B d t Uyghur rayonidiki kishilik hoquq depsendichilikini tekshürüshni telep qildi

24-Noyabir b d t irqiy ayrimichiliqqa qarshi turush komitéti bayanat élan qilip, xitayning Uyghur rayonidiki kishilik hoquq depsendichilikini tekshürüsh chaqiriqini otturigha qoyghan. Bu chaqiriq ürümchide ot apiti yüz bérip, xitay hökümet menbeliri boyiche 10, emma yerlik da'irilerning ashkarilishiche 40 tin artuq ademning ölümige seweb bolghan shuningdek bu seweb bilen xitayda zor namayishlar bash kötürgen künige toghra kelgen.

“Firansiye awazi” radiyosining bu xususta élan qilghan “B d t irqiy ayrimichiliqqa qarshi turush komitéti xitayning Uyghur rayonidiki kishilik hoquq depsendichilikini tekshürüshni teshebbus qildi” namliq xewiride bayan qilishiche, mezkur chaqiriqta “Xitay hökümitidin Uyghur aptonom rayonidiki kishilik hoquq depsendichiliki bilen eyiblen'gen barliq sahelerde jiddiy tekshürüsh élip bérish, buning qiyin-qistaq, nachar mu'amile, jinsiy zorawanliq, mejburiy emgek, mejburiy ghayib qiliwétish we tutqun jeryanida ölüp kétish hadisilirinimu öz ichige alidighan” liqi otturigha qoyulghan.

B d t irqiy ayrimichiliqqa qarshi turush komitéti, aldin agahlandurush we jiddiy ehwalgha taqabil turush küntertipige asasen xitay hökümitidin yene “Uyghur rayonidiki meqsetlik tutqun qilinip erkinlikidin mehrum bolghan barliq kishilerni derhal qoyup bérishni, meyli atalmish téxnika boyiche terbiyelesh merkezliridikiler bolsun yaki bashqa tutup turush mu'esseseliridikiler bolsun, tutqunlar we ghayiblarning a'ilisidikilerni ularning ehwaligha hem parawanliq haligha munasiwetlik melumatlar bilen teminleshni telep qilghan”.

D u q bayanatchisi dilshat réshit bu heqte toxtalghanda, b d t ning bu chaqiriqining ürümchidiki ot apiti sewebidin pütün xitayda qozghilishlar bash kötürgen kün'ge toghra kelgenlikini, buning dunya jama'etchilikining nezirini yene bir qétim sherqiy türkistan'gha tartqanliqini tilgha aldi. D u q mu'awin re'isi perhat muhemmidi mezkur bayanat we xitaydiki qozghilishlarning xelq'arada zenjirsiman inkaslarni peyda qiliwatqanliqini tekitlidi.

Chaqiriqta irqiy ayrimichiliqqa qarshi turush komitéti xitay hökümitini b d t ning munasiwetlik ehdinamilirige qol qoyghan dölet bolush süpiti bilen “Uyghurlar we bashqa musulman milletlerge, muhajirlargha we dölet ichi-sirtidiki ularning qoghdighuchilirigha qaritilghan barliq tehdit sélish we öch élish qilmishlirini derhal toxtitishqa chaqirghan”.

B d t irqiy ayrimichiliqqa qarshi turush komitéti chaqiriqida yene xitay hökümitidin “Kishilik hoquq depsendichilikining qurbanigha aylan'ghan Uyghurlar we bashqa musulman milletlerge ünümlük rewishte belgilik toluqlima we tölem töleshke kapaletlik qilishni telep qilghan”.

Mezkur komitét yene xitay hakimiyitidin “Shinjangda yolgha qoyuwatqan” “Dölet bixeterliki, térrorizmgha qarshi turush we azsanliqlar topining hoquqlirigha munasiwetlik qanuniy ramkisini qaytidin közdin köchürüp chiqishni, irqiy ayrimichiliqqa qarshi turush ehdinamisige qol qoyghan bir dölet bolush süpiti bilen mezkur ehdinamide körsitilgen irqiy ayrimichiliqning herqandaq bir amilini yoqitishqa kapaletlik qilishni tewsiye qilghan”.

Weziyet analizchisi enwer ehmet ependi bu xususta toxtalghanda, bu chaqiriqning b d t kishilik hoquq kéngishining sabiq aliy komissari mishél bachélétning doklatidin kéyin b d t din chiqqan muhim bir awaz bolghanliqini eskertti.

B d t irqiy ayrimichiliqqa qarshi turush komitétining bu chaqiriqi 2018-yili 8-ayning 30-küni mezkur komitét bir milyondin artuq Uyghurning jaza lagérlirigha qamalghanliqini élan qilghandin kéyinki ikkinchi chaqiriqi bolup, bu chaqiriqni élan qilishtiki seweb heqqide mundaq bayanlargha orun bergen: “2022-Yilimu shinjangdiki kishilik hoquq weziyitide özgirish bolmighanliqi üchün komitétimiz aldin agahlandurush we jiddiy ehwalgha taqabil turush küntertipimizge asasen teyyarliqlardin kéyin bu qararni alduq. Irqiy ayrimichiliqqa qarshi turush komitétining aldin agahlandurush we jiddiy ehwalgha taqabil turush küntertipi mewjut mesilining toqunushqa aylinip kétishining aldini élishni meqset qilidu shundaqla toqunush yüz bergen rayonda tekrar toqunush yüz bérishning aldini élishni közde tutidu”.