Bankoktiki partlash weqeside tutqun qilin'ghan ikki Uyghurning soti qayta bashlandi
2022.11.23

2015-Yili tayland paytexti bankoktiki érawan ibadetxanisida yüz bergen partlashqa chétilip tutqun qilin'ghan we “Térorliq” bilen eyiblinip 7 yildin béri taylandta tutup turuluwatqan ikki Uyghurning soti, ikki yildek kéchiktürülgendin kéyin, 22-noyabir qayta bashlan'ghan.
Gumandarlar ilgiri tayland herbiy sotida sotlan'ghan bolsimu, lékin 2019-yili tayland herbiy diktaturi prayus chen-ochaning bash ministirliqqa saylinishidin kéyin, bu délo xelq sotigha ötküzüp bérilgen idi. “Adem qaratagh” namidiki bilal muhemmet bilen yüsüp mir'eli isimlik ikki Uyghur gumandarning ölüm jazasi bilen eyiblen'gen bu délosining soti, ilgiri terjiman mesilisi we yéngi tipliq tajisiman wirusi yuqumi seweblik kéchiktürülgen idi.
“Bénar xewerliri” torining bildürüshiche, 22-noyabir küni qayta bashlan'ghan sotta, tayland partlatquch bomba bir terep qilish etritining bir xadimi bilen ikki qanun doxturi guwahliq bergen. Ular sotta, partlatquch bomba bir terep qilish etritining xadimi, partlashtin kéyin gumandarlarning öyide élip barghan axturushta shexsiy buyumlar bilen birge, “Partlatquch yasashta ishlitidighan buyumlarni, yeni qara poruq we yoruqluq talqini tépilghanliqi” ni éytqan.
Melum bolushiche, nöwette adem qaratagh bilen mir'eli yüsüp isimlik ikki Uyghur gumandar, öyde yasalghan bomba ornitip, 2015-yili 17-awghust küni bankokta yüz bergen partlashta 20 kishining ölüshi, 100 din artuq ademning yarilinishini keltürüp chiqirish bilen eyiblen'gen. Eger sot ulargha artilghan bu jinayetni békitse, ulargha ölüm jazasi bérilishi mumkin iken.
Lékin sotta gumandarlarning adwokati chuchart kanpay, neq meydan'gha tunji bolup yétip kelgenlerning saqchi emes, belki eskerler ikenlikini ilgiri sürüp, delillerning qobul qilinarliq emeslikini otturigha qoyghan. Uning éytishiche, “Saqchilar neq meydan'gha yétip kélishtin burun, öyning ishiki buzulghan, nersiler yerge chéchip qoyulghan” iken.
Tayland kishilik hoquq teshkilatliridin “Xelqni kücheytish fondi” ning dériktori chalida tajaronsuk 23-noyabir ziyaritimizni qobul qilip, hökümet terepning érawan ibadetxanisi bilen 18-awghust küni satorén köwrükide yüz bergen partlashning baghlinishliq ikenlikini ispatlashqa tirishqanliqini bildürdi.
Chalida tajaronsuk mundaq dédi: “Ular sotta ikki kün ichide yüz bergen ikki qétimliq partlashning öz ara baghlinishliq ikenlikini ispatlashqa tirishmaqta. 17-Awghust künidiki partlash érawanda yüz bergen. 18-Awghust künidiki partlash satorén köwrükide yüz bergen. Shunga ular bu ikki partlashni öz ara baghlimaqta. Ular peqet buni özlirining toplighan uchurliri bilen ispatlashqa urunmaqta. Méningche, belkim etiki sotta DNA toghriliq toxtilishi mumkin. Bügünki sotta saqchilardin DNA ispati bar-yoqliqi soraldi. Lékin saqchi özliride DNA ewrishkisining yoqliqini éytti. Belkim etiki sotta sözlinishi mumkin. Bizning saqchidin érishken uchurlirimizdin qarighanda, DNA ewrishkisi mas kelmigen.”
Sotta gumandarlar we adwokatlar naraziliq bildürgen nuqtilarning yene biri, sotning taylandtiki xitay elchixanisi teminligen terjimanni ishlitishidur. “Bénar xewerliri” ning bildürüshiche, sotta gumandarlarning adwokati terjiman'gha naraziliq bildürgen. Adwokat chuchart kanpay sotchigha terjimanning sotta yanfoni bilen resimge tartqanliqi we sottiki guwahliqni awazgha alghanliqigha naraziliq bildürüp, bundaq qilishning men'iy qilinidighanliqini éytqan.
Bu déloni yéqindin közitip kéliwatqan kanadadiki “Uyghur heqlirini qoghdash qurulushi” ning dériktori memet toxtining 23-noyabir bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilghanda éytishiche, tayland sotining xitay elchixanisi teminligen terjimanni ishlitishi, bu sotning adil élip bérilishigha jiddiy su'al peyda qilmaqta iken. Memet toxti yene bu sotta hökümetning hazirgha qeder “Térorluq hujum” ni bu balilarning élip barghanliqigha a'it qayil qilarliq delillerni otturigha qoyalmighanliqi, bu délo xitayning bésimida pütünley siyasiylashqanliqini bildürdi.
“Bénar xewerliri” ning éytishiche, gumandarlarning hoquqini qoghdighuchi himayichilardin bir kishi, xitay hökümet terjimanining sotta terjimini toghra qilmighanliqini bildürgen. Ilgiri “Xelqni kücheytish fondi” teshkilati bilen gumandarlarning adwokati mir'eli yüsüpning én'giliz tili bilsimu, emma adem qarataghning xitay tilini bilmeydighanliqi, uning Uyghur terjiman'gha éhtiyajliq ikenlikini éytqan idi.
Chalida tajuronsukning muxbirimizgha bildürüshiche, xitay elchixanisining terjimani kespiy terjiman emes bolup, u nurghun sözlerni xata terjime qilghan.
Chalida tajarunsuk mundaq dédi: “Bu sotta xitay teminligen bir terjiman bar. Lékin u kespiy terjiman bolmighachqa, uning terjimiside xataliq chiqti. U nurghun qétim xata terjime qildi. Sotta mir'eli otturigha chüshüp, uning xata terjime qilghanliqini pash qildi. Chünki u tayland tilini azraq bolsimu chüshinidu. Uning üstige u én'gilizchini bilgechke, terjiman sözlerni tayland tilidin én'gilizchige terjiman qilghandimu uningdiki xataliqlarni bayqidi. Halbuki, xitay terjiman sözlerni nurghun qétim xata terjime qildi. Sotqa qatnashqan bir Uyghurmu bar idi. Uning éytishichimu xitay terjiman nurghun sözlerni xata terjiman qilghan.”
Chalida tajarunsukning éytishiche, sotchi axiri sotqa qatnashqan bu Uyghurgha eger xitay terjiman xata terjime qilsa, uning derhal weziyetke ariliship, terjimini tüzitishige ruxset qilghan.
Adem qaratagh bilen mir'eli yüsüp 2015-yili bankoktiki érawan ibadetxanisida yüz bergen térorliq hujumining arqisidin tutqun qilin'ghan 7 yildin béri, tayland herbiy türmisige qamilip kelgen idi.
Chalida tajaronsukning éytishiche, gumandarlar 22-noyabir sotqa élip kélin'gende sotning özlirini herbiy türmidin adettiki türmige yötkishini telep qilidighanliqi, ötken qétimliq sotta “Halal tamaq” yéyelmesliktek endishilirini otturigha qoyghan bolsimu, lékin buning hazirgha qeder hel qilinmighanliqini bildürgen. Mir'eli yüsüp özlirige bezide béliq göshi bérilsimu, “Biz halal tamaq talliyalmaymiz. Bezide bizge choshqa göshi, bezide toxu bérilidu. Bular halal emes” dégen. Chalida tajaronsuk, sot hökümi'ining qisqa muddette chiqirilmaydighanliqi, bu déloning yillar dawamlishishi mumkinlikini bildürdi.