Afénadiki olimpik axbarat yighinining xitabi: “Tenheriketchiler bir qétimliq musabiqidin qélishi mumkin, emme pütün Uyghur a'ililiri yoqaldi”
2021.10.19

19-Öktebir küni, dunya Uyghur qurultiyi bilen bir qanche tibet teshkilati girétsiye paytexti afénada axbarat yighini ötküzüp, xelq'ara olimpik komitétini tenqid qilghan shundaqla sana'etleshken 7 dölet hökümetlirini we her qaysi el tenheriketchilirini béjing qishliq olimpikini bayqut qilishqa chaqirghan. Afénadiki bir méhmanxanida ötküzülgen axbarat yighini xelq'ara olimpik komitéti 18-öktebir afénaning olimpik téghida mesh'el yéqish murasimi ötküzüp, 19-öktebir küni mesh'elni xitayning béyjing qishliq olimpik hey'itige ötküzüp bergen bir waqitta chaqirilghan.
Xelq'ara olimpik komitéti kishilik hoquq teshkilatliri we bezi gherb siyasiyonlirining Uyghurlargha “Irqiy qirghinchiliq” qilghan bir döletning olimpikqa sahibi'anliq qilishini bikar qilish yaki kéchiktürüsh chaqiriqlirini ret qilip, olimpik mesh'ilini xitaygha ötküzüp bergen.
Xitayning basturushida yashawatqan we xitaydiki démokratiyeni qoghdashta ziyankeshlikke uchrighanlargha bir minutluq sükütte turush bilen bashlan'ghan afénadiki axbarat yighinida, yighin riyasetchisi, xelq'ara tibet tori teshkilatining ijra'iye diréktori mendi mikowén xelq'ara olimpik komitétini “Ikki yüzlimichilik” eyibligen.
Uning éytishiche, xitay olimpikning tinchliq, insanperwerlik, ittipaqliq ghayisige bek yiraq dölet iken. Mendi mikowén mundaq deydu: “Men ishinimenki, siler hemminglar shu nuqtida ortaq pikirde, biz ötkenki heriketchan 48 sa'et ichide olimpikning tinchliqqa bolghan ishench, ittipaqliq we insanperwerlik ghayisini tekitlep kelgen we yene bir murasimni sehnige chiqarghan xelq'ara olimpik komitétining ikki yüzlimichilikige shahit bolduq. Heqiqet shuki, olimpik mesh'ili yene bir qétim olimpik ghayisige bek yiraq bir hökümetning sahibi'anliqigha tapshuruldi”.
Bu qétimliq axbarat yighinini dunya Uyghur qurultiyi, erkin tibet oqughuchilar herikiti, yawropa tibet yashlar birleshmisi, erkin tibet we tibet xelq'ara tori teshkilati qatarliq 5 teshkilat birliship ötküzgen. Axbarat yighinida dunya Uyghur qurultiyining programma diréktori zumret'ay erkin, olimpik mesh'ilining irqiy qirghinchiliq qilghan bir döletke ötküzüp bérilgenlikini bildürgen.
Zumret'ay erkin mundaq dégen: “Biz bügün afénada pütün dunyagha olimpik musabiqisining aktip irqiy qirghinchiliq qiliwatqan bir döletke ötküzüp bérilgenlikini bildürimiz…. Milyonlighan Uyghur, tibet, jenubiy mongghul we xitaylar bizdek teleylik emes. Xelq'ara olimpik komitéti béyjing olimpiki jeryanida naraziliq bildürüp qolgha élin'ghanlargha kapaletlik qilishni xalamdu yaki kishilik hoquq olimpik nizamnamisining parchisi, dep turup, biraq xitaydiki kishilik hoquq weziyiti özining wezipisi da'iriside emes, dégenni dawamliq tekitlemdu?”
Zumret'ayning tekitlishiche, ular G-7 yeni sana'etleshken 7 döletning éiyjing qishliq olimpikini bayqut qilishini ümid qilidiken. U béyjing qishliq olimpiki bu döletlerning kishilik hoquq mesilisidiki semimiyitini sinaydighan bir purset ikenlikini bildürgen.
Zumret'ay erkin: “Biz sana'etleshken 7 döletning béyjing qishliq olimpik musabiqisini bayqut qilishini kütimiz. Bu hökümetler irqiy qirghinchiliqqa we insanliqqa qarshi éghir jinayetke qarap turup süküt qilishi bilen bir waqitta, yene qandaqlarche yuqiri derijilik uchrishishlarda oxshashlar kishilik hoquqni nazaret qilalaydu. Bu sizning kishilik hoquq üchün sep tutushingizning pursiti, biz buninggha qarap turimiz” dégen.
Afénaning olimpik téghidiki mesh'el yéqish murasimining 17 we 18-öktebir künliridiki pa'aliyette amérika, kanada qatarliq döletlerning tewelikidiki xongkong we tibetlerni öz ichige alghan bir qanche pa'aliyetchi neq meydanda sho'ar towlap, xelq'ara olimpik komitétigha naraziliq bildürgen.
18-Öktebir künidiki mesh'el yéqish murasimida neq meydan'gha kirip, naraziliq bildürgen 3 pa'aliyetchining biri, “Olimpik komitéti qandaqlarche xitay sherqiy türkistanda uyghurlargha irqiy qirghinchiliq qiliwatsa, béyjingning qishliq olimpik ötküzüshige yol qoyidu?” dep warqirighan.
Melum bolushiche, girétsiye saqchiliri naraziliq bildürgüchilerni tutqun qilghan bolsimu, biraq ulardin 17-öktebir tutqun qilin'ghan ikkiylenni qoyup bergen. Emma 18-öktebir tutqun qilin'ghan ücheylenni hazirgha qeder qoyup bermigen. Afénadiki axbarat yighinida, erkin tibet oqughuchilar herikitining pa'aliyet diréktori péma doma xelq'ara olimpik komitétini irqiy qirghinchiliqqa köz yumush bilen eyibligen.
Péma domaning tekitlishiche, bolupmu shi jinping rehberlikidiki xitay istibdatliq dölet berpa qilip, sherqiy türkistanda irqiy qirghinchiliqqa ötken, xongkongda démokratiyeni yoqatqan, xitaydiki perqliq ammiwi we diniy guruhlarni shundaqla hemjinisliqlarni basturghan, teywen'ge tehdit sélip kelgen bolsimu, biraq xelq'ara olimpik komitéti buninggha köz yumghan.
Péma doma yene mundaq dégen: “Künséri küchiyip mangghan bu basturush krizisining qaq otturisida xelq'ara olimpik komitéti qandaq yol tallidi. Ular irqiy qirghinchiliqqa qizil siziq sizdimu? yaq, ular pakitlargha qarimay xitayni dawamliq qollap, irqiy qirghinchiliqqa we shi jinpingning rezil basturush herikitige köz yumdi. Xitayning 2022-yilliq qishliq olimpikni ötküzüshige yol qoyup, xitaygha xelq'araliq qanuni asas yaritip berdi”.
Axbarat yighinida yene d u q ning programma diréktori zumret'ey erkin herqaysi dölet tenheriketchilirige xitab qilip, özining 40 tin artuq uruq-tughqan, a'ile ezalirining tutqun qilin'ghanliqi, eger tenheriketchiler qishliq olimpikige qatnashmisa, bir qétimliq musabiqidin quruq qalidighanliqi, biraq Uyghurlarning a'ililirni yoqitip qoyuwatqanliqini bildürgen.
U mundaq dégen: “Tenheriketchilerge nisbeten irqiy qirghinchiliq boluwatqanda özining kespini tallash, olimpik musabiqisige qatnishishning arisida qélish bek müshkül. Chünki, ular érishken médal milyonlighan kishining qénigha milen'gen. Biz bu tenheriketchilerning xataliqi emes, dégenni qobul qilimiz. Buninggha xelq'ara olimpik komitéti sewebchi. Ularni bu ehwalgha shular chüshürüp qoydi. Men tenheriketchilerge shuni démekchi, biz silerni qollaymiz. Silerning bizge ittipaqdash bolushunglarni ümid qilimiz. Siler belkim bir qétimliq olimpik musabiqidin quruq qalisiler, emma biz pütün a'ilimizni yoqitip qoyuwatimiz”.
Hazirgha qeder rusiye prézidénti wiladimir pütündin bashqa héchqandaq bir chet'el hökümet rehbiri béyjing qishliq olimpik musabiqisige qatnishidighanliqini élan qilip baqmighan. Biraq shuning bilen bir waqi'itta yene amérikani öz chige alghan héchqandaq bir hökümetmu uni bayqut qilidighanliqini bildürmigen. Amérika tashqi ishlar ministirliqi ilgiri amérikaning béyjing qishliq olimpikini qandaq qilishni ittipaqdashlirigha meslihet séliwatqanliqini éytqanidi.