Kishilik hoquqni közitish teshkilati: “Olimpik komitéti béyjing qishliq olimpikining kishilik hoquq shertini qandaq ada qilidighanliqini chüshendürüshi kérek”
2020.12.22
Hörmetlik radi'o anglighuchilar, Uyghur élide yürgüzülüwatqan zulumning derijisi we kölimige a'it tepsilatlarning keng ashkarilinishi netijiside yenimu köp dölet hökümetliri heriketke kelmekte. Shuning bilen birge yene, xelq'aradiki nurghunlighan kishilik hoquq organliri Uyghur élidiki zulumgha biwasite yaki wasitilik halda chétilip qéliwatqan herqaysi dangliq shirketlerge we organlargha bu zulumni körmeske salmasliq heqqidiki bésimini kücheytmekte. Bügün xelq'ara kishilik hoquqni közitish teshkilati xelq'ara olimpik komitétigha Ochuq xet Élan qilip ularni yene bir qétim béyjingda qishliq olimpik ötküzüsh mesilisi heqqide agahlandurdi. Ular olimpik komitétini bir yilliq muddet ichide béyjing qishliq olimpik musabiqiside kishilik hoquqtin ibaret aldinqi shertning qandaq ada qilinidighanliqigha chüshenche bérishni telep qildi.
Xelq'ara kishilik hoquqni közitish teshkilati bügün yeni 22-dékabir küni xelq'ara olimpik komitéti re'isi tomas baxqa Ochuq xet Yézip: “Xitay hökümitining shinjangdin xongkongghiche bolghan basturushliri uning 2022-yilliq qishliq olimpik tenheriket musabiqisini ötküzüsh salahiyitige so'al peyda qilidu” dédi.
Béyjing qishliq olimpik tenheriket musabiqisi 2022-yili 4-féwral bashlinidighan bolup, kishilik hoquqni közitish teshkilati olimpik komitétigha yazghan xétide xitayda yüz bériwatqan kishilik hoquq depsendichilikliri üstide tepsiliy toxtalghan.
Ular mundaq dégen: “2008-Yilliq olimpik musabiqisidin buyan, kishilik hoquqni közitish teshkilati xitay hökümitining tinch pa'aliyetchilerge, adwokatlargha we kishilik hoquq qoghdighuchilirigha zerbe bergenlikini, shinjangdiki bir milyon türkiy musulmanni keng kölemde tutqun qilghanliqi we bashqiche pikir mewjut bolmaydighan jem'iyet qurushni közde tutup, orwéllche nazaret sistémisini ornatqanliqini körduq. Hökümet da'iriliri xongkongdiki erkinlikni zor derijide cheklep, xelq'ara kishilik hoquq ölchemliri we organlirigha buzghunchiliq qilishqa urundi. Birleshken döletler teshkilatimu buningdin mustesna emes. Xitay hökümiti puqralar heriketlirini jimiqturdi, pa'aliyetchilerni mejburiy ghayib qildi, türmige tashlidi yaki sürgün qildi. . . Bizge ayan bolghinidek, xelq'ara olimpik komitéti bularni étirap qilmidi, yüz bériwatqanlarning 2022-yildiki tenheriket musabiqisige qandaq tesir körsitidighanliqini oylashmidi”.
Kishilik hoquqni közitish teshkilati chaqiriqida olimpik komitétini 2022-yilliq béyjing qishliq olimpik tenheriket musabiqiside kishilik hoquqni qandaq kapaletke ige qilmaqchi boluwatqanliqi, kishilik hoquq xirislirini bir terep qilishtiki qanuniy mejburiyetlirini qandaq ijra qilmaqchi boluwatqanliqigha izahat bérishni telep qilghan we buni 2021-yili 2 – ayghiche yeni béyjing olimpikidin bir yil burun qilip bolushni bildürgen.
Kishilik hoquqni közitish teshkilati xelq'araliq heriketler diréktori minki worén bayanattiki sözide tekitlep: “Xitay hökümitining zulumni kücheytishi olimpikni ötküzüshte kem bolsa bolmaydighan asasiy shertke xilap. 2-Aydiki bir yilliq muddetning bashlinishi bilen, xelq'ara olimpik komitéti kishilik hoquqni qoghdashtin ibaret asasiy shertning qandaq qandurulidighanliqini chüshendürüp bérishi kérek” dégen.
Dunya Uyghur qurultiyimu olimpik komitétini xitaydiki olimpik musabiqisini bikar qilishqa chaqirip kéliwatqan organlarning biri. Dunya Uyghur qurultiyi re'isi dolqun eysa ependi bügün bu heqte radiyomizgha qilghan sözide hazirghiche olimpik komitétining meyli dunya Uyghur qurultiyi meyli bashqa organlar teripidin qiliniwatqan chaqiriqlargha qulaq yopurup kéliwatqanliqini éytti.
Xelq'ara kishilik hoquqni közitish teshkilatining chaqiriqida éytilishiche, dékabirning béshida xelq'ara olimpik komitéti musteqil kishilik hoquq mutexessisliri teripidin teyyarlan'ghan bir doklatni élan qilghaniken. “Xelq'ara olimpik komitéti kishilik hoquq istratégiyesi tewsiyesi” dep atalghan bu doklat olimpik musabiqilirige kishilik hoquqni qandaq tetbiqlashni körsitip béridighan bir muhim yol xeritisi iken. Shunga kishilik hoquqni közitish teshkilati xelq'ara olimpik komitétini yuqiridiki tewsiye boyiche ish körüshke dewet qilghan we mundaq dégen: “Xelq'ara olimpik komitéti 2022-yilliq béyjing olimpik tenheriket musabiqisining teyyarliq xizmetlirini yuqiridiki ‛tewsiye‚ ni chöridigen halda qilishi kérek. U musabiqe bashlinishtin bir yil burun yeni 2021-yili 2-ayghiche béyjing qishliq olimpik musabiqisige kölengge chüshürüwatqan kishilik hoquq krizislirini qandaq hel qilmaqchi boluwatqanliqi heqqide chüshenche bérishi kérek we u birleshken döletler teshkilatining ‛soda we kishilik hoquqqa yétekchilik qilish prinsipi‚ we shundaqla olimpik komitétining kishilik hoquq istratégiyelik ramkisi berpa qilish tirishchanliqliri bilen birdeklikke ige bolushi kérek”.
Ular yene mundaq dégen: “Xitay dölet re'isi shi jinping rehberlikidiki xitay hökümiti jem'iyet kontrolluqini kücheytip, hoquqni mustehkemlidi. Ular din, puqralar herikiti, intérnét, axbarat we uniwérsitétlargha cheklime qoydi. Nurghunlighan pa'aliyetchiler we zhurnalistlarni asassiz eyiblidi. Shinjangdiki türkiy musulman xelqlerge ziyankeshlik qildi hemde xongkongdiki erkinlikke éghir zerbe berdi. Xitay da'iriliri 2008-yilliq olimpik tenheriket musabiqisini bahane qilip, dölet ichide bixeterlik tedbirlirining zor derijide köpeytti, chiray tonush qatarliq nazaret téxnikilirigha meblegh sélip uni tereqqiy qildurdi. Aqiwette bu kelgüsi on yilda shinjang we bashqa rayonlardiki az sanliq milletlerni téximu chong basturushqa shara'it hazirlidi”.
Dunya Uyghur qurultiyi re'isi dolqun eysa ependi olimpik komitétining bundin ilgiri yehudiylargha qirghinchiliq yürgüzüwatqan natsést hökümitige olimpik ötküzüsh hoquqi bérip qandaq xataliq ötküzgen bolsa, bügünki kündimu oxshash xataliqni sadir qilishigha hergiz yol qoyulmasliqi kéreklikini eskertti.
Kishilik hoquqni közitish teshkilatining diréktori sofiy richardson bolsa xelq'ara olimpik komitétining re'isi tomas baxqa yézilghan Ochuq xetTe “Xelq'ara olimpik komitéti 2008-yilliq yazliq olimpik tenheriket musabiqisini dep xitay hökümitining basturushigha süküt qildi. Gerche olimpik komitéti kishilik hoquqni kapaletke ige qilishtiki yéngi istratégiyesini élan qilghan bolsimu, biraq uni emeliyleshtürüsh we qattiq qararlarni élish uningdinmu muhim. Bolmisa bu peqet béyjing keng kölemde yürgüzüwatqan kishilik hoquq depsendichilikining ziyankeshlikige uchrighuchilargha qilin'ghan bir haqaret bolup qalidu, xalas” dégen.