Алимҗан инайәт: “биңтуән ‛хитай асасий қануни‚ диму орни йоқ қанунсиз орган”

Профессор алимҗан инайәт әпәнди уйғур районидики йерим һәрбий орган болған биңтуән һәққидә тохтилип, мундақ деди: “биңтуән һәтта ‛хитай асасий қануни‚ диму нами тилға елинмайдиған яки һечқандақ бир қануний орни тәкитләнмигән қанунсиз бир органдур. Биңтуәнниң 1954-йилидин буян шәрқий түркистанда елип барған пүткүл паалийәтлири қанунсиздур вә җинайәттур. Уйғур районидики қанунсиз, йерим һәрбий характердики бу органниң һазир дуняда 160 тин көп дөләт билән иқтисадий вә сода алақиси бар, шуңа биңтуән әң алди билән хәлқара қанунлар бойичә сораққа тартилиши вә тегишлик җазаға учриши керәк.”

Түркийә әгә универистети түрк дуняси тәтқиқат иниститутиниң профессури алимҗан инайәт әпәнди бу сөзләрни 27-авғуст күни истанбулдики шәрқий түркситан вәхпиниң уюштуруши билән өткүзүлгән “хитайниң уйғур сиясити вә ишләпчиқириш-қурулуш биңтуәни” намлиқ йиғинда алаһидә тәкитләп өтти.

Профессур алимҗан инайәт әпәнди, мәхсус зияритимиз давамид хитайниң уйғур сиясити тоғрисида тохтилип өтти. У хитайниң милләтләр сияситиниң ассимилатсийәни асас қилған ирқчи бир сиясәт икәнликини, униң хитай милләтчиси сун җуңшәнниң әйни вақиттики ирқчил, шовенист характердики милләт қариши асасида шәкилләнгәнликини билдүрди. У йәнә хитайниң уйғурларға қаратқан нопус азайтиш сиясити, миллий маарип, мәдәнийәт вә тил-йезиқни чәкләш сиясити, шундақла ислам динини хитайчилаштуруш сияситиниң әмәлийәттә ассимилатсийәни түп нишан қилған әшәддий хитайчилиқ сиясити икәнлики, хитайниң һәрқайсий саһәләр бойичә изчиллаштуриватқан бу сиясәтлириниң системилиқ һалда бир-бирини бағлайдиған вә бир-бирини толуқлайдиған сиясәтләр икәнликини баян қилди.

Профессур алимҗан инайәт әпәнди, хитайниң уйғур аптоном районидики ишләпчиқириш-қурулуш биңтуәни һәққидә тохтилип йәнә мундақ деди: “һәммимизгә мәлум болғунидәк, биңтуәндин ибарәт бу қанунсиз органниң хитайдила әмәс, бәлки дуняниң һечқандақ бир йеридә һечқандақ бир үлгиси йоқтур. Пүткүл хитайға нисбәтән ейтқанда, биңтуән пәқәтла шәрқий түркистанда мәвҗут. Биңтуән системиси партийә, һөкүмәт, армийә, кархана вә ишләпчиқириш мәйданлириниң органик бирликидин тәшкил тапқан, мәмурий вә әдлийә ишлирини өз алдиға башқуридиған, қисмән һалда уйғур аптоном райони билән бағланған, әмма башқуруш җәһәттин бивастә хитай мәркизигә қарайдиған, йерим һәрбий, йерим характердики алаһидә органдур.”

У йәнә мунуларни тәкитлиди: “биңтуән худди ‛дөләт ичидә дөләт‚ тәк уйғур аптоном райониға параллел қоюлған бир органдур. Биңтуән 1954-йили қурулған, 1975-йили бир мәзгил әмәлдин қалдурулуп, 1980-йилларда қайтидин әслигә кәлтүрүлгән. Биңтуән бир қолида қурал, бир қолида кәтмән тутидиған, қолидики қуралға тайинип йәрликниң су, тупрақ вә мал-мүлүклирини зорлуқ билән елип сатидиған қара җәмийәт характеридики бңр қурулуштур. Хитай тәтқиқатчилар йеқиндин буян биңтуәнниң қануний асасий болмиған, йәни ‛хитай асасий қануни‚ да орни болмиған бир қурулуш икәнликини оттуриға қойиватиду, мундақчә ейтқанда, биңтуән һәтта ‛хитай асасий қануни‚ диму қануний орни бекитилмигән бир қанунсиз орган һесаблиниду. Шуңа биңтуәнниң 1954-йилидин буян шәрқий түркистанда елип барған барлиқ паалийәтлири қанунсиздур, җинайәттур. Бу қанунсиз органниң һазир дуняда 160 тин көп дөләт билән иқтисадий вә сода алақиси бар, шуңа биңтуән хәлқаралиқ қанунлар бойичә сораққа вә җазаға тартилиши керәк.”

Биз бу һәқтә йәнә шәрқий түркситан вәхпиниң рәиси доктур муһиттин җануйғур билән сөһбәт елип бардуқ. У биңтуән тоғрисида көплигән кишиләрниң көп мәлумати йоқлиқини, әмәлийәттә бүгүн шәрқий түркистанда елип бериливатқан ирқий қирғинчилиқиниң асаслиқ таянч күчи баш җинайәтчисиниң биңтуән икәнликини, шу сәвәбтин өзлириниң “хитайниң уйғур сиясити вә ишләпчиқириш-қурулуш биңтуәни” намлиқ бу муһакимә йиғинини уюштурғанлиқини баян қилип өтти.