Америка таможна чегра қоғдаш идарисиниң иҗраийә директори билән алаһидә сөһбәт

Мухбиримиз алим сейитоф/шәһризад
2020.12.17
Америка таможна чегра қоғдаш идарисиниң иҗраийә директори билән алаһидә сөһбәт Әркин асия радийосиниң мухбири алим сейитоф әпәнди америка таможна вә чегра қоғдашниң иҗраийә мудири анна иинохоса ханим билән торда сөһбәтләшмәктә. 2020-Йили декабир.
Photo: RFA

Әркин асия радийоси: анна иинохоса ханим, бүгүн вақит чиқирип, зияритимизни қобул қилғиниңизға көп рәһмәт.

Анна иинохоса: сиз билән көрүшкинимдин хурсәнмән. Тәклипиңларға рәһмәт!

Әркин асия радийоси: буниңдин хурсәнмиз, өткән һәптә америка дөләт хәвпсизлики министирлиқи шинҗаң ишләпчиқириш вә қурулуш биңтүәни ишләпчиқарған пахта вә пахта мәһсулатлириға “тутуп қелиш буйруқи” ни елан қилған иди. Әлвәттә, бу таможна вә чегра қоғдаш идарисиниң тунҗи “тутуп қелиш буйруқи” ни иҗра қилиши әмәс. Мениң билишимчә, алдинқи бир йил ичидә кәм дегәндә он парчидәк “тутуп қелиш буйруқи” елан қилинған болуп, уларниң көпинчиси шинҗаң уйғур аптоном районида ишләпчиқирилған мәһсулатлар билән мунасивәтликтур. Сизчә буниң сәвәби немә?

Анна иинохоса: соалиңизға рәһмәт, алим әпәнди. Биз өткән бир йиллиқ малийә йилимизда 13 парчә “тутуп қелиш буйруқи” ни чиқардуқ, уларниң көпинчиси сиз ейтқандәк, хитай вә хитайда ишләпчиқирилған мәһсулатлар үчүн, йәни көпинчиси шинҗаң уйғур аптоном райони үчүн чиқардуқ. Бизниң хизмитимиз мәйли һөкүмәтсиз тәшкилатлар тәрипидин болсун, мәйли тәтқиқат орунлири тәрипидин болсун вә яки бәзи әһвалларда һөкүмәтниң башқа органлири тәрипидин болсун, улар тапшурған әрзнамә яки әйибләшләрниң асасида ишлиниду. Өзиңиз билгәндәк, шинҗаң уйғур аптоном райониниң вәзийитигә, шундақла у йәрдә йүз бериватқан кишилик һоқуқ дәпсәндичиликигә наһайити қизиқиш бар, дәп ойлаймән. Шундақ қилип, биз у йәрдә мәҗбурий әмгәк билән ишләпчиқириливатқан мәһсулатларға мунасивәтлик бир қатар охшимиған орунлардин сунулған нурғун әйибләшләрдин нәп алдуқ. Шуниң үчүн биз бу әйибләшләрни тәкшүрүшни биринчи орунға қоюп келиватимиз.

Әркин асия радийоси: һә, мундақ дәң, 12-айниң 2-күни, йәни дөләт хәвпсизлики министирлиқи бу буйруқни елан қилған вақтида, мувәққәт муавин секретар кен кучинелли “хитайда ясалған” дегән гәпниң пәқәт мәһсулатниң мәнбә дөлитини көрситипла қалмастин, бәлки “агаһландуруш бәлгиси” икәнликини баян қилди. Биз бу гәпни қандақ чүшәнсәк болиду?

Анна иинохоса: мән муавин секретарниң орнида гәп қилалмаймән, әмма мениң униң сөзигә болған чүшәнчәмгә асасән ейтқанда, у истемалчилар вә карханиларниң хитай билән сода қилидиған чағда мәҗбурий әмгәккә мунасивәтлик мәсилиләргә һәқиқий көңүл бөлүши керәкликини билип йетишини үмид қилиду. Болупму, мәсилән, пахта вә пахта мәһсулатлириниң қандақ ишләпчиқирилидиғанлиқини, шундақла хитайда ишләпчиқирилидиған пахтиниң мутләқ көп қисми шинҗаң уйғур аптоном районидин чиқидиғанлиқини обдан билишни үмид қилиду. Биз хитайда ишпәпчиқирилидиған пахта мәһсулатлириниң көпинчисидә мәҗбурий әмгәкниң өлүши болғанлиқи үчүн, бу мәһсулатларниң америкаға киришкә болмайдиғанлиқини билимиз. Шуңа мениңчә у (муавин секритар) хусусий игилик, санаәт, һәтта шәхсий истемалчиларму әрзан баһада яки мувапиқ баһадин төвән баһада сетилидиған мәһсулатларниң мәҗбурий әмгәк билән ишләпчиқирилиш хәвпи барлиқидин агаһландурулуши керәк, шундақла карханилар билән истемалчилар хитай билән сода қилишта шинҗаң районида техиму көп кишилик һоқуқ дәпсәндичиликини қоллимаслиққа капаләтлик қилиши вә техиму әһмийәт бериши керәк, дәп ойлайду.

Әркин асия радийоси: бүгүн австралийә парламентида “мәҗбурий әмгәк мәһсулатлирини чәкләш қанун лайиһәси” оттуриға қоюлди. Бу қанун лайиһәсидә америка һөкүмитиниң йеқинда пахтини чәкләш қатарлиқ һәрикәтлирини алаһидә тилға алди. Бу қанун лайиһәсидә йәнә америка дөләт мәҗлиси вә президент елип барған бир қатар һәрикәтләрдә уйғурларниң мәҗбурий әмгики билән ишләнгән хитай мәһсулатлирини чәкләш иши тилға елинди. Қаримаққа америкада елип бериливатқан һәрикәтләр американиң башқа иттипақдашлириға анчә тәсир көрсәтмигәндәк қилғини билән авистиралийәдә рәсмий өз тәсирини көрситиватиду. Ундақта, сиз австралийә парламентидики бу һәрикәтни қарши аламсиз? шундақла сиз йәнә американиң башқа иттипақдашлири вә демократик дөләтләрни бу мәсилидә американиң йетәкчиликигә әгишишни тәшәббус қиламсиз?

Анна иинохоса: әлвәттә, бирләшкән дөләтләр тәшкилатида мәҗбурий әмгәк вә заманиви қуллуқни йоқитишқа даир келишим вә әһдинамәләрниң барлиқини дегүм келиватиду. Биз буни ялғуз американиң иши әмәс дәп қараймиз, бу дунявий бир мәсилә. Барлиқ дөләтләр бу хилдики кишилик һоқуқ дәпсәндичиликлириниң йүз бериватқанлиқидин әндишә қилиши һәмдә уларниң техиму көп кишилик һоқуқ дәпсәндичиликлиригә сәвәб болидиған содини қоллимаслиқи керәк, дәп ойлаймән.

Әркин асия радийоси: әлвәттә, таможна вә чегра қоғдаш идариси хитайниң пахта мәһсулатлири, кийим-кечәклири, чач мәһсулатлири, компютер запчаслири вә башқа мәһсулатларға бир қатар “тутуп қелиш буйруқи” чиқарған. Шинҗаң ишләпчиқириш вә қурулуш биңтүәниниң пахтини чәкләш мәсилисигә кәлсәк, ениқки, биңтүән пахтидин башқа мәһсулатларниму ишләпчиқириду. Ундақта, сиздин соримақчи болғиним шуки, немишқа пахта мәһсулатлиридин башқа мәһсулатларға “тутуп қелиш буйруқи” елан қилинмайду?

Анна иинохоса: бу интайин яхши бир соал болди, алим әпәнди. Мениңчә, бу маңа хизмитимизни қандақ қилидиғанлиқимиз тоғрилиқ азрақ чүшәнчә беришкә наһайити яхши бир пурсәт бериду, дәп ойлаймән. Мән юқирида дегәндәк, биз нурғун әһвалларда, охшимайдиған мәнбәләрдин палани бир ишләпчиқарғучида яки покони бир санаәттә мәҗбурий әмгәкниң барлиқини тилға елип, мәҗбурий әмгәкниң барлиқиға дәлил-испат билән тәминләйдиған әрзнамә вә башқа уқтурушларни тапшуривалимиз, андин биз бу әйибләшләрни тәкшүрүп чиқип, һәрикәт иҗра қилишқа өтимиз. Мән сизгә әң алди билән бизниң гуруппимизниң даирисиниң кичик икәнликини дегүм келиватиду. Шундақ, биз чоң бир гуруппа әмәс, шуңа әйибләшләрниң һәммисини бирла вақитта бир тәрәп қилалмаймиз, әмма биз барчә әйибләшләрни интайин муһим дәп қараймиз. Шуңа биз уларни қолимиздин келишичә тәкшүрүп, бу мәсилиләрниң һәл болуши үчүн биздә бар тактикилардин пайдилинимиз вә уни биринчи орунға қойимиз. Мәйли аммиви тәшкилатлар болсун, һөкүмәтсиз тәшкилатлар болсун, һәтта мухбирләр болсун, ким мәҗбурий ‍әмгәктин пайдилинидиған тәминләш зәнҗири тоғрисида учур тапалиса, биз давамлиқ улардин шу учурларни бизгә йоллашни тәләп қилимиз.

Бизниң тор бетимиздә електронлуқ шәкилдики әйибләшләрни әвәтидиған бошлуқ бар. Бу кишиләрниң бизгә әрзнамә яки син материяллири, сүрәт вә яки һөҗҗәт қатарлиқ дәлил-испатларни әвәтишидики қолай бир усулдур. Бу йәрдә икки

Нәрсини тәкитләшни муһим дәп қараймән. Таможна вә чегра қоғдаш идариси низаминиң икки ‍өлчими бар. Биринчиси, америкаға келидиған мәһсулатлар чоқум мәҗбурий әмгәк билән ишләпчиқирилған болуши керәк, бу балилар әмгики, түрмә әмгики, тутқунлар әмгики қатарлиқларни өз ичигә алиду. Мәҗбурий әмгәк билән пүтүнләй ишләпчиқирилғини шәрт әмәс, гәрчә у мәһсулатниң бир қисми мәҗбурий әмгәк билән ишләпчиқирилған тәқдирдиму, бизниң йәнила иҗра қилиш һоқуқимиз бар. Әмма биз мәҗбурий әмгәк билән ишләпчиқирилған йәки йиғивелинған мәһсулатлар тоғрисида аңлайдиған вақтимизда, бу мәһсулатларниң мәҗбурий әмгәк билән ясалғанлиқила йетәрсиз, биз шу мәһсулатларни америкаға кириватқан импорт мәһсулатлириға бағлиялишимиз керәк. Шуңа башқа дөләттә ишләпчиқириливатқан мәлум бир мәһсулатларни америкаға киридиған импорт мәһсулатлириға бағлиялмисақ, бизниң иҗра қилиш һоқуқимиз болмайду. Биздә пәқәт америкаға киридиған маллар үстидила иҗра қилиш һоқуқи бар. Әгәр шинҗаңда ишләпчиқириливатқан бир қатар мәһсулатлар хитайниң ичкири өлкилиригә яки америкадин башқа базарларға селинса, бизниң у мәһсулатларға чәклимә иҗра қилиш һоқуқимиз йоқ. Шуңлашқа бизниң мәҗбурий әмгәк билән немәләр ишләпчиқириливатқи, уни америкаға ким елип келидиғанлиқи, һеч болмиғанда тәминләш зәнҗирдә йәнә ким барлиқи тоғрисидики учурларни билишкә еһтияҗимиз бар. Өзимизниң таможна системисини ишлитәләймиз. Әмма нурғун вақитларда, бәлким сиз яхши билишиңиз мумкин, мәһсулатлар шинҗаңда ишләпчиқирилип болуп хитайниң ичкий өлкилиригә бариду, андин у йәр яки башқа әтраптики дөләтләрдә башқа мәһсулатларға бирләштүрүлиду. Андин улар америкаға келиду. Әгәр биз ашу тәминләш зәнҗириниң бир қисми һәққидә техиму көп учурларға еришәлисәк, бу бизниң вәзипимизни иҗра қилиш қабилийитимизни күчәйтиду.

Әркин асия радийоси: шундақ, сиз ейтқандәк, хитай һөкүмити, болупму шинҗаң ишләпчиқириш вә қурулуш биңтүәни һазир нурғун пахта вә пахта мәһсулатлирини ишләпчиқириду. Әмма һазир әнсирәйдиған бир нуқта шуки, америка пахта мәһсулатлирини чәклигәндин кейин, улар барлиқ мәһсулатларни хитайниң башқа өлкилиригә маңғузалайду. Улар йәнә охшимиған ширкәтләрниң намлирини сүйистемал қилип, нурғун пахта мәһсулатлири вә кийим-кечәкләрни ишләпчиқирип, америкаға давамлиқ експорт қилалайду. Бундақ болғанда, шинҗаң ишләпчиқириш вә қурулуш биңтуәни ишләпчиқарған пахта вә улар екиспорт қиливатқан пахта мәһсулатлириниң алдини қандақ алғили болиду?

Анна иинохоса: бу соалиңизға рәһмәт, әлвәттә у пахта, пахта таласи яки пахта йипи билән ишләнгән мәһсулатларға кәлгәндә, мәҗбурий әмгәк һәқиқәтәнму хам әшя билән бағлақлиқ, дәп қараймиз. Бу хам әшялар бизниңчә мәҗбурий әмгәк билән ишләпчиқирилған, шуңлашқа у йәниму илгирилигән һалда киргүзүлгән башқа һәрқандақ мәһсулатларниму чәкләштин дерәк бериду. Мәсилә буни тепиштин ибарәт, шундақму? шуңлашқа бизниң қиливатқинимиз, күчимизни әң хәтәрлик мәһсулатларни байқаш вә уни тепип чиқиш, андин башқа мәһсулатларни тәтқиқ қилишқа сәрп қиливатимиз. Шуңа бу пахталариниң хитайниң ичкири өлкилиридики бирәр мәһсулатқа қошулуп ишләнгәнлики униң мәнбәсиниң шинҗаңдин кәлгәнликидәк арқа көрүнүшини йоқиталмайду. Чүнки ширкәтләр өз мәһсулатлириға хам әшя қилинған пахтиниң шинҗаңдин кәлмигәнликини испатлиши керәк болиду.

Әркин асия радийоси: төнүгүн, йәни 7-декабир икки америкалиқ тәтқиқатчи “вашингитон почтиси” гезитидә наһайити күчлүк пикир баян қилип, таможна вә чегра қоғдаш ирадисиниң “тутуп қелиш буйруқи” арқилиқ пахта чәкләш қарарини алқишлиди. Улар лавра мурфи билән риян тумдур. Әмма улар бу һәрикәтни алқишлиғандин башқа йәнә уйғурлардики мәҗбурий әмгәк яки қуллуқ әмгикини түгитиш үчүн, шинҗаң ишләпчиқириш вә қурулуш биңтүәни вә мәҗбурий әмгәк билән ишләнгән мәһсулатларни чәкләш, техиму көп ширкәтләр, болупму америка вә башқа чәт әл ширкәтлириниң шинҗаңдин чекиниши үчүн техиму көп бесим ишлитиш керәкликини оттуриға қойди. Сиз улар елан қилған пикиргә қошуламсиз?

Анна иинохоса: мән әмди бу ишниң гео-сиясий тәрәплири тоғрилиқ анчә пикир берәлмәймән, ‍әмма мән мәҗбурий әмгәк билән ишләпчиқирилидиған мәһсулатларниң хели көп икәнликини етрап қилимән. Биз күчимизниң йетишичә буни давамлиқ тәкшүрүп турумиз һәмдә йетәрлик испатларни топлап, техиму көп мәһсулатларни ениқлап, “тутуп қелиш буйруқи” ни давамлиқ кеңәйтимиз.

Әркин асия радийоси: хитайниң йеғивелиш лагерлири, шундақла уйғурлардики мәҗбурий әмгәк мәсилиси бойичә мутәхәссис доктор адриан зенз нурғун қетим әгәр шинҗаң уйғур аптоном районидин кәлгән барлиқ мәһсулатлар у йәрдики мәҗбурий әмгәк сәвәблик америкада чәкләнгән тәқдирдә, шинҗаң ишләпчиқириш вә қурулуш бинңтуәни ишләпчиқарған пахта мәһсулатлирини хитайниң башқа җайлириға әвитип, шу йәрдин екиспорт қилидиғанлиқини, шуниң үчүн хитайдин кәлгән бу түрдики мәһсулатларни мутләқ чәкләш керәкликини оттуриға қойған. яки мәлум бир ширкәт чәкләнгән тәқдирдә, мәсилән, хотән райониға җайлашқан чач мәһсулатлири ширкитини мисалға алсақ, улар ширкәтниң намини өзгәртип, чачни башқа базарларға яки васитилик һалда америкаға давамлиқ експорт қилалайду. Сиз буниңға, йәни доктор адриан зензниң шинҗаңда ишләпчиқирилған барлиқ мәһсулатларға мәҗбурий әмгәк билән ишләнгән дәп муамилә қилиш керәк, дегән көз қаришиға қандақ қарайсиз?

Анна иинохоса: әлвәттә, мән доктор зензниң хели көп мақалә вә доклатлирини оқуған. Мән униң кәң хәлқ аммиси вә бир қисим һөкүмәт органлири билән ортақлашқан учурлирини интайин қәдирләймән. Мән у ейтқан учурларни сәл чағлиялмаймән. Әмма мениң чүшәндүрүп берәләйдиғиним, бизниң җәрянимиз вә иҗра қилиш иқтидаримиздин ибарәт. Шулар биздин һеч болмиғанда таварларниң мәҗбурий әмгәк билән қисмән яки толуқ ишләпчиқирилғанлиқини ениқлап чиқишни ишпатлайдиған бир җәрянни тәләп қилиду. Мән сизгә юқирида дәп өткәндәк, бу мәһсулатларни шинҗаңда мәҗбурий әмгәк билән ишләпчиқирилиду дейишла купайә қилмайду. Биз чоқум у малларниң америкаға импорт қилиниш үчүн тәйярланғанлиқиға диққәт қилишимиз керәк. Әгәр улар шинҗаңда ишлинип, америкадин башқа җайларға әвәтилсә, бизниң уни тосуп қелиш һоқуқимиз йоқ. Шуңа биз өзимиз бизгә берилгән учурларни тәтқиқ қилип баһалаш, шундақла бу тәминләш зәнҗирлири арисидики бағлинишларни ениқлаш үчүн тиришиватимиз. Биз қанчә көп учурларға еришкәнсери, техиму көп иҗра қилиш тәдбирлирини қоллиналайдиғанлиқимизни билимиз, дәп қараймән.

Әркин асия радийоси: рәһмәт сизгә. Әң ахирқи соалим, алдинқи һәптә “ню-йорк вақит гезити” американиң алма, кокакола вә найке қатарлиқ ширкәтлириниң америка парламентида оттуриға қоюлған уйғурларниң мәҗбурий әмгәккә селинишиниң алдини елиш қанун лайиһәсиниң мақуллинишиға қарши лобичилиқ қиливатқанлиқини ашкарилиди. Мәзкур қанун лайиһәсиниң мақуллиниши сизниң хизмәт даириңиздә әмәсликини билимән. Бирақ мениң соалим, булар дегән америкадики даңлиқ ширкәтләр, уйғурларниң мәҗбурий әмгәккә селинишиниң алдини елиш қанун лаһийисигә қарши туриватиду. Ундақта, сизниң, йәни таможна вә чегра қоғдаш идарисиниң американиң уйғур мәҗбурий әмгикидин биваситә яки вастилиқ һалда пайда еливатқан ширкәтләргә дәйдиған гепиңиз немә?

Анна иинохоса: бизниң ширкәтләр вә импорт қилғучиларға болған көз қаришимиз наһайити ениқ. Америкада бизниң импорт тәлипимиз шуки, импорт қилғучиниң америкиға елип кәлгән һәрқандақ мәһсулатлири бизниң барлиқ қанун-низамлиримизға уйғун болуши керәк. Йәни импорт қилған ширкәтләр буниңға капаләтлик қилиши керәк. Бу улар елип кәлгән тавар мәһсулатлириниң ишләпчиқирилишида мәҗбурий әмгәк ишлитилмигән болушини шәрт қилиду. Мән бәзи чоң ширкәтләрниң қошумчә мәсулийәтни үстигә елишни тәләп қилидиған бәзи қаттиқ қанунларға өз әндишисини ипадилишидин һәйран қалмаймән, чүнки сода дегән шундақ болиду. Әмма бизниң гепимиз шуки, буниңда мәҗбурий әмгәк түзүми наһайити ениқ йезилған. Мәҗбурий әмгәк билән толуқ яки қисмән ишләпчиқирилған һәр қандақ мәһсулатлар чәклиниду, дәп йезилған. Уларни америкаға елип киришкә болмайду. Бизниң ишимиз болса у мәһсулатларни тепип чиқип, уларниң америкаға киришиниң алдини елиштин ибарәттур. Шуңа тәминләш зәнҗириниң мәҗбурий әмгәктин халий болушиға капаләтлик қилиш үчүн мувапиқ тиришчанлиқ көрсәтмигән вә мувапиқ пәрвиш қилмиған һәр қандақ ширкәтләр һәқиқәтәнму тутуп туруш вә тутуп қелиш еһтималлиқи болған мәһсулатлирини йоқитиду яки һәқ тәләп җазасиға дуч келиш хәвпигә дуч келиду. Шундақла улар мәҗбурий әмгәк билән ишләпчиқирилған мәһсулатлардин пайда елишқа урунғанлиқи үчүн җинайи җазаға яки җинайи ишлар бойичә әйибләш хәвипигә дуч келишиму мумкин. Шуңа бу тәләпкә әстайидил муамилә қилмайдиған, америкаға елип кәлгән маллириниң мәҗбурий әмгәк билән ишләпчиқирилмаслиқиға капаләтлик қилишқа анчә актип тәдбир қолланмайдиған ширкәтләргә нисбәтән интайин қаттиқ җаза мәвҗут.

Әркин асия радийоси: соалим түгиди. Башқа дәйдиған гепиңиз бармиду?

Анна иинохоса: программиңизда маңа пурсәт бәргәнликиңиз үчүн сизгә рәһмитимни билдүримән, алим әпәнди. Биз таможна вә чегра қоғдаш идарисиниң шинҗаң районида йүз бериватқан кишилик һоқуқ дәпсәндичиликидин хәвиримиз бар. Биз бу дәпсәндичиликләрни ашкарилаш вә кишиләрниң бу хил кишилик һоқуқ дәпсәндичиликидин нәп елишиниң алдини елишта әгәр кичиккинә рол ойниялисақ, буниңдин толиму хурсән болимиз.

Әркин асия радийоси: сизниң қиммәтлик вақтиңизни чиқарғанлиқиңизға көп рәһмәт.

Анна иинохоса: сизгиму рәһмәт!

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.