Bilinkénning xitay ziyaritidin amérika xitay munasiwetlirige nezer

Amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkén xelq sariyida xitay re'isi shi jinping bilen körüshti. 2024-Yili 26-aprél, béyjing

Amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkén 24-aprél shangxeyge yétip kélip xitaygha qaratqan ikki künlük ziyaritini bashlighanidi. Bu, uning ikkinchi qétim xitayda resmiy ziyarette bolushi.

Bilinkén shangxeyge yétip kelgende, xitayning amérikaning bu yuqiri derijilik diplomatini kütüwélishta, qizil gilem sélish aditini emeldin qaldurghanliqi we uni kütüwélishqa uning bilen teng derijidiki diplomatning orunlashturulmighanliqi, xitayning qestenlik bilen diplomatiyediki “Ongaysiz keypiyat” ni yaratqanliqi metbu'atlarda munazire qilinishqa bashlighanidi.

Xitayning eng chong ijtima'iy supisi bolghan wéyboda, bilinkénning ikkinchi qétim xitaygha qilghan ziyariti toghrisidiki bayanlar cheklik bolup, inkaslarda amérikagha qarshi ahang üstünlükni igiligen.

Bir wéybo abonti: “Eger siz üstelni aghdurup tashlashqa jür'et qilsingiz, undaqta biz rusiyege qoral bilen yardem qilip, kimning ziyan tartidighanliqini körimiz” dégen.

Xitaydin tarqitilidighan “Yer shari waqit géziti” ning sabiq bash muherriri xu shijin X hésabida élan qilghan inkasida mundaq dégen: “Bilinkén shangxeyge keldi. Nurghun kishiler u ayropilandin chüshkende qizil gilem yoqtek hés qildi. Gerche amérika aldin jama'et pikirini teyyarlighan bolsimu, bu yerde uning xitay ziyaritini ‛ötünüsh‚ dep qarash kérek” .

Kishilik hoquqni közitish teshkilatining sabiq ijra'iye mudiri, prinséton uniwérsitétining ziyaret piroféssori kénnit rot bu ziyaretni bahalighan inkasida: “Eger bilinkén béyjinggha yaxshi mu'amile qilishni qarar qilsa, nomussizliq bolidu, u xitayning shinjangdiki Uyghur musulmanlirini nishan qilghan insaniyetke qarshi élip barghan jinayi qilmishlirini ashkara tilgha almaydu” dégen.

Chünki bilinkén xitaygha ziyaritini bashlashtin ikki kün ilgiri amérika tashqi ishlar ministirliqining 2023-yildiki kishilik hoquq yilliq doklatini élan qilghanda, xitay hökümitining Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetni dawamlashturuwatqanliqini alahide otturigha qoyghanidi.

U shu küni pirézidént jo baydén teywenning herbiy yardimini öz ichige alghan qanun layihesige imza qoyup, TikTok ning ana shirkiti ByteDance ni amérikadiki tijaritidin waz kéchishke chaqirghan.

Bilinkén xitaygha yétip kelgen küni, shangxeyning sherq merwayit munari we shangxey dunya pul-mu'amile merkizi qatarliq belge xaraktérlik imaretlirining arqa körünüshide sinliq nutuq élan qildi.

U mundaq dédi: “Biz amérika wekilliri, xitay xelq jumhuriyitidiki shangxeyge yétip kélip, amérika xelqige munasiwetlik mesililer üstide ishliduq. ‛bularning biri féntanil, birikme epyün, 18 yashtin 49 yashqiche bolghan amérikiliqlarning asasliq qatili mesilisi” .

Pirézidént baydén, shi jinping bilen ötken yilining axirida san-firansiskoda körüshkende, shi féntanil we uning amérikagha kélishining aldini élishqa yardem bérishke qoshulghanidi.

Bilinkén féntanil mesiliside “Muhim ilgirilesh” ni tilgha alghan. Xitayni asas qilghan shirketler amérikagha tesir körsitiwatqan we zeher kirizisi peyda qiliwatqan, qanunsiz féntanil ishlepchiqirishta ishlitilidighan eng chong ximiyelik maddilarning menbesi dep qaralmaqta. Bilinkén bu qétimqi ziyaritide, xitay hökümitining zeher chekleshte deslepki herikiti ijabiy qedem bolsimu, washin'gton dawamliq we sijil tereqqiyatni körüshni xalaydighanliqini tekitligen.

Amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkén 2024-yili 26-aprél béyjingdiki xelq sariyida, xitay re'isi shi jinping bilen körüshti. Antoniy bilinkén söhbette xitayning rusiyening mudapi'e sana'itini qollighanliqigha éghir endishe bildürüp, xitay rehberlirige washin'gtonning bu ishqa jaza yürgüzeleydighanliqi bilen agahlandurush bergen. Shi jinping mundaq dégen: “Xitay bilen amérika reqib emes, belki shérik bolushi kérek؛ bir-birige azar bermey, bir-birining muweppeqiyet qazinishigha yardem bérish؛ rezil riqabetke qatnashmay, ortaq tonush we zapas perqni izdesh kérek” .

Ijtima'iy taratqularda, shi jinpingning xelq sariyida, bilinkén bilen körüshüshning aldida, uyaq-buyaqqa méngip, jim turalmaywatqanliqi ipadilen'gen bir körünüshi ashkarilan'ghan bolup, bu her xil ijtima'iy taratqu we bezi axbaratlarda hembehirlendi. Közetküchilerning analiz qilishiche, bu hal shi jinpingning, amérika yuqiri derijilik diplomati bilinkén arqiliq, amérikadin özige kélidighan bésim we eyibleshlerge bolghan bi'aramliqini ashkarilap qoyghan.

Amérika metbu'atlirining bilinkénning ziyariti heqqidiki xewerliride déyilishiche ötke jüme küni xitay tashqi ishlar ministiri wang yi bilen besh yérim sa'etlik uchrishishta, bilinkén teywen boghuzining tinchliqi we muqimliqini saqlashning muhimliqi, xitayning talash-tartishtiki jenubiy déngizdiki pa'aliyiti we éhtiyaji qatarliqlargha bolghan endishilerni otturigha qoyghan.

Amérika xitayni rusiyening ukra'inagha qarshi urushni qollishidin agahlandurghan, chünki xitay shirketliri rusiyening mudapi'e sana'itini muhim zapchaslar bilen teminleydu.

Bilinkén béyjing ziyaritini tügitip qaytip kelgendin kéyin b b s ning ziyaritini qobul qilghanda xitayning rusiyeni teminlesh mesilisi heqqide mundaq dédi: “Men shi jinpinggha éyttim, eger xitay bu mesilini hel qilmisa, biz hel qilimiz”.

Bilinkénning bu qétimqi xitay ziyaritide Uyghur irqi qirghinchiliqini öz ichige alghan kishilik hoquq mesililiridiki endishisini ipadiligenliki déyiliwatqan bolsimu emma tepsilati ashkarilanmidi.

 Undaqta bilinkénning xitay ziyariti Uyghurlargha nisbeten némidin dérek béridu, bu ziyaretning netijisi néme?

Amérikadiki Uyghur közetküchilerdin ilshat hesen ependi ziyaritimizni qobul qilip, xitayning bilinkén'ge körsetken nazaketsiz sahibxaniliqining, héchqaysisi heyran qalarliq emeslikini otturigha qoydi. Ilshat hesenning qarishiche, bilinkénning ziyariti ikki dölet munasiwitining ilgirilesh emes belki Uyghur qirghinchiliqini öz ichige alghan talash tartish astidiki négizlik mesililerde ikki dölet otturisidiki ixtilapning chongqurlashqanliqini körsitip béridiken. Shundaqla u xitayning rahetsiz inkasni emeliyette amérikaning ghelibisi dep qarap kéreklikini bildürdi.

U bilinkénning bu nöwet xitay ziyaritining Uyghurlargha ümid béghishlaydighan ijabiy terepliri heqqide alahide toxtaldi.

2024-Yili 4-ayning 26-küni, xitay tashqi ishlar ministirliqining torida élan qilinishiche, tashqi ishlar ministiri wang yi béyjingda amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkén bilen söhbet ötküzgende, 5 négizlik nuqtida kélishkenlikini éytqan.

 Halbuki, CNN ning-28 apréldiki tarqitishida dangliq muxbir Fareed Zakaria ning ziyaritini qobul qilghan sabiq pirézidént trampning sabiq yuqiri derijilik yardemchisi mat pottinggér (Matt Pottinger) “Xitay alliqachan amérikagha qarita soghuq urush élip barmaqta” dégen. Zakaria Ning X hésabida hembehirligen bu inkas, yüz minglighan ishtirakchilarning qollishigha érishken.

Amérika tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi matéw millérning 26-apréldiki muxbirlargha bergen bayanatigha qarighanda, bilinkénning ziyariti her ikki döletning söhbetni saqlap qélish, oxshimasliqni bashqurush, hemkarliqni ilgiri sürüsh we xelq'ara ishlarda maslishishni kücheytish üchün élip bériwatqan tirishchanliqining bir qismi iken.