Анализчилар: хитай бейҗиң қишлиқ олимпикини өзиниң уйғур сияситини ақлаш үчүн қолланмақта

Хәлқара олимпик комитети (IOC) ниң рәиси томас бач(солда) бейҗиң 2022-йиллиқ қишлиқ олимпик тәнһәрикәт мусабиқисиниң ечилиш мурасимида хитай рәиси ши җинпиңға салам бәрмәктә. 2022-Йили 4-феврал, бейҗиң.

Хитай һөкүмранлиқи астидики уйғурлар учраватқан “ирқий қирғинчилиқ” вә “мәҗбурий әмгәк” зулуми, сәвәблик 4-феврал башлинидиған бейҗиң қишлиқ олимпикигә қарита америка башчилиқидики ғәрб демократик дөләт һөкүмәтлири дипломатик байқут қилиш тәдбирлири алған. Униңдин башқа америка қатарлиқ бирқисим демократик дөләтләрдики тәнһәрикәтчиләрму мәзкур қишлиқ олимпик мусабиқисигә қатнишиштин ваз кәчкәнликини билдүргәниди.

Хәвәрләрдин мәлум болушичә, 2022 йиллиқ бейҗиң қишлиқ олимпик мусабиқисигә русийә, оттура асия җумһурийәтлири, әрәб дөләтлирини өз ичигә алған хитайға майил дөләтләрла һөкүмәт әмәлдарлирини әвәткән.

Хәлқарадики бу хил вәзийәткә қарита, хитай һөкүмитиму тәшвиқат аппаратлирини ишқа селип, уйғурларни “сөзлитиш” вә бирқисим чәтәлликләрни “ялливелиш” арқилиқ, өзиниң “уйғурлар ирқий қирғинчилиққа учримиди”, “уйғурлар хитайда баравәр сиясий һоқуққа игә вә бәхтлик яшаватиду” дегән тәшвиқатини күчәйтмәктә.

Хитайниң тәңритағ ториниң31-январдики хәвиридә, бейҗиң қишлиқ олимпик мусабиқисгә уйғур районидики қар-муз тейилиш маһирлиридин, тийән руйниң, дилнигар илһамҗан, баян җалин, ваң зияң, ақнар ардақ, қадис бадәлқан қатарлиқ 6 нәпәр тәнһәрикәтчиниң талланғанлиқи хәвәр қилинған. Тәңритағ ториниң 3-февралдики хәвиридә йәнә, олимпик мәшилини көтүрүшкә, ғулҗа наһийәси оняр йезисидики мәмәтҗан өмәр исимлик уйғур коммунистик партийә әзаси қатнашқанлиқи хәвәр қилинған.

Исралийәдики язғучи таң дәнхоң ханимниң билдүрүшичә, бу әһваллар ғәрб демократик дөләтлириниң 2022-йиллиқ бейҗиң олимпикини байқут қилишини, “олимпикни сиясийлаштуруш” билән әйибләватқан хитай һөкүмитиниң, әмдиликтә “олимпик” ни өзиниң “уйғур сияситини ақлашниң бир вастисиға айландурушни көзләватқанлиқи” ниң әң яхши испати икән.

Голландийәдики асийә уйғур ханим, хитай һөкүмитиниң қишлиқ олимпик мусабиқисдә олимпик мәшилини көтүрүшкә мәмәтҗа өмәр исимлик уйғур партийә әзасини қатнаштурушидики сиясий мәқсәтниң диққәт қозғиши керәкликини билдүрди.

Асийә уйғур ханим, буни хитай һөкүмитиниң, нөвәттә ғәрб демократик дөләтлиридә күчлүк әйибләш обйекти болуватқан вә мунасип тәдбирләр елинған уйғурлар қаритилған “ирқий қирғинчилиқ вәзийитини дуняға пәрдазлап көрситишкә урунуш” дәп оттуриға қойди.

Асийә ханимниң тәкитлишичә, хәлқаралиқ тәнһәрикәт мусабиқилирини өзиниң сиясий тәшвиқати үчүн пайдилиниш, хитай һөкүмити қоллинип келиватқан сиясий тактикиларниң бири.

Униң билдүрүшичә, хитай һөкүмити 2008-йилдики “бейҗиң олимпики” диму, тонулған уйғур дарваз адил һошурни мәшәл көтүргүзүш тактикисини қоллинип, уйғур қатарлиқ хитай болмиған милләтләрниң хитайда сиясий җәһәттин баравәр яшаватқанлиқини көрситишкә урунғаникән.

Уйғур паалийәтчилиридин дуня уйғур қурултийиниң тәшвиқат мудири, норвегийәдики “уйғур әдлийә архипи” ниң директори бәхтияр өмәр әпәндиму өз қарашлирини ортақлашти.

Бәхтияр өмәр әпәндиниң тәкитлишичә, нөвәттә америка башчилиқидики ғәрб демократик дөләтлириниң “бейҗиң қишлиқ олимпикини байқут қилишиға, уйғурлар учраватқан “ирқий қирғинчилиқ” вә “мәҗбурий әмгәк” қатарлиқ хитайниң инсанийәткә қарши җинайәтлири сәвәб болған.

Әмма хитай һөкүмити өз хаталиқини түзитишни әмәс бәлки өзиниң тәшвиқат аппаратлирини ишқа селип өзини ақлаш йолини таллиған.

Бәхтияр өмәр әпәндиниң тәкитлишичә, хитай һөкүмити өзиниң уйғурларға йүргүзүватқан “ирқий қирғинчилиқ” сияситини инкар қилишта, уйғурларни “сөзлитиш” вә бир қисим чәтәлликләрни “ялливелиш” арқилиқ, хәлқарада “инсанийәткә қарши җинайәт “дәп әйиблиниватқан зулум сияситини инкар қилип, өзиниң уйғур сияситини пәрдазлап көрситишкә урунмақтикән.