Büyük birlik partiyesining mu'awin re'isi: “Türkiyening ‛Uyghur irqiy qirghinchiliqi‚ ni toxtitishta konkirét siyasiti bolushi kérek”

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2021.11.25
Büyük birlik partiyesining mu'awin re'isi: “Türkiyening ‛Uyghur irqiy qirghinchiliqi‚ ni toxtitishta konkirét siyasiti bolushi kérek” Büyük birlik partiyesining mu'awin re'isi eli késer ependi muxbirlargha bayanat bermekte. 2021-Yili noyabir, türkiye.
RFA/Erkin Tarim

Qurulghan kündin tartip türk dunyasigha, bolupmu Uyghur dewasigha alahide köngül bölüp kéliwatqan türkiyediki büyük birlik partiyesi bügün ziyaritimizni qobul qilip, Uyghurlar toghrisida inkas qayturdi. Büyük birlik partiyesining mu'awin re'isi eli késer ependi, türkiye jumhuriyitining derhal sherqiy türkistan siyasitini belgilep chiqishi, Uyghurlargha élip bériliwatqan irqiy qirghinchiliqni toxtitish üchün konkirét siyasiti bolushi, türk döletliri teshkilati bilen islam hemkarliq teshkilatini heriketke ötküzüshi kéreklikini tekitlidi.

Eli késer ependi türkiye jumhuriyeti döliti Uyghur mesiliside dawamliq eyiblapla qoyup, Uyghurlar duchar boluwatqan irqiy qirghinchiliqni toxtitish üchün konkirét tedbir élip baqmighanliqini ilgiri sürdi. U mundaq dédi: “Xitay sherqiy türkistanliqlargha qarita dawamliq qattiq basturush siyasiti élip bérip, kishilik hoquqini éghir depsende qildi. Xelq'ara teshkilatlar we bezi döletler xitayning bu siyasitini eyibligen bolsimu, emma buni toxtitish üchün konkirét tedbir élip baqmidi. Türkiye jumhuriyeti dölitimu birleshken döletler teshkilatida, islam döletliri hemkarliq teshkilatida we xelq'ara sorunlarda tilgha alghan bolsimu, emma xitayning éghir zulumini toxtitish jehette héchqandaq netijini qolgha keltürelmidi.”

Eli késer ependi türkiye jumhuriyeti qurulghandin buyan bezi milletchi shexs we siyasiy partiyeler sherqiy türkistan mesilisini qollap kelgen bolsimu, emma türkiye dölitining sabiq sowét ittipaqi dölitidiki türkiy milletlerge, jümlidin Uyghurlargha qarita bir siyasitining bolmighanliqini bayan qildi. U mundaq dédi:

“Türkiyening qurghuchi re'isi mustafa kamal atatürk 1938-yili wapat bolghandin kéyin, türkiyening resmiy türde türkistan siyasiti bolmighan iken. Bezi milletchi partiyeler teripidin sherqiy türkistan siyasiti otturigha qoyulghan bolsimu, emma dölet siyasitige aylanmighan iken. 1991-Yili sowét ittipaqi yémirilgiche bolghan ariliqta türkiyening türkiy milletler siyasiti yoq idi. Emma bügünki künde türk döletliri, bolupmu türkiyening Uyghur mesiliside tarixiy mes'uliyiti bar. Türkiyening bashchiliqida islam döletliri hemkarliq teshkilati, türk döletliri teshkilati Uyghurlargha élip bériliwatqan irqiy qirghinchiliqni toxtitish üchün derhal heriketke ötüshi kérek.”

Büyük birlik partiyesining mu'awin re'isi ali keser ependi barliq siyasiy partiyelerning, türkiye parlaméntining Uyghur mesilisige mes'ul ishxana qurushi kéreklikini bayan qilip, mundaq dédi: “Türkiyediki barliq siyasiy partiyelerning, türkiye parlaméntining mexsus sherqiy türkistan mesilisige mes'ul ishxanisi bolushi we bu mesilini dawamliq küntertipte tutup turushi kérek. Barliq siyasiy partiyeler türkiye parlaméntigha sherqiy türkistandiki irqiy qirghinchiliq heqqide qanun layihesi sunushi kérek. Bügün sherqiy türkistan mesilisi barliq siyasiy partiyelerning mesilisi bolushi kérek. Biz büyük birlik partiyesi 1993-yili qurulghan künidin tartip, sherqiy türkistan mesilisini qollawatimiz, bundin kéyinmu qollashqa dawam qilimiz.”

Bu heqte büyük birlik partiyesining re'isi mustafa destichi ependi parlaméntta bergen bayanatliridimu Uyghurlar duchar boliwatqan irqiy qirghinchiliqqa musulman döletlirining, bolupmu türkiy jumhuriyetlirining sükütte turmasliqi kéreklikini, bu toghriliq büyük birlik partiyesining qolidin kelgenni qilidighanliqini tekitlep kelgen idi.

Eli késer ependi otturigha qoyghan tekliplerni türkiyede emelge ashurghili bolamdu? Uyghur akadémiyesining re'isi doktor ferhat qurban tengritaghli ependi türkiyede bularni emelge ashurush zamanining yétip kelgenlikini, saylamdin burun bularning bezilirini emelge ashurghili bo'idighanliqini otturigha qoydi.

Sherqiy türkistan teshkilatlar birlikining re'isi hidayetullah oghuzxan ependi türkiyening Uyghur siyasitini belgilep chiqishining zörür ikenlikini tekitlidi.

Sherqiy türkistan wexpisinng sabiq re'isi hamutxan göktürk ependi 1954-yilidin tartip türkiyede Uyghur mesilisining tilgha éliniwatqanliqini, lékin türkiyening Uyghurlar toghrisida tüzük bir siyasitining yoqliqini, eger xalisa bundaq bir siyasetni belgilep chiqalaydighanliqini ilgiri sürdi.

Türkiyede milletperwerlik idiyesini ilgiri süridighan büyük birlik partiyesi milletchi heriket partiyesidin ayrilip chiqqan muxsin yaziji'oghlu bashchiliqidiki 5 neper parlamént ezasi teripidin 1993-yili 1-ayning 24-küni qurulghan partiyedur. Mezkur partiye qurulghan kündin bashlap, türkiy milletlerning mesililirige, bolupmu Uyghur mesilisige alahide köngül bölüp kelmekte. Jaza lagérliri mesilisi chiqqandin kéyinmu türkiye parlaméntida we öz partiyeside köp qétim muxbirlarni kütüwélish yighini chaqirip, Uyghurlarning hazirqi éghir weziyitini otturigha qoyup kelmekte.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.