Qazaqistanda meshhur klassik sha'ir bilal nazimning heykili awatlashturulmaqta

Qazaqistandiki Uyghurlarning uzun yillardin buyan özlirining ötmüsh tarixida ötken meshhur shexslirini, medeniyet, ma'arip, sen'et, ilim-pen, edebiyat, igilik we bashqimu saheliride közge chüshken erbablirini yad étip, ulargha yadikarliqlar ornitip kéliwatqanliqi melum. Mezkur yadikarliqlar bolupmu Uyghurlar zich olturaqlashqan rayonlarda jaylashqan. Ene shularning biri qazaqistanning qoshna Uyghur éli bilen chégrilashqan rayonida, yeni hazirqi almuta wilayitining yarken shehiride orunlashqan meshhur klassik sha'ir bilal nazimgha ornitilghan heykeldur.

Melumatlargha qarighanda, 1993-yili awghust éyining axirida yéngi oqush yilining bashlinishi harpisida bilal nazim heykilini échilishi bilen bille sha'ir namida atalghan Uyghur ottura mektipining yéngi binasining échilish murasimi bolup ötkeniken. Hazir mezkur mektepte mingdin oshuq Uyghur baliliri öz ana tilida bilim éliwatqan bolup, ulargha yüzdin oshuq tejribilik ustazlar bilim béridiken.

Yéqinda panfilof nahiyelik Uyghur étno-medeniyet merkizining uyushturushi bilen ene shu bilal nazim namidiki chong kochida orunlashqan edib heykilining yénida shenbilik ötküzüldi. Bu shenbilik qazaqistan musteqilliqining 30 yilliqi munasiwiti bilen uyushturulghan 30 ish-chare herikiti da'iriside ötüp, uninggha yurt mötiwerliri, yigitbashliri, xanim-qizlar aktipliri, yashlar qatnashti. Mundaq ishlar dawamliq yürgüzülüwatqan bolup, heykel etrapigha qarighay, archa qatarliq sayiliq del-derexler we güller tikilgen. Hazir heykel etrapida istirahet béghini berpa qilish, awatlashturush, yéshillashturush ishliri keng qanat yaymaqta. Uninggha millet janköyerliri teripidin maddiy yardem körsitiliwatidu.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan panfilof nahiyelik Uyghur étno-medeniyet merkizining re'isi wezipisini atqurghuchi azad gayitof ependi bilal nazim heykili etrapigha istirahet béghi yasash teshebbusini nahiyelik Uyghur étno-medeniyet merkizining sabiq re'isi, merhum rizaydin eysayéfning otturigha qoyghanliqini bildürüp, mundaq dédi: “Rizaydin aka ajayip bashqurdi. Bilal nazim parkini biz, Uyghurlar, yasimisaq kim yasaydu, dep. Bilal nazimning kim ikenlikini, özimizning sha'irlirimizni, yazghuchilirimizni, dahiy ademlirimizni ewladqa tonushturush. Shularni, tarixni bilishi kérek. Qandaqtur bir ish-charilerni ötküzsek, mektep oqughuchiliri shu yerge kirip olturidu, shé'irlarni oquydu. Shundaq idiye bilen qildi. Rohimiz bar ichimizde. Özimizge ishench qilip, mushu ishlarni qolgha alduq. Héch kimdin héch nerse telep qilmay, hökümetke qarap turmay, xelq bolup yépilip, mushu parklarni güllendüreyli dégen meqset”.

Azad gayitof ilgiriki re'is rizaydin eysayéfning ishlirini dawam qilip, istirahet béghini téz arida yasap püttürüsh üchün barliq imkaniyetlerdin paydilinidighanliqini otturigha qoydi.

Biz eyni waqitlarda yarkent teweside tunji qétim medeniyet merkizi qurulup, shu ishlargha aktip arilashqan réhimjan toxtaxunof ependini ziyaret qilduq.

U mundaq dédi: “1989-Yili medeniyet merkezliri qurulushqa bashlighan idi. Yarkentte birinchi qétim Uyghur medeniyet künliri bolghan. Shu waqitta bilal nazim toghriliq mesile kötürülgen idi. Bu yerdiki chong akilirimiz aldi bilen chong kocha bersek dep, yarkentning chong bir kochisini sorap, shu kochining boyigha heykilini ornatsaq dégen chong mesilini taldiqorghan oblastini bashqurghan anufriyéfning aldigha qoyghan. Shu waqitta chong bir yighin bolghan. Bilal nazim kochisi boyidiki ‛öktebirning 40 yilliqi‚ kolxoz idarisining yénidiki baghchidin orun bergenidi. Shu yerlerni boshitip bergen. Birinchi qétim 50 ming rublini shu yaq tashlighan.”

Réhimjan toxtaxunof medeniyet merkizining shu chaghdiki tunji rehbiri turghanjan rozaxunof, shundaqla mehmud zakirof, asim qurbanof, kérim kerimof rehberlikide köpligen ishlarning qilin'ghanliqini, bilal nazim heykilining layihisining mémarchiliq penlirining doktori behrim ghilawdinof teripidin sizilghanliqini bildürdi. Uning éytishiche, bu ishqa shu waqittiki qazaqistan penler akadémiyesi Uyghurshunasliq institutining diréktori, akadémik, jumhuriyetlik Uyghur medeniyet merkizining tunji re'isi ghojexmet sedwaqasof biwasite arilashqaniken. Heykel qarighanda shehiride quyulup, 1993-yili awghust éyida uni échish murasimi ötken. Uninggha almutadin we bashqimu jumhuriyetlerdin intayin köp sanda Uyghur ziyaliyliri qatnashqaniken.

Igilishimizche, bilal nazim 1825-yili Uyghur élining ghulja shehiride dunyagha kélip, “Ghezeliyat” toplimini, “Kitabi ghazat der mülki chin”, “Changmoza yüsüpxan” dastanlirini, “Nozugum” qissisini yazghan edibken. Ili sultanliqi rusiye teripidin ishghal qilin'ghandin kéyin, 1881-yili minglighan Uyghurlar qatarida qazaqistanning yarkent shehirige kélip orunlashqan. U bu yerde her xil ishlarni atqurup, 1900-yili 75 yéshida alemdin ötken.