Бүйүк бирлик партийәсиниң муавин рәиси: “түркийәниң ‛уйғур ирқий қирғинчилиқи‚ ни тохтитишта конкирет сиясити болуши керәк”
2021.11.25
Қурулған күндин тартип түрк дунясиға, болупму уйғур дәвасиға алаһидә көңүл бөлүп келиватқан түркийәдики бүйүк бирлик партийәси бүгүн зияритимизни қобул қилип, уйғурлар тоғрисида инкас қайтурди. Бүйүк бирлик партийәсиниң муавин рәиси әли кесәр әпәнди, түркийә җумһурийитиниң дәрһал шәрқий түркистан сияситини бәлгиләп чиқиши, уйғурларға елип бериливатқан ирқий қирғинчилиқни тохтитиш үчүн конкирет сиясити болуши, түрк дөләтлири тәшкилати билән ислам һәмкарлиқ тәшкилатини һәрикәткә өткүзүши керәкликини тәкитлиди.
Әли кесәр әпәнди түркийә җумһурийәти дөлити уйғур мәсилисидә давамлиқ әйиблапла қоюп, уйғурлар дучар болуватқан ирқий қирғинчилиқни тохтитиш үчүн конкирет тәдбир елип бақмиғанлиқини илгири сүрди. У мундақ деди: “хитай шәрқий түркистанлиқларға қарита давамлиқ қаттиқ бастуруш сиясити елип берип, кишилик һоқуқини еғир дәпсәндә қилди. Хәлқара тәшкилатлар вә бәзи дөләтләр хитайниң бу сияситини әйиблигән болсиму, әмма буни тохтитиш үчүн конкирет тәдбир елип бақмиди. Түркийә җумһурийәти дөлитиму бирләшкән дөләтләр тәшкилатида, ислам дөләтлири һәмкарлиқ тәшкилатида вә хәлқара сорунларда тилға алған болсиму, әмма хитайниң еғир зулумини тохтитиш җәһәттә һечқандақ нәтиҗини қолға кәлтүрәлмиди.”
Әли кесәр әпәнди түркийә җумһурийәти қурулғандин буян бәзи милләтчи шәхс вә сиясий партийәләр шәрқий түркистан мәсилисини қоллап кәлгән болсиму, әмма түркийә дөлитиниң сабиқ совет иттипақи дөлитидики түркий милләтләргә, җүмлидин уйғурларға қарита бир сияситиниң болмиғанлиқини баян қилди. У мундақ деди:
“түркийәниң қурғучи рәиси мустафа камал ататүрк 1938-йили вапат болғандин кейин, түркийәниң рәсмий түрдә түркистан сиясити болмиған икән. Бәзи милләтчи партийәләр тәрипидин шәрқий түркистан сиясити оттуриға қоюлған болсиму, әмма дөләт сияситигә айланмиған икән. 1991-Йили совет иттипақи йемирилгичә болған арилиқта түркийәниң түркий милләтләр сиясити йоқ иди. Әмма бүгүнки күндә түрк дөләтлири, болупму түркийәниң уйғур мәсилисидә тарихий мәсулийити бар. Түркийәниң башчилиқида ислам дөләтлири һәмкарлиқ тәшкилати, түрк дөләтлири тәшкилати уйғурларға елип бериливатқан ирқий қирғинчилиқни тохтитиш үчүн дәрһал һәрикәткә өтүши керәк.”
Бүйүк бирлик партийәсиниң муавин рәиси али кәсәр әпәнди барлиқ сиясий партийәләрниң, түркийә парламентиниң уйғур мәсилисигә мәсул ишхана қуруши керәкликини баян қилип, мундақ деди: “түркийәдики барлиқ сиясий партийәләрниң, түркийә парламентиниң мәхсус шәрқий түркистан мәсилисигә мәсул ишханиси болуши вә бу мәсилини давамлиқ күнтәртиптә тутуп туруши керәк. Барлиқ сиясий партийәләр түркийә парламентиға шәрқий түркистандики ирқий қирғинчилиқ һәққидә қанун лайиһәси сунуши керәк. Бүгүн шәрқий түркистан мәсилиси барлиқ сиясий партийәләрниң мәсилиси болуши керәк. Биз бүйүк бирлик партийәси 1993-йили қурулған күнидин тартип, шәрқий түркистан мәсилисини қоллаватимиз, бундин кейинму қоллашқа давам қилимиз.”
Бу һәқтә бүйүк бирлик партийәсиниң рәиси мустафа дәстичи әпәнди парламентта бәргән баянатлиридиму уйғурлар дучар боливатқан ирқий қирғинчилиққа мусулман дөләтлириниң, болупму түркий җумһурийәтлириниң сүкүттә турмаслиқи керәкликини, бу тоғрилиқ бүйүк бирлик партийәсиниң қолидин кәлгәнни қилидиғанлиқини тәкитләп кәлгән иди.
Әли кесәр әпәнди оттуриға қойған тәклипләрни түркийәдә әмәлгә ашурғили боламду? уйғур академийәсиниң рәиси доктор фәрһат қурбан тәңритағли әпәнди түркийәдә буларни әмәлгә ашуруш заманиниң йетип кәлгәнликини, сайламдин бурун буларниң бәзилирини әмәлгә ашурғили боидиғанлиқини оттуриға қойди.
Шәрқий түркистан тәшкилатлар бирликиниң рәиси һидайәтуллаһ оғузхан әпәнди түркийәниң уйғур сияситини бәлгиләп чиқишиниң зөрүр икәнликини тәкитлиди.
Шәрқий түркистан вәхписинң сабиқ рәиси һамутхан гөктүрк әпәнди 1954-йилидин тартип түркийәдә уйғур мәсилисиниң тилға елиниватқанлиқини, лекин түркийәниң уйғурлар тоғрисида түзүк бир сияситиниң йоқлиқини, әгәр халиса бундақ бир сиясәтни бәлгиләп чиқалайдиғанлиқини илгири сүрди.
Түркийәдә милләтпәрвәрлик идийәсини илгири сүридиған бүйүк бирлик партийәси милләтчи һәрикәт партийәсидин айрилип чиққан мухсин язиҗиоғлу башчилиқидики 5 нәпәр парламент әзаси тәрипидин 1993-йили 1-айниң 24-күни қурулған партийәдур. Мәзкур партийә қурулған күндин башлап, түркий милләтләрниң мәсилилиригә, болупму уйғур мәсилисигә алаһидә көңүл бөлүп кәлмәктә. Җаза лагерлири мәсилиси чиққандин кейинму түркийә парламентида вә өз партийәсидә көп қетим мухбирларни күтүвелиш йиғини чақирип, уйғурларниң һазирқи еғир вәзийитини оттуриға қоюп кәлмәктә.