik qilidighanliqini bildürgen.

Amérika tashqi ishlar ministirliqining resmiy tor hésabidin bergen xewirige asaslan'ghanda, 2022-yili 5-ayning 21-küni amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkén (Antony Blinken) amérika kéngesh palatasining tashqi munasiwetler komitétida tashqi ishlar ministirliqining pa'aliyetliri, amérika diplomatiyesi, dunyawi qiyinchiliqlar we amérika tashqi ishlar ministirliqining 2025-yilliq xamchot telipi qatarliq mezmunlarda doklat bergen. Shuning bilen bir waqitta bilinkén amérika kéngesh palata ezalirining perqliq témilardiki so'allirigha jawab bergen. Bu yighinda, amérika tashqi ishlar ministirliqining xitay tehditige qarshi etrapliq istratégiyesini tüzüp mejliske élip kélishi we uni tézdin ijra qilishi heqqide bilinkén'ge chaqiriq qilin'ghan.

Amérika-xitay munasiwitidiki yiriklik yéqinqi yillarda dawamliq ewjige chiqiwatqan bolup, nöwette bu yiriklikning amérikaning dölet menpe'eti üchün türlük qiyinchiliq we xeterlerni élip kéliwatqanliqi amérika dölet mejlisining aldigha qoyulghan eng muhim we jiddiy mesililerdin ikenliki melum. Bu tüpeyli amérika dölet mejlisi 2022-yili amérika kéngesh palata ezasi mit romnéy (Mitt Romney) tonushturghan “Dölet mudapi'e hoquq qanuni” ni qobul qilghanidi. Bu qanun'gha asaslan'ghanda, amérika tashqi ishlar ministirliqining qisqa waqit ichide künséri éshiwatqan xitay tehditige taqabil turush heqqidiki istratégiyesini tüzüp mejliske élip kélishi telep qilin'ghanidi. “Dölet mudapi'e hoquq qanuni” ning qobul qilin'ghanliqigha uzun bolsimu, amérika tashqi ishlar ministirliqi xitay tehditige taqabil turush heqqidiki etrapliq istratégiyesini tüzüp mejliske élip kelmigen. Bu seweb bilen amérika kéngesh palatasining tashqi munasiwetler komitétining yighinida mit romnéy bilinkénni tenqid qilghan we tézdin xitay tehditige taqabil turush heqqidiki istratégiyesini tüzüp mejliske élip kélishni telep qilghan.

Amérikadiki weziyet analizchisi gordon chang (Gordon G. Chang) Ependi amérika kéngesh palatasining tashqi munasiwetler komitétida ötküzülgen bu yighin we mit romnéyning bilinkéndin telep qilghan xitay tehditige qarshi istratégiye tüzüp chiqishi telipi heqqide söz qilip mundaq dédi:

‛dölet mudapi'e hoquqi qanuni‚ bolsa amérika tashqi ishlar ministirliqidin ikki shekilde, biri mexpiy, ikkinchi biri mexpiy bolmighan shekilde xitay tehditige qarshi istratégiye tüzüshni telep qilidu. Bu qanun qobul bolup 10 ay ötti, lékin baydén hökümiti xitay tehditige qarshi istratégiye tüzüp mejliske élip kelgini yoq. Shunga mit romnéy amérika kéngesh palatasining tashqi munasiwetler komitétidiki yighinda amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkén'ge bu qanun'gha emel qilishini éytti. Men buni yéqindin közitiwatimen. Netijisi qandaq bolidu yéqinda körimiz. Amérika kéngesh palatasining tashqi munasiwetler komitétida échilghan bu yighinda amérika tashqi ishlar ministirliqning xamchot telipi asasliq mesile bolmidi. Xitay tehditige qarshi istratégiye tüzüp chiqish we üni tézdin ijra qilish bolsa muzakire qilin'ghan muhim mesililerdin biri boldi. Bu ispat anglash yighinida héch bolmighanda xitay tehditige qarshi istratégiye tüzüp chiqish mesilisi otturigha quyuldi. Kéngesh palata ezasi romnéy bu pursetni ishlitip, amérika hökümitining istratégiyesini otturigha qoymighanliqini gewdilendürdi”.

Amérika kéngesh palata ezasi mit romnéy amérika kéngesh palatasining tashqi munasiwetler komitétining yighinida amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkén'ge mundaq dégen:

“Xitayning arzusi dunyani bashqurush-herbiy, iqtisadiy, gé'o-siyasiy jehette dunyani kontrol qilish. Xitayning chong istratégiyesini ünümlük ishlitiwatqanliqini körüwatimiz. Men töwende xitayning ijra qiliwatqan taktikilirini sözlep ötimen. Xitay muhim kesiplerni monopol qiliwatidu. Kungzi institutliri qurup özining siyasetlirini teshwiq qiliwatidu. Tor sistémisi we halqiliq ul eslihelirimizge ziyan bériwatidu. Xelq'ara teshkilatlardiki rehberlik ornigha kiriwélip tesirini kücheytiwatidu. Herbiy eslihelirimizning etrapidiki térilghu yerlerni sétiwélish, dunyadiki asasliq xam eshyalarni monopol qilish, amérika shirketliridin téxnika oghrilash élip bériwatidu. Amérika we bashqa gherb elliri otturisida ixtilap chiqiriwatidu. Shunga men amérika tashqi ishlar ministirliqining tézdin xitay tehditige taqabil turush heqqidiki etrapliq istratégiyesini tüzüp mejliske élip kélishni telep qilimen”.

Uyghur kishilik hoquq qurulushining tetqiqat diréktori doktor hénrik shajiwsk (Henryk Szadziewski) bir yil burun mejliste qobul qilin'ghan qanunning rohi boyiche amérika tashqi ishlar ministirliqining xitay tehditige qarshi etrapliq istratégiye tüzüp, buni mejliske ewetish mejburiyiti barliqni ilgiri sürdi. U mundaq dédi:

“Mahiyette ‛dölet mudapi'e hoquqi qanuni‚ amérika tashqi ishlar ministirliqining xitaygha qarshi turush üchün etrapliq istratégiye otturigha quyushini telep qilidu. Amérika tashqi ishlar ministirliqining xitay tehditige qarshi istratégiye otturigha quyushi bek kéchikti. Telep qilin'ghan mexpiy istratégiyeni yaki istratégiyening mexpiy bolmighan qisqiche mezmunini mejliske ewetkini yoq. Yeni héchbir shekilde xitaygha qarshi etrapliq istratégiye tüzüp mejliske élip kelgini yoq. ‛dölet mudapi'e hoquqi qanuni‚ boyiche amérika tashqi ishlar ministirliqi xadimlirining xitaygha qarshi etrapliq istratégiye tüzüp mejliske ewetishi telep qilinidu. Shunga amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkén amérika kéngesh palatasining tashqi munasiwetler komitétigha bu alahide istratégiyening otturigha chiqmighanliqi toghrisida chüshenche bérishke mejbur boldi. Amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkénning bésim astida, mejburiyetlerni qanun boyiche ada qilishi telep qilindi”.

Amérika kéngesh palatasining tashqi munasiwetler komitétidiki yighinda antoniy bilinkén kéngesh palata ezasi mit romnéyning telipige inkas qayturup, xitay tehditige qarshi etrapliq istratégiye tüzüp chiqip mejliske yollaydighanliqini bildürüp mundaq dégen:

“Aldi bilen, sizning xitayning dunyadiki herbiy, iqtisadiy, diplomatik üstünlükni yaki hökümranliq ornini qolgha keltürüsh üchün qiliwatqan ishliri heqqidiki sözliringizge qoshulimen. Shuning bilen birge sizning qilghan xizmetliringizge rehmet éytimen. Xitay tehditige qarshi etrapliq istratégiye tüzüp chiqip mejliske yollashqa kapaletlik qilimen”.

Amérika kéngesh palatasining tashqi munasiwetler komitétidiki yighinda yene kéngesh palata ezasi dik durbin (Dick Durbin) antoniy bilinkéndin naheq tutqun qilinip xitay türmiside yétiwatqan gülshen abbas qatarliq tutqunlarni qutquzushini telep qilghan.

Amérika kéngesh palatasi qarmiqidiki tashqi ishlar komitétining asasliq wezipisi amérika hökümitining tashqi munasiwet ishlirigha da'ir qanunlarni maqullash hemde diplomatiye sahesini nazaret qilish hésablinidu.