Amérika-xitay riqabiti alahide komitétining doklatida, Uyghurlarni basturushqa shérik shirketlerni nedila bolsa cheklesh we jazalash otturigha qoyulghan

Amérika-xitay istratégiyelik riqabet pewqul'adde komitétining re'isi mayk gallagér(Mike Gallagher) “Mustebitlerning ittipaqlishishi-xitay hökümitining amérikaning düshmenlirini qollishi” mawzuluq ispat anglash yighinida sözlimekte. 2024-Yili 30-yanwar, washin'gton.

Amérika-xitay riqabiti alahide komitéti yéqinda amérikining xitaygha yardem bériwatqan meblegh sélish shirketliri heqqide 68 betlik bir doklat élan qilghan.

 “Xitaygha meblegh salghuchilar: amérikaning tewekkül meblighi xitay armiyesige we xitayning kishilik hoquq depsendichilikige qandaq yardem berdi? ” namliq bu doklatta mundaq déyilgen: “Biz shuni bayqiduqki, amérikaning 5 tewekkül meblighi shirkiti xitayning irqiy qirghinchiliqni öz ichige alghan kishilik hoquq depsendichilikige yardem bériwatqan yuqiri téxnika shirketlirige az dégende 3 milyard dollar meblegh salghan, xitay armiyesi bilen toxtam imzalighan yaki xitay hökümitining yérim ötküzgüch sahesidiki teminlesh zenjirige hakim bolush qara niyitini küchlendürgen. Uningdin bashqa, amérikaning tewekkül meblighi shirketliri xitayning halqiliq téxnika shirketlirini téxnikiliq uchur, meslihet we bashqa yardemler bilen teminligen” .

Mezkur doklatta, amérikadiki meblegh sélish shirketlirining sün'iy eqil téxnikisi, yérim ötküzgüch (chip) téxnikisi we bashqa sahelerde xitayning, jümlidin xitay armiyesining küchlinishige qandaq yardem bergenliki pakitliq halda yorutup bérilgen hemde buninggha munasiwetlik weziyet tehlili yürgüzülgen, andin amérika hökümitige muhim teklipler sunulghan.

 “Mukemmel saqchi döliti” namliq kitabning aptori, amérikaning dölet xewpsizliki we téxnika riqabet küchini qoghdaydighan “Téxnika hemkarliq qurulushi” ning siyaset diréktori jéfféri kéyin (Geoffrey Cain) radiyomizgha qilghan sözide, bu doklatning amérika kapital baziridiki qarangghuluqni échip bergenlikini bildürüp mundaq dédi: “Ular xitaydiki kishilik hoquq depsendichilikige yardem bergen shirketlerni nahayiti yaxshi körsitip bériptu. Bularning ichidiki ‛sékyuya kapitali‚ (Sequoia Capital) qatarliq shirketler kirémniy jilghisida aktip heriket qilidu, ular chong téxnika shirketlerni meblegh bilen teminleydu. Ular yene amérikadiki féysbok qatarliq shirketlerge meblegh yardimi qilghan. Bu yerdiki mesile shuki, ular xitaygha bérip, kishilik hoquq depsendichilikige yardem qiliwatqan shirketlerge meblegh sélishni xalaydu. Bu bekmu qorqunchluqtur. Men hökümetning buninggha qarita qiliwatqan ishliridin xushalmen, chünki bu uzundin béri mewjut bir mesilidur”.

Amérikadiki siyasiy közetchi ilshat hesen ependi mezkur doklatning amérikadiki “Hemmidin menpe'et ela” deydighan, xitayning rezilliki we xetirini tonuyalmighan shirketlerge bérilgen bir reddiye we agahlandurush ikenlikini bildürdi.

Bu doklatning “Sün'iy eqil” témisidiki bölümide, amérika hökümiti teripidin qara tizimlikke élin'ghan xitay sün'iy eqil téxnikisi shirketlirining Uyghur rayonidiki irqiy qirghinchiliq we bashqa kishilik hoquq depsendichilikige qandaq yardem bergenliki, sün'iy eqil téxnikisi ishlitilgen teqip-nazaret sistémisining Uyghur mejburiy emgiki bilen qandaq chétishliq ikenliki, nechche milyard dollar meblegh sélin'ghan bayt dens shirkitining kommunist xitayning tor dunyasi mustebitliki we amérikining dölet xewpsizlikige qandaq ziyan yetküzüwatqanliqi, qara tizimliktiki sün'iy eqil téxnikisi shirketlirining yene xitay azadliq armiyesige qandaq yardem bergenliki pakitlar bilen körsitilgen.

Doklatning “Yérim ötküzgüch mehsulat” bölümide, amérika meblighining xitay hökümiti yölewatqan yérim ötküzgüch sahesidiki shirketlerge qandaq yardem bergenliki, bu shirketlerning bolsa “Xitay azadliq armiyesi” we xitayning jasusluq, bixeterlik sahelirini arqa septin qandaq qollawatqanliqi bayan qilin'ghan.

Uningdin bashqa, doklatta amérika tewekkül meblighining xitay shirketlirining meblegh, téxnika we bashqurush saheliride tereqqiy qilishigha hemde xelq'aralishishigha, jümlidin amérika shirketliri bilen hemkarlishishigha türtke bolghanliqi qeyt qilin'ghan.

Ilshat hesen ependi amérikaning meblegh sélishigha érishken xitay shirketlirining sün'iy eqil, yérim ötküzgüch we bi'o-téxinika saheliride özini tereqqiy qildurup, uni Uyghurlargha basturushqa, xitayning ichi we sirtida kommunist xitayning kontrolluqini ishqa ashurushqa ishletkenlikini bayan qildi.

Amérikadiki rend siyaset tetqiqat ornining istratégiye we xewpsizlik mutexessisi raymond ko (Raymond Kuo) mundaq deydu: “Menche amérika bilen xitayning riqabitide téxnika bilen iqtisad asasliq salmaqni igileydu. Eger buni bir meydan yéngi soghuq munasiwetler urushi dep qarighinimizda, kelgüside kimning qolida yéngi téxnika bolsa dölet bayliqi shuning qolida bolidu we yéngi téxnikidin paydilinip iqtisadini tereqqiy qilduridu, öz xelqini güllendüridu. Emma bu barghanche na'éniq ishqa aylinip qaldi. Amérika bu doklat arqiliq sün'iy eqil bilen yérim ötküzgüch téxnikisining kelgüside nahayiti muhim kesip, muhim sahe bolup qalidighanliqini bildürgen hemde amérika shirketlirining bu sahede xitaygha yardem bérishining aldini élish üchün amérika dölet mejlisi némilerni qilishi kérek, biz uni qandaq toxtitalaymiz? dégen mesililerni otturigha qoyghan”.

Doklatta töwendiki tewsiyeler otturigha qoyulghan:

Birinchidin, amérika meblighining xitay shirketliri, bolupmu xitay azadliq armiyesi, mejburiy emgek we irqiy qirghinchiliq bilen chétishliqi bolghan shirketler bilen bolghan alaqisige cheklime qoyush؛ konkrét éytqanda, amérika dölet mejlisi qanun maqullap, amérika hökümiti chekligen, qara tizimlikke alghan we “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” ni ijra qilish dawamida qara tizimlikke kirgen xitay shirketlirige meblegh sélishni cheklesh.

Ikkinchidin, xitayning eng muhim téxnika saheliri, bolupmu xitay armiyesini küchlendüridighan we xitayning kishilik hoquqni depsende qilishigha chétishliq bolghan téxnika sahelirige meblegh sélishni cheklesh. Chünki xitayning armiye-saqchilirining küchlinip, kishilik hoquqqa alaqidar qebih jinayetlerni dawamliq élip bérishida amérika tewekkül meblighining mu'eyyen roli bar. Hazirqi xitay hökümiti xususiy karxanilarni bésip, dölet karxanilirini muhim sahelerge qoyghini üchün, bu karxanilar kélip, xitayning qandaqtur “Xewpsizlik”, “Bixeterlik” iqtidarini küchlendürüp, Uyghur rayonidiki éghir basturush we irqiy qirghinchiliqigha yardem bériwatqanliqi üchün, buninggha munasiwetlik her qandaq karxanigha meblegh sélishni qet'iy cheklesh kérek.