Amérika tamozhna chégra qoghdash idarisining ijra'iye diréktori bilen alahide söhbet

Muxbirimiz alim séyitof/shehrizad
2020.12.17
Amérika tamozhna chégra qoghdash idarisining ijra'iye diréktori bilen alahide söhbet Erkin asiya radiyosining muxbiri alim séyitof ependi amérika tamozhna we chégra qoghdashning ijra'iye mudiri anna i'inoxosa xanim bilen torda söhbetleshmekte. 2020-Yili dékabir.
Photo: RFA

Erkin asiya radiyosi: anna i'inoxosa xanim, bügün waqit chiqirip, ziyaritimizni qobul qilghiningizgha köp rehmet.

Anna i'inoxosa: siz bilen körüshkinimdin xursenmen. Teklipinglargha rehmet!

Erkin asiya radiyosi: buningdin xursenmiz, ötken hepte amérika dölet xewpsizliki ministirliqi shinjang ishlepchiqirish we qurulush bingtüeni ishlepchiqarghan paxta we paxta mehsulatlirigha “Tutup qélish buyruqi” ni élan qilghan idi. Elwette, bu tamozhna we chégra qoghdash idarisining tunji “Tutup qélish buyruqi” ni ijra qilishi emes. Méning bilishimche, aldinqi bir yil ichide kem dégende on parchidek “Tutup qélish buyruqi” élan qilin'ghan bolup, ularning köpinchisi shinjang Uyghur aptonom rayonida ishlepchiqirilghan mehsulatlar bilen munasiwetliktur. Sizche buning sewebi néme?

Anna i'inoxosa: so'alingizgha rehmet, alim ependi. Biz ötken bir yilliq maliye yilimizda 13 parche “Tutup qélish buyruqi” ni chiqarduq, ularning köpinchisi siz éytqandek, xitay we xitayda ishlepchiqirilghan mehsulatlar üchün, yeni köpinchisi shinjang Uyghur aptonom rayoni üchün chiqarduq. Bizning xizmitimiz meyli hökümetsiz teshkilatlar teripidin bolsun, meyli tetqiqat orunliri teripidin bolsun we yaki bezi ehwallarda hökümetning bashqa organliri teripidin bolsun, ular tapshurghan erzname yaki eyibleshlerning asasida ishlinidu. Özingiz bilgendek, shinjang Uyghur aptonom rayonining weziyitige, shundaqla u yerde yüz bériwatqan kishilik hoquq depsendichilikige nahayiti qiziqish bar, dep oylaymen. Shundaq qilip, biz u yerde mejburiy emgek bilen ishlepchiqiriliwatqan mehsulatlargha munasiwetlik bir qatar oxshimighan orunlardin sunulghan nurghun eyibleshlerdin nep alduq. Shuning üchün biz bu eyibleshlerni tekshürüshni birinchi orun'gha qoyup kéliwatimiz.

Erkin asiya radiyosi: he, mundaq deng, 12-ayning 2-küni, yeni dölet xewpsizliki ministirliqi bu buyruqni élan qilghan waqtida, muweqqet mu'awin sékrétar kén kuchinélli “Xitayda yasalghan” dégen gepning peqet mehsulatning menbe dölitini körsitipla qalmastin, belki “Agahlandurush belgisi” ikenlikini bayan qildi. Biz bu gepni qandaq chüshensek bolidu?

Anna i'inoxosa: men mu'awin sékrétarning ornida gep qilalmaymen, emma méning uning sözige bolghan chüshenchemge asasen éytqanda, u istémalchilar we karxanilarning xitay bilen soda qilidighan chaghda mejburiy emgekke munasiwetlik mesililerge heqiqiy köngül bölüshi kéreklikini bilip yétishini ümid qilidu. Bolupmu, mesilen, paxta we paxta mehsulatlirining qandaq ishlepchiqirilidighanliqini, shundaqla xitayda ishlepchiqirilidighan paxtining mutleq köp qismi shinjang Uyghur aptonom rayonidin chiqidighanliqini obdan bilishni ümid qilidu. Biz xitayda ishpepchiqirilidighan paxta mehsulatlirining köpinchiside mejburiy emgekning ölüshi bolghanliqi üchün, bu mehsulatlarning amérikagha kirishke bolmaydighanliqini bilimiz. Shunga méningche u (mu'awin sékritar) xususiy igilik, sana'et, hetta shexsiy istémalchilarmu erzan bahada yaki muwapiq bahadin töwen bahada sétilidighan mehsulatlarning mejburiy emgek bilen ishlepchiqirilish xewpi barliqidin agahlandurulushi kérek, shundaqla karxanilar bilen istémalchilar xitay bilen soda qilishta shinjang rayonida téximu köp kishilik hoquq depsendichilikini qollimasliqqa kapaletlik qilishi we téximu ehmiyet bérishi kérek, dep oylaydu.

Erkin asiya radiyosi: bügün awstraliye parlaméntida “Mejburiy emgek mehsulatlirini cheklesh qanun layihesi” otturigha qoyuldi. Bu qanun layiheside amérika hökümitining yéqinda paxtini cheklesh qatarliq heriketlirini alahide tilgha aldi. Bu qanun layiheside yene amérika dölet mejlisi we prézidént élip barghan bir qatar heriketlerde Uyghurlarning mejburiy emgiki bilen ishlen'gen xitay mehsulatlirini cheklesh ishi tilgha élindi. Qarimaqqa amérikada élip bériliwatqan heriketler amérikaning bashqa ittipaqdashlirigha anche tesir körsetmigendek qilghini bilen awistiraliyede resmiy öz tesirini körsitiwatidu. Undaqta, siz awstraliye parlaméntidiki bu heriketni qarshi alamsiz? shundaqla siz yene amérikaning bashqa ittipaqdashliri we démokratik döletlerni bu mesilide amérikaning yétekchilikige egishishni teshebbus qilamsiz?

Anna i'inoxosa: elwette, birleshken döletler teshkilatida mejburiy emgek we zamaniwi qulluqni yoqitishqa da'ir kélishim we ehdinamelerning barliqini dégüm kéliwatidu. Biz buni yalghuz amérikaning ishi emes dep qaraymiz, bu dunyawiy bir mesile. Barliq döletler bu xildiki kishilik hoquq depsendichiliklirining yüz bériwatqanliqidin endishe qilishi hemde ularning téximu köp kishilik hoquq depsendichiliklirige seweb bolidighan sodini qollimasliqi kérek, dep oylaymen.

Erkin asiya radiyosi: elwette, tamozhna we chégra qoghdash idarisi xitayning paxta mehsulatliri, kiyim-kéchekliri, chach mehsulatliri, kompyutér zapchasliri we bashqa mehsulatlargha bir qatar “Tutup qélish buyruqi” chiqarghan. Shinjang ishlepchiqirish we qurulush bingtüenining paxtini cheklesh mesilisige kelsek, éniqki, bingtüen paxtidin bashqa mehsulatlarnimu ishlepchiqiridu. Undaqta, sizdin sorimaqchi bolghinim shuki, némishqa paxta mehsulatliridin bashqa mehsulatlargha “Tutup qélish buyruqi” élan qilinmaydu?

Anna i'inoxosa: bu intayin yaxshi bir so'al boldi, alim ependi. Méningche, bu manga xizmitimizni qandaq qilidighanliqimiz toghriliq azraq chüshenche bérishke nahayiti yaxshi bir purset béridu, dep oylaymen. Men yuqirida dégendek, biz nurghun ehwallarda, oxshimaydighan menbelerdin palani bir ishlepchiqarghuchida yaki pokoni bir sana'ette mejburiy emgekning barliqini tilgha élip, mejburiy emgekning barliqigha delil-ispat bilen teminleydighan erzname we bashqa uqturushlarni tapshuriwalimiz, andin biz bu eyibleshlerni tekshürüp chiqip, heriket ijra qilishqa ötimiz. Men sizge eng aldi bilen bizning guruppimizning da'irisining kichik ikenlikini dégüm kéliwatidu. Shundaq, biz chong bir guruppa emes, shunga eyibleshlerning hemmisini birla waqitta bir terep qilalmaymiz, emma biz barche eyibleshlerni intayin muhim dep qaraymiz. Shunga biz ularni qolimizdin kélishiche tekshürüp, bu mesililerning hel bolushi üchün bizde bar taktikilardin paydilinimiz we uni birinchi orun'gha qoyimiz. Meyli ammiwi teshkilatlar bolsun, hökümetsiz teshkilatlar bolsun, hetta muxbirler bolsun, kim mejburiy ‍emgektin paydilinidighan teminlesh zenjiri toghrisida uchur tapalisa, biz dawamliq ulardin shu uchurlarni bizge yollashni telep qilimiz.

Bizning tor bétimizde éléktronluq shekildiki eyibleshlerni ewetidighan boshluq bar. Bu kishilerning bizge erzname yaki sin matériyalliri, süret we yaki höjjet qatarliq delil-ispatlarni ewetishidiki qolay bir usuldur. Bu yerde ikki

Nersini tekitleshni muhim dep qaraymen. Tamozhna we chégra qoghdash idarisi nizamining ikki ‍ölchimi bar. Birinchisi, amérikagha kélidighan mehsulatlar choqum mejburiy emgek bilen ishlepchiqirilghan bolushi kérek, bu balilar emgiki, türme emgiki, tutqunlar emgiki qatarliqlarni öz ichige alidu. Mejburiy emgek bilen pütünley ishlepchiqirilghini shert emes, gerche u mehsulatning bir qismi mejburiy emgek bilen ishlepchiqirilghan teqdirdimu, bizning yenila ijra qilish hoquqimiz bar. Emma biz mejburiy emgek bilen ishlepchiqirilghan yeki yighiwélin'ghan mehsulatlar toghrisida anglaydighan waqtimizda, bu mehsulatlarning mejburiy emgek bilen yasalghanliqila yétersiz, biz shu mehsulatlarni amérikagha kiriwatqan import mehsulatlirigha baghliyalishimiz kérek. Shunga bashqa dölette ishlepchiqiriliwatqan melum bir mehsulatlarni amérikagha kiridighan import mehsulatlirigha baghliyalmisaq, bizning ijra qilish hoquqimiz bolmaydu. Bizde peqet amérikagha kiridighan mallar üstidila ijra qilish hoquqi bar. Eger shinjangda ishlepchiqiriliwatqan bir qatar mehsulatlar xitayning ichkiri ölkilirige yaki amérikadin bashqa bazarlargha sélinsa, bizning u mehsulatlargha cheklime ijra qilish hoquqimiz yoq. Shunglashqa bizning mejburiy emgek bilen némeler ishlepchiqiriliwatqi, uni amérikagha kim élip kélidighanliqi, héch bolmighanda teminlesh zenjirde yene kim barliqi toghrisidiki uchurlarni bilishke éhtiyajimiz bar. Özimizning tamozhna sistémisini ishliteleymiz. Emma nurghun waqitlarda, belkim siz yaxshi bilishingiz mumkin, mehsulatlar shinjangda ishlepchiqirilip bolup xitayning ichkiy ölkilirige baridu, andin u yer yaki bashqa etraptiki döletlerde bashqa mehsulatlargha birleshtürülidu. Andin ular amérikagha kélidu. Eger biz ashu teminlesh zenjirining bir qismi heqqide téximu köp uchurlargha érishelisek, bu bizning wezipimizni ijra qilish qabiliyitimizni kücheytidu.

Erkin asiya radiyosi: shundaq, siz éytqandek, xitay hökümiti, bolupmu shinjang ishlepchiqirish we qurulush bingtüeni hazir nurghun paxta we paxta mehsulatlirini ishlepchiqiridu. Emma hazir ensireydighan bir nuqta shuki, amérika paxta mehsulatlirini chekligendin kéyin, ular barliq mehsulatlarni xitayning bashqa ölkilirige mangghuzalaydu. Ular yene oxshimighan shirketlerning namlirini süy'istémal qilip, nurghun paxta mehsulatliri we kiyim-kécheklerni ishlepchiqirip, amérikagha dawamliq éksport qilalaydu. Bundaq bolghanda, shinjang ishlepchiqirish we qurulush bingtu'eni ishlepchiqarghan paxta we ular ékisport qiliwatqan paxta mehsulatlirining aldini qandaq alghili bolidu?

Anna i'inoxosa: bu so'alingizgha rehmet, elwette u paxta, paxta talasi yaki paxta yipi bilen ishlen'gen mehsulatlargha kelgende, mejburiy emgek heqiqetenmu xam eshya bilen baghlaqliq, dep qaraymiz. Bu xam eshyalar bizningche mejburiy emgek bilen ishlepchiqirilghan, shunglashqa u yenimu ilgiriligen halda kirgüzülgen bashqa herqandaq mehsulatlarnimu chekleshtin dérek béridu. Mesile buni tépishtin ibaret, shundaqmu? shunglashqa bizning qiliwatqinimiz, küchimizni eng xeterlik mehsulatlarni bayqash we uni tépip chiqish, andin bashqa mehsulatlarni tetqiq qilishqa serp qiliwatimiz. Shunga bu paxtalarining xitayning ichkiri ölkiliridiki birer mehsulatqa qoshulup ishlen'genliki uning menbesining shinjangdin kelgenlikidek arqa körünüshini yoqitalmaydu. Chünki shirketler öz mehsulatlirigha xam eshya qilin'ghan paxtining shinjangdin kelmigenlikini ispatlishi kérek bolidu.

Erkin asiya radiyosi: tönügün, yeni 7-dékabir ikki amérikaliq tetqiqatchi “Washin'giton pochtisi” gézitide nahayiti küchlük pikir bayan qilip, tamozhna we chégra qoghdash iradisining “Tutup qélish buyruqi” arqiliq paxta cheklesh qararini alqishlidi. Ular lawra murfi bilen riyan tumdur. Emma ular bu heriketni alqishlighandin bashqa yene Uyghurlardiki mejburiy emgek yaki qulluq emgikini tügitish üchün, shinjang ishlepchiqirish we qurulush bingtüeni we mejburiy emgek bilen ishlen'gen mehsulatlarni cheklesh, téximu köp shirketler, bolupmu amérika we bashqa chet el shirketlirining shinjangdin chékinishi üchün téximu köp bésim ishlitish kéreklikini otturigha qoydi. Siz ular élan qilghan pikirge qoshulamsiz?

Anna i'inoxosa: men emdi bu ishning gé'o-siyasiy terepliri toghriliq anche pikir bérelmeymen, ‍emma men mejburiy emgek bilen ishlepchiqirilidighan mehsulatlarning xéli köp ikenlikini étrap qilimen. Biz küchimizning yétishiche buni dawamliq tekshürüp turumiz hemde yéterlik ispatlarni toplap, téximu köp mehsulatlarni éniqlap, “Tutup qélish buyruqi” ni dawamliq kéngeytimiz.

Erkin asiya radiyosi: xitayning yéghiwélish lagérliri, shundaqla Uyghurlardiki mejburiy emgek mesilisi boyiche mutexessis doktor adri'an zénz nurghun qétim eger shinjang Uyghur aptonom rayonidin kelgen barliq mehsulatlar u yerdiki mejburiy emgek seweblik amérikada cheklen'gen teqdirde, shinjang ishlepchiqirish we qurulush binngtu'eni ishlepchiqarghan paxta mehsulatlirini xitayning bashqa jaylirigha ewitip, shu yerdin ékisport qilidighanliqini, shuning üchün xitaydin kelgen bu türdiki mehsulatlarni mutleq cheklesh kéreklikini otturigha qoyghan. Yaki melum bir shirket cheklen'gen teqdirde, mesilen, xoten rayonigha jaylashqan chach mehsulatliri shirkitini misalgha alsaq, ular shirketning namini özgertip, chachni bashqa bazarlargha yaki wasitilik halda amérikagha dawamliq éksport qilalaydu. Siz buninggha, yeni doktor adri'an zénzning shinjangda ishlepchiqirilghan barliq mehsulatlargha mejburiy emgek bilen ishlen'gen dep mu'amile qilish kérek, dégen köz qarishigha qandaq qaraysiz?

Anna i'inoxosa: elwette, men doktor zénzning xéli köp maqale we doklatlirini oqughan. Men uning keng xelq ammisi we bir qisim hökümet organliri bilen ortaqlashqan uchurlirini intayin qedirleymen. Men u éytqan uchurlarni sel chaghliyalmaymen. Emma méning chüshendürüp béreleydighinim, bizning jeryanimiz we ijra qilish iqtidarimizdin ibaret. Shular bizdin héch bolmighanda tawarlarning mejburiy emgek bilen qismen yaki toluq ishlepchiqirilghanliqini éniqlap chiqishni ishpatlaydighan bir jeryanni telep qilidu. Men sizge yuqirida dep ötkendek, bu mehsulatlarni shinjangda mejburiy emgek bilen ishlepchiqirilidu déyishla kupaye qilmaydu. Biz choqum u mallarning amérikagha import qilinish üchün teyyarlan'ghanliqigha diqqet qilishimiz kérek. Eger ular shinjangda ishlinip, amérikadin bashqa jaylargha ewetilse, bizning uni tosup qélish hoquqimiz yoq. Shunga biz özimiz bizge bérilgen uchurlarni tetqiq qilip bahalash, shundaqla bu teminlesh zenjirliri arisidiki baghlinishlarni éniqlash üchün tirishiwatimiz. Biz qanche köp uchurlargha érishkenséri, téximu köp ijra qilish tedbirlirini qollinalaydighanliqimizni bilimiz, dep qaraymen.

Erkin asiya radiyosi: rehmet sizge. Eng axirqi so'alim, aldinqi hepte “Nyu-york waqit géziti” amérikaning alma, kokakola we nayké qatarliq shirketlirining amérika parlaméntida otturigha qoyulghan Uyghurlarning mejburiy emgekke sélinishining aldini élish qanun layihesining maqullinishigha qarshi lobichiliq qiliwatqanliqini ashkarilidi. Mezkur qanun layihesining maqullinishi sizning xizmet da'iringizde emeslikini bilimen. Biraq méning so'alim, bular dégen amérikadiki dangliq shirketler, Uyghurlarning mejburiy emgekke sélinishining aldini élish qanun lahiyisige qarshi turiwatidu. Undaqta, sizning, yeni tamozhna we chégra qoghdash idarisining amérikaning Uyghur mejburiy emgikidin biwasite yaki wastiliq halda payda éliwatqan shirketlerge deydighan gépingiz néme?

Anna i'inoxosa: bizning shirketler we import qilghuchilargha bolghan köz qarishimiz nahayiti éniq. Amérikada bizning import telipimiz shuki, import qilghuchining amérikigha élip kelgen herqandaq mehsulatliri bizning barliq qanun-nizamlirimizgha uyghun bolushi kérek. Yeni import qilghan shirketler buninggha kapaletlik qilishi kérek. Bu ular élip kelgen tawar mehsulatlirining ishlepchiqirilishida mejburiy emgek ishlitilmigen bolushini shert qilidu. Men bezi chong shirketlerning qoshumche mes'uliyetni üstige élishni telep qilidighan bezi qattiq qanunlargha öz endishisini ipadilishidin heyran qalmaymen, chünki soda dégen shundaq bolidu. Emma bizning gépimiz shuki, buningda mejburiy emgek tüzümi nahayiti éniq yézilghan. Mejburiy emgek bilen toluq yaki qismen ishlepchiqirilghan her qandaq mehsulatlar cheklinidu, dep yézilghan. Ularni amérikagha élip kirishke bolmaydu. Bizning ishimiz bolsa u mehsulatlarni tépip chiqip, ularning amérikagha kirishining aldini élishtin ibarettur. Shunga teminlesh zenjirining mejburiy emgektin xaliy bolushigha kapaletlik qilish üchün muwapiq tirishchanliq körsetmigen we muwapiq perwish qilmighan her qandaq shirketler heqiqetenmu tutup turush we tutup qélish éhtimalliqi bolghan mehsulatlirini yoqitidu yaki heq telep jazasigha duch kélish xewpige duch kélidu. Shundaqla ular mejburiy emgek bilen ishlepchiqirilghan mehsulatlardin payda élishqa urun'ghanliqi üchün jinayi jazagha yaki jinayi ishlar boyiche eyiblesh xewipige duch kélishimu mumkin. Shunga bu telepke estayidil mu'amile qilmaydighan, amérikagha élip kelgen mallirining mejburiy emgek bilen ishlepchiqirilmasliqigha kapaletlik qilishqa anche aktip tedbir qollanmaydighan shirketlerge nisbeten intayin qattiq jaza mewjut.

Erkin asiya radiyosi: so'alim tügidi. Bashqa deydighan gépingiz barmidu?

Anna i'inoxosa: programmingizda manga purset bergenlikingiz üchün sizge rehmitimni bildürimen, alim ependi. Biz tamozhna we chégra qoghdash idarisining shinjang rayonida yüz bériwatqan kishilik hoquq depsendichilikidin xewirimiz bar. Biz bu depsendichiliklerni ashkarilash we kishilerning bu xil kishilik hoquq depsendichilikidin nep élishining aldini élishta eger kichikkine rol oyniyalisaq, buningdin tolimu xursen bolimiz.

Erkin asiya radiyosi: sizning qimmetlik waqtingizni chiqarghanliqingizgha köp rehmet.

Anna i'inoxosa: sizgimu rehmet!

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.