Xitay “Anar güli pilani” ni yolgha qoyup, Uyghur gödeklirini xitay ölkiliridikiler bilen “Tughqanlishish” qa mejburlighan

Muxbirimiz gülchéhre
2021.10.14
Yonah daymond: “Xitay hökümitining Uyghurlarni millet süpitide yoq qilmaqchi bolghanliqi ashkara boldi”
Photo: RFA

Xitay da'iriliri mejburiy yürgüzüp kéliwatqan “Qoshmaq tughqanchiliq” siyasiti xelq'araliq metbu'atlarda “Uyghur a'ile hayatigha buzghunchiliq qilish” hemde Uyghur közetküchiler teripidin “Teshkillik basqunchiliq”, “Irqiy qirghinchiliqning parchisi” dep eyiblinip kéliwatqanliqigha qarimay, emdilikte bu siyasetning hetta Uyghur gödeklirini nishan'gha alghanliqi ashkarilandi.

“Tengritagh tori” ning xewiridin ashkarilinishiche, 9-ayning 11-küni “Anar güli pilani”, yeni “Qoshmaqliship tughqanlishish obyékti tépish” yazma höjjiti ündidar dostlar chembirikide keng tarqilishqa bashlighan. Xewerde éytilishiche qeshqer wilayitide “Qoshmaq tughqan obyékti tépish” yazma höjjiti chiqirilishi bilen, yéngisheher nahiyesining yandurma yézisi ayagh chigetugh kentidiki yesli, bashlan'ghuch mektep baliliri pütün xitayning herqaysi jayliridin “Qoshmaqliship tughqanlishish obyékti tépish” qa awaz qoshqan. Bir heptidin köprek waqit ichidila emdila bir yashqa kirgen mehliya mexmutni öz ichige alghan 40 qa yéqin bala pütün xitay boyiche 13 ölke, aptonom rayon, biwasite qarashliq sheherning 30 nechche shehiridiki bir qisim shexs, a'ile we kolléktip bilen 36 jüp “Anar güli” tughqan bolup qoshmaqlashqan iken.

“Tengritagh tori” ning xewiride tonushturulushiche, qeshqer konasheher nahiyesining ayagh chigetugh kenti ilgiri xitay boyiche eng namrat kentlerning biri iken. “Anar güli pilani” ni teshebbus qilghuchi, Uyghur aptonom rayonluq hökümetning ayagh chigetugh kentide turushluq 1-partkom sékrétari ju péngchéng “Gerche namratliqtin muweppeqiyetlik qutulghan bolsimu, lékin kenttiki bir qisim a'ililer yenila bay-bayashat emes idi. Bolupmu kenttiki balilar ösüp yétilish jeryanida téximu köp illiqliq we ghemxorluqqa érishishni, purset bolsa wetenning herqaysi jaylirigha bérip körüp béqishni, jungxu'a milliti chong a'ilisini téximu chongqur chüshinishni ümid qilidu,” dégen.

Xewerde yene xitay ölkiliridiki xitaylar bilen “Tughqanlashqan” nurghun a'ililerning öz'ara téléfonlashqanliqi, bezi “Tughqanlashqan” xitay a'ililerning mexsus Uyghur rayonigha kélip balilarni yoqlashni pilanlighanliqi éytilghan.

Emma xewerde téxi mektep, hetta yesli yéshighimu toshmighan balilarning néme sewebtin bashqa a'ile yaki xitaylarning méhri-muhebbitige mohtaj bolup qalghanliqi chüshendürülmigen, bu balilarning öz ata-anilirining qeyerde ikenlikimu déyilmigen.

Xitay hökümiti Uyghur diyarida izchil kücheytip élip barghan milletler ittipaqliqi, “3 Ayrilalmasliq” siyasetlirini2016-yilining axirliridin bashlap, Uyghur-xitay “Qoshmaq tughqan bolush” siyasiti arqiliq yenimu algha sürgen bolsa, da'iriler yene 2017-yilidin bashlap bir milyon 200 mingdek xitay kadirini “Tughqanchiliq” namida Uyghur a'ililirige orunlashturup, bu siyasitini yenimu bir baldaq yuqiri kötürgen idi. Xitayning bu siyasitining emdilikte Uyghur nareside balilirini nishan qilghanliqi, atalmish “Anar güli pilani” arqiliq Uyghur balilirini xitaylashturushni tézlitishi, közetküchilerni qattiq endishilendürmekte.

Kanadadiki Uyghur pa'aliyetchiliridin memet toxti ependi, xitayning Uyghur sebiy balilirini xitay ölkiliridiki xitaylar bilen biwasite “Tughqanlashturushi”, xitayning milliy qirghinchiliq siyasitining yene bir baldaq yuqiri kütürülgenlikining emili bir misali, dédi. U yene xitayning bu herikiti, uning xelq'araliq qanun we ehdinamilerde éytilghan bir millet üstidin irqiy qirghinchiliq qilish shertlirini hazirlighanliqining yene bir ispati dep körsetti.

Xitay da'irilirining yillardin buyan “Qoshmaqliship tughqanlishish” siyasitini yolgha qoyghanliqi, Uyghur aptonom rayonida “Tughqanlishish heptiliki” pa'aliyetliri élip barghanliqi, bu jeryanda xitay kadirlirining “Tughqanlashqan” Uyghurlar bilen bille ghizalinish, bille turush, bille emgek qilish we bille öginishni sistémiliq dawamlashturup kelgenliki melum.

Halbuki zumret dawut, qelbinur sidiq qatarliq lagér shahitliri xelq'araliq metbu'atlarning ziyaretlirini qobul qilghanda, Uyghurlar mejburiy tughqanlashturulghan xitaylar teripidin halal bolmighan yémeklikler we haraq-sharaplargha mejburlan'ghanliqi, hetta Uyghur qiz-ayallirining öz öyide atalmish “Qoshmaq tughqan” lirining jinsiy parakendichiliklerge uchraydighanliqi heqqidimu guwahliq bergen idi.

Amérikadiki Uyghur közetküchilerdin ilshat hesen ependi xitayning bu siyasiti, Uyghur perzentlirini assimilyatsiye qilish bilenla cheklinip qalmay, belki yene irqiy qirghinchiliqni yene bir baldaq yuqiri kötürgenlikining belgisi, dédi. U yene dunya jama'etchilikini xitayning Uyghurlar üstidin élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqni toxtitishqa jiddiy heriket qilishqa, insanliq burchini ada qilishqa chaqirdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.