Американиң “бүркүт һәрикити қанун лайиһәси” дә кишилик һоқуқ мәсилиси алаһидә орун игилигән

Мухбиримиз җәвлан
2021.05.27
Американиң “бүркүт һәрикити қанун лайиһәси” дә кишилик һоқуқ мәсилиси алаһидә орун игилигән Америка авам палата әзаси, авам палатаси малийә комитетиниң әзаси григори микс(Gregory Meeks) әпәнди ташқи ишлар министирлиқидики йиғинда сөзлимәктә. 2021-Йили 10-март, вашингтон.
REUTERS

Америка авам палата әзаси, авам палатаси малийә комитетиниң әзаси григори микс йеқинда авам палатаси ташқий ишлар комитетиниң рәисликигә тәйинләнгән болуп, у 25-май күни асия җәмийити сиясәт тәтқиқат институтиниң тәклипи билән “американиң дунядики йетәкчилик орниға вә хәлқара ишларға қатнишишиға капаләтлик қилиш қанун лайиһәси” ни тонуштурди, бу лайиһә қисқичә “бүркүт һәрикити қанун лайиһәси” дәп атилидикән. Күч-қудрәт, һушярлиқ вә тезликниң символи болған бүркүт американиң дөләт образиға вәкиллик қилидиған қуш болуп, мәзкур қанун лайиһәси асасән американи күчләндүрүп хитайға тақабил туруш истратегийәси һесаблинидикән вә пат арида дөләт мәҗлисидин өтүп, байдин һөкүмитиниң ташқи сияситигә тәсир көрситиш еһтимали чоң икән.

Авам палатаси ташқи ишлар комитетиниң рәиси григори микс сөзиниң бешидила хитайни тилға елип, американи йетәкчи қилған хәлқара тәртипни қоғдаш үчүн хитай тәһдитигә тақабил туруш керәкликини, чүнки бу хәлқара тәртипниң илгири асия қитәси вә башқа районларға нәччә он йиллиқ гүллиниш вә нисбий тинчлиқ елип кәлгәнликини билдүрди. У хитайниң нәччә он йилдин бери әқлий мүлүк вә техника оғрилиқи билән шуғуллинип, бир яқтин өзидики әрзан баһалиқ әмгәк күчидин пайдилнип, дуня иқтисадини монупул қилишқа урунуп кәлгәнликини, бүгүнки күндә иқтисад вә һәрбий күч җәһәттә тәрәққий қилип, қошна дөләтлиригә, һәтта америка вә униң иттипақдашлириға хирис қиливатқанлиқини көрсәтти.

У йәнә сөзидә, хитайниң хоң коңдики демократийәгә хатимә бәргәнликини, уйғур районида еғир кишилик һоқуқ җинайити өткүзүватқанлиқни билдүрүп мундақ деди: “дуня һазир хитайниң шинҗаңдики уйғурлар вә башқа аз санлиқ милләтләргә йүргүзүватқан вәһшийликлирини һәйранлиқ ичидә көрүп йәтти. Хитай һазир бу районда ишләткән юқири техникилиқ тәқип вә назарәт системисини тәп тартмастин чәт әлләрдиму ишлитиватиду. Десәм гәп бәк җиқ, буниңға четилған адәмләр вә байқалған мәсилиләр аз әмәс. Биз бу бесимни билимиз. Әмма һәқиқий мәсилә бизниң буниңға қандақ инкас билдүрүшимиздур”.

Гиригори микс американиң һәргиз өзидин мәғрурланмаслиқи, бәлки иттипақдашлири билән бурунқидәк хәлқара тәртип орнитиши керәкликини, алдинқи нөвәтлик һөкүмәтниң буниңға сәл қариғанлиқини, әгәр америка хәлқара сәһнидә бир орунни бош қойса, хитайниң уни дәрһал толдурушқа урунидиғанлиқини, буниңдин кейин хитайға һәргиз йүз хатирә қилмаслиқ керәкликини билдүрди вә американиң рәһбәрлик орниға чиқишида муһим болған төт түрлүк принсипни оттуриға қоюп мундақ деди: биринчи, биз чоқум оттуриға чиқишимиз керәк. Бу дегәнлик, хитай күнсери тәсирини кеңәйтиватқан районларда вә көп дөләтлик органларда дипломатик хизмәтлиримизни қанат яйдурушимиз керәк; иккинчи, биз чоқум көзимизни йоған ечип, мәнпәәтимиз қәйәрдә болса, шу йәрни қоғдишимиз керәк; үчинчи, биз чоқум ядролуқ қиммәт қаришимиз асасида рәһбәрлик ролимизни җари қилдурушимиз керәк. Бу дегәнлик, хитайниң кишилик һоқуқ җинайитини қорқмай туруп давамлиқ җакарлишимиз керәк; төтинчи, биз мумкинқәдәр хитай билән уруш қилиштин сақлинишқа тиришишимиз керәк.

Григори микс юқириқи нишанларға йетиш үчүн зөрүр болған “бүркүт һәрикити қанун лайиһәси” ни тонуштуруп мундақ деди: “бу қанун лайиһәси американиң йәр шаридики йетәкчилик орниға капаләтлик қилиш үчүн түзүлди. Алди билән, биз ташқи мунасивәтләрни күчәйтидиған муһим вәзипиләрни орунлишимиз керәк. ‛бүркүт һәрикити қанун лайиһәси‚ америка ташқий ишлар министрликигә һинду-тинч окян райониға селинидиған адәм вә малийә күчи ярдимини көпәйтиш һоқуқи бериду һәмдә америкиниң көп дөләт билән һәмкарлишиш, американиң рәһбәрлик орнини күчәйтиш вә б д т ға охшаш хәлқаралиқ органларға қатнишиш һәрикитини илгири сүриду. Иккинчидин, бу қанун лайиһәси ечиветилгән сода вә қанун-низамға таянған һинду-тинч окян хәлқара системисиниң күнтәртипини актиплаштуриду. Үчинчидин, бу қанун лайиһәси бойичә болғанда, америка чоқум дуняви килимат өзгириши, дуня сәһийә сағламлиқи вә ядро бихәтәрлики қатарлиқ йәр шари характерлик мәсиилиләрдә сәпниң алдида туруши керәк. Төтинчидин, бу қанун лайиһәси арқилиқ америка өзиниң қиммәт қаришиға йетәкчилик қилалайду. Бу қанун лайиһәсидә, хитайдики уйғурларни қул қилип ишлитиш арқилиқ әмгәк тәннәрхини ашуруветиш дегәндәк кишилик һоқуқ җинайәтлиригә чарә қоллинишниң конкрет басқучлири, шундақла зиянкәшликкә учриғучиларни вақитлиқ қоғдаш вә уларға панаһлиқ бериш, бу салаһийәтни дөләт мәҗлисидин өткүзүш қатарлиқ маддилар орун алған. Ахирқи һесабта, бу қанун лайиһәси американиң иқтисад дипломатсийәси вә дөләт башқуруш истратегийәсигә қаритилған лайиһәдур”.

Гиригори микс сөзини хуласиләп мундақ деди: “хитай мәйли немә қилсун, американиң әтә қилидиған вәзиписи ениқ. Дипломатийә бизниң алға илгириләш йолимиз. Һәрбий күчимиз дуняда биринчи орунда туриду. Әмма биз дөләт органлиримизға мәбләғ селишимиз керәк, бизниң хәлқаралиқ иттипақимиз һәммидин муһим. Булар бизниң алаһидә вә узаққа бәрдашлиқ берәләйдиған икки ениргийәмиздур. Биз әмди ‛әң башта америка‚ дегән шоарни товлап йүрсәк болмайду. Биз бүгүн ‛америка өз достлири вә иттипақдашлири билән тәң алға илгириләп, йәр шарини техиму тинч, техиму яхши маканға айландурсун‚ дейишимиз керәк”.

Ахирида гиригори микс тәтқиқатчилар, дипломатлар вә башқа аңлиғучиларниң соаллириға җаваб бәрди. Бу җаваблирида у өзиниң африқалиқ көчмәнләрниң әвлади болуш сүпити билән кишилик һоқуқ мәсилисигә интайин көңүл бөлидиғанлиқини, хитай һөкүмитиниң өткүзүватқан җинайитиниң ирқий қирғинчилиқ икәнликини, “бүркүт һәрикити қанун лайиһәси” дә кишилик һоқуқ дәпсәндичилики мәсилиси вә буниңға четишлиқ шәхс вә ширкәтләргә җаза йүргүзүш һәққидә муһим мәзмунлар барлиқини, байден һөкүмитиниң хитайниң кишилик һоқуқ җинайитигә һәргиз сүкүт қилмаслиқи, бәлки уни давамлиқ тәкитләп туруши вә әмәлий қәдәм елиши керәкликини тәкитлиди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.