A q partiyening bayanatchisi ömer chelikning Uyghurlar toghrisidiki bayanati némidin dérek béridu?

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2020-09-30

Türkiyede hakimiyet béshida turuwatqan adalet we tereqqiyat partiyesining mu'awin re'isi we bayanatchisi ömer chelik ependi muxbirlarni kütüwélish yighinida söz qilmaqta. 2017-Yili 8-séntebir, éstoniye.

AFP

19 Yildin buyan türkiyede hakimiyet béshida turuwatqan adalet we tereqqiyat partiyesining mu'awin re'isi we bayanatchisi ömer chelik ependi 29-séntebir küni muxbirlargha bayanat bérip, tunji qétim Uyghur mesilisidiki sükütini buzdi. U bayanatida türkiyening xitay hökümitige Uyghurlar we bashqa musulman türkiy xelqlerning kishilik hoquqigha hörmet qilishini, diniy-étiqad erkinlikige hörmet qilishini, lagérlarni étiwétishini izchil halda telep qilip kéliwatqanliqini, türkiyening Uyghurlarning parawan, xatirjem turmush köchürüshini arzu qilidighanliqini tekitlidi.

U türkiyede ötküzülgen xelq'ara téxnologiye yermenkisi axirlashqandin kéyin, türkiyening küntertipidiki bezi mesililer toghrisida muxbirlargha bergen bayanatida, uzundin béri Uyghur mesilisini közitip kéliwatqanliqini, birleshken döletler teshkilati we kishilik heqliri teshkilatlirining doklatlirining türkiyede zor ensiresh peyda qiliwatqanliqini bayan qilghan. U mundaq dégen: "Xitayning Uyghurlargha we musulman xelqlerge élip bériwatqan siyasiti hazir dunyaning küntertipide, elwette bu mesile her da'im bizningmu küntertipimizde bolup kéliwatidu. Buni kishilik hoquqi we étiqad erkinliki jehettin her da'im közitiwatqanliqimizni tekitlep qoymaqchimen. Xitay hökümiti 2017-yili 4-ayda yolgha qoyushqa bashlighan 'ashqunluqqa qarshi turush belgilimisi' Uyghur türkliri we bashqa türkiy xelqlerge zor selbiy tesir körsetmekte. Bularning hemmisini közitip kéliwatimiz. Birleshken döletler teshkilati we kishilik hoquq teshkilatliri teyyarlighan bu heqtiki doklatlar bizde zor ensiresh peyda qilmaqta."

Adalet we tereqqiyat partiyesining mu'awin re'isi we bayanatchisi ömer chelik ependi türkiyening yégane arzusining Uyghurlarning parawan we xatirjem turmush köchürüshi ikenlikini bayan qilip, mundaq dégen: "Biz türkiye terep xitaygha Uyghur rayonidiki Uyghur türkliri we bashqa musulman türkiy xelqlerning kishilik hoquqigha hörmet qilishini, diniy-étiqad erkinlikige hörmet qilishini, lagérlarni étiwétishini izchil halda dep kéliwatimiz. Türkiye Uyghurlarning parawan we xatirjem turmush köchürüshini arzu qilidu. Shundaqla Uyghur mesilisini adilliq bilen hemkarliship turup hel qilishni xalaydu. Türkiye prézidénti rejep tayyip erdoghan xitayni ziyaret qilghandimu bu teleplirimizni xitay rehberlirige yetküzdi."

Ömer chelik ependining 29-séntebir künidiki bayanati dölet téléwiziyesi teripidin neq meydandin tarqitildi. U bayanatida xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasiti toghrisidimu toxtaldi.

Yighiwélish lagérliri mesilisi amérikada we yawropa elliride küchlük inkas qozghashqa bashlighandin tartip bügün'giche türkiye prézidénti rejep tayyip erdoghan hökümitining sükütte turuwélishi, uning 2019-yili we bu yil birleshken döletler teshkilati omumiy yighinida sözligen nutqida dunyaning her qaysi jaylirida zulum tartiwatqan musulmanlarni tilgha élip, Uyghurlarni tilgha almasliqi, dunyaning her qaysi jayliridiki sherqiy türkistan ammiwi teshkilatliri, öktichi partiyeler we ammiwi teshkilatlarning qattiq naraziliqigha uchrighan idi.

Ömer chélik ependi bu yil 2-ayda bir bayanat bérip qoyup, 8 ay ötkendin kéyin yene bir qétim bayanat berdi. Buninggha öktichi partiyeler qandaq qaraydu? bu heqte köz qarishini igilesh üchün izchil halda Uyghur mesilisini türkiye parlaméntida otturigha qoyup kéliwatqan "Iyi", yeni yaxshi partiyesining parlamént ezasi fahrettin yoqush ependi bilen téléfon söhbiti élip barduq.

U, mundaq dédi: "Türkiye xitaygha xelq'araliq sorunlarda inkas qayturmaywatidu. Xitaygha qarshi bir naraziliq bildürmeywatidu, sherqiy türkistan mesilisi toghrisida xitayning aldigha qoyudighan teklipimu yoq. Bir qanche yil burun Uyghur rayonigha hey'et ewetip, Uyghurlar toghrisida tekshürürüsh élip barimiz dégen idi. Umu yoq. Buningdin shuni körüwélishqa boliduki, hazirqi hökümet bilen uning shérikining sherqiy türkistan'gha qaratqan bir éniq siyasiti yoq iken. Ular yilda bir qétim bayanat bérip qoyup, xelqning közini boyawatidu. Uyghurlar shuni bilishi kérekki, türk xelqi sherqiy türkistan mesilisige köngül bölidu, Uyghurlargha hésdashliq qilidu."

Enqerediki Uyghur tetqiqat institutining mudiri, istratégiye mutexessisi doktor erkin ekrem ependi ziyaritimizni qobul qilip, adalet we tereqqiyat partiyesining bayanatchisi ömer chelik ependining xelq'ara bésim we türk jama'etchilikining bésimi netijiside bundaq bayanat bérishke mejbur bolghanliqini ilgiri sürdi.

Bu heqtiki so'alimizgha jawab bergen sherqiy türkistan weqpining sabiq re'isi hamidxan göktürk ependi özining 55 yildin buyan türkiyede turuwatqanliqini, kéyinki 5 yilda Uyghur mesilisining türkiyening küntertipidin chüshüp qalghanliqini ilgiri sürdi.

Hamidxan göktürk ependi 29-séntebir küni ömer chélik bergen bayanatining Uyghurlarni xursen qilidighan teripi yoqluqini ilgiri sürdi.

Bu yil 9-féwral küni türkiye tashqi ishlar ministirliqi bayanat élan qilip, xitayni Uyghur diyaridiki jaza lagérlirini taqashqa chaqirghandin kéyin, 11-féwral küni xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi söz qilip, türkiye tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisining pozitsiyesi "Nahayiti qebih" dep eyibligen idi. Arqidin adalet we tereqqiyat partiyesining bayanatchisi ömer chélik ependi, kéyin tashqi ishlar ministiri mewlüt chawush'oghlu arqa-arqidin bayanat élan qilip, xitayni jaza lagérlirini taqashqa chaqirghan idi.