Bérlinda yawropa ittipaqi bilen xitayning yuqiri derijilikler yighini ötküzülüwatqanda xitaygha qarshi namayish ötküzülgen

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2020.09.15
Angela-Merkel-Charles-Michel-Ursula-von-der-Leyen.jpg Gérmaniye bash ministiri an'géla mérkél(Angela Merkel) xitay re'isi shi jinping bilen mewhum uchrishishtin kéyin, yawropa kéngishining re'isi charliz mishél(Charles Michel) we yawropa komisiyunining re'isi ursula won dér léyén(Ursula von der Leyen) bilen sinliq axbarat élan qilish yighinida. 2020-Yili 14-séntebir, gérmaniye.
AP

Yawropa ittipaqi bilen xitayning yuqiri derijilikler yighini mezgilide bérlindiki bash ministir binasi aldida namayish ötküzüldi.

Yawropa ittipaqi bilen xitayning meblegh sélish kélishimini muzakire qilish aliy derijilikler yighini eslide 2020-yili 9-ayning 14-küni gérmaniyening layipsik shehiride ötküzülüsh qarar qilin'ghan bolup, xitaydin taralghan korona wabasi seweblik bu yighin 14-séntebir sin körünüshi arqiliq ötküzülgen. Yighin'gha xitay re'isi shi jinping bilen yawropa ittipaqining re'islikini ötewatqan gérmaniye bash ministiri anjila merkil, yawropa kéngishining re'isi charlés michél, yawropa komisiyunining re'isi ursula won dér layin qatarliqlar qatnashqan.

Gérmaniye axbarat wasitilirining uchurlirigha qarighanda, ikki terepning bu qétimqi yighini koruna wirusining xitaydin tarqilishi, Uyghur diyarida élip bériliwatqan heddidin ziyade éghir basturush siyasiti, xongkong hem tibet mesilisi qatarliq sewebler tüpeyli xitayning obrazi yawropada zor derijide sun'ghan bir mezgilge toghra kelgen.

Ikki terepning tor söhbiti ötküzülüwatqan shu deqiqilerde bérlindiki bash ministir binasi aldida xitay hakimiyitining ziyankeshlikige uchrawatqan Uyghurlar, tibetler, xongkongluqlar, teywenlikler we kishilik hoquq organlirining birqisim xadimliri birleshme namayish ötküzüp xitaygha bolghan naraziliqlirini bayan qilghan we yawropa ittipaqi rehberliridin xitayning insaniyetke qarshi jinayetlirige qarita konkrét jaza tedbirliri qollinishni telep qilghan.

Dunya Uyghur qurultiyi bérlin ishxanisining mudiri, qurultay yashlar komitétining re'isi gheyur qurban ependimu bu qétimqi namayishqa ishtirak qilghan bolup, u namayishning kölimi zor bolmisimu, emma tesirining küchlük bolghanliqini tilgha aldi. U sözide yawropa ittipaqi bilen xitayning aliy derijilikler yighini jeryanida Uyghurlar mesilisining otturigha qoyulghanliqidin memnun bolghanliqini eskertti.

Derweqe, bu qétimqi yawropa ittipaqi bilen xitayning aliy derijilikler yighinida Uyghurlar mesilisi tilgha élin'ghan. Gérmaniyede neshrdin chiqidighan meshhur siyasiy zhurnallardin “Eynek” zhurnilining 14-séntebir élan qilghan “Yawropa ittipaqi musteqil közetküchilerning shinjanggha kirishini telep qildi” namliq obzorida bayan qilinishiche, bu yighin her ikki terep közligendek u qeder netijilik bir yighin bolmighan. Yighinda yawropa kéngishining re'isi charlés michél kishilik hoquq mesilisini tekrar-tekrar tilgha élip, yawropa ittipaqi “Musteqil bir közetküchiler etritining shinjang Uyghur aptonom rayonigha weziyetni közitish üchün kirishige yol qoyulushini telep qilidu,” dégen. U sözide yene “Biz xitaydiki az sanliq milletlerning teqdiridin jiddiy endishe qilmaqtimiz,” dégen hemde “Biz uzun'ghiche qarap turalmaymiz, bu mesililer choqum hel qilinishi lazim,” dégenlerni tilgha alghan.

Nöwette yawropa ittipaqining re'islikini ötewatqan gérmaniye bash ministiri anjila merkil ikki terep söhbitidin kéyinki axbarat élan qilish yighinida, shi jinpingning özini shinjanggha ziyaretke teklip qilghanliqini eskertip ötüp: “Emma siz u yerde bir nersining özgergenlikini körüshingiz lazim,” dégen. Bu arqiliq Uyghurlar weziyitide héchqandaq bir ijabiy özgirishning yüz bermigenlikini ilgiri sürgen.

D u q re'isi dolqun eysa ependi bu heqte toxtalghanda, yawropa ittipaqi rehberlirining yighinda Uyghurlar mesilisini küntertipke qoyghanliqidin memnun bolghanliqini bayan qildi. U sözide Uyghurlar mesilisini hel qilish üchün yawropa ittipaqi rehberlirining bundaq pozitsiyesiningla kupaye qilmaydighanliqini, choqum emeliy bir heriket qollinishi lazimliqini tekitlidi.

14-Séntebir küni d u q axbarat élan qilip, yawropa ittipaqi bilen xitayning bu qétimqi aliy derijilikler yighinida “Uyghurlar üstidin élip bériliwatqan irqiy qirghinchiliqni axirlashturushni we xitayning mes'uliyitini sürüshtürüshni telep qilghan” idi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.