Xitayning chégra halqighan basturushlirining gérmaniyediki bezi misalliri

Gérmaniyede neshrdin chiqidighan “Jenubiy gérmaniye géziti” 1-awghust küni “Gérmaniyening otturisida-biz silerni tapalaymiz: xitaylar gérmaniyede qandaq ziyankeshlikke uchrawatidu?” namliq chong hejimlik bir maqale élan qildi. Maqalide xitayning dölet halqighan zomigerliki we basturushlirining ziyankeshlikige uchrighan birqanche xitayning kechmishliri bayan qilin'ghan hemde muhajirettiki Uyghurlar duch kéliwatqan qismetler melum sahede yorutup bérilgen.

Maqale 2010-yili xitaydin gérmaniye paytexti bérlin'gha qéchip kelgen su yütong isimlik bir xitay qizning xitay tehditige yoluqush weqesidin bashlan'ghan. Andin 2017-yili gérmaniyede siyasiy panahliq tiligen sen'etkar yang wéydong, gérmaniyede doktorluq üchün oquwatqan xu jyangchyaw, gollandiyede yashaydighan siyasiy pa'aliyetchi wang jingyü qatarliq xitaylarning xitay hakimiyitining chégra halqighan zorawanliqlirigha uchrash ehwalliri konkrét misallar arqiliq bayan qilin'ghan.

Maqalide otturigha qoyulushiche, nöwettiki xitay kommunistik hakimiyitini yaxshi körmeydighan yuqiriqidek muhajir xitaylarning qilmishliri xitay yaqturmaydighan ishlarni qilish bolghan. Mesilen: su yütong erkin asiya radiyosigha maqaliler yazghan we ijtima'iy taratqularda xitay kompartiyesige qarshi pikirlerni bayan qilghan, xu jyangchyaw xitay elchixanilirining aldida xongkongluqlargha qoshulup xitaygha qarshi namayishqa qatnashqan, anisi tenterbiye doxturi bolghan yang wéydong xitay tenheriketchilirining xelq'ara yénik atlétika musabiqiside rohlandurush dorisi ishletkenlikini ashkarilighan, wang jingyü bolsa xitaygha qarshi siyasiy pa'aliyetler élip barghan. Shu sewebtin, bular oxshimighan usullarda xitay hakimiyitining chet´ellerge uzarghan qara qolining tehditlirige yoluqqan. Bu xil tehdit, bolupmu gérmaniyede barghanséri küchiyishke bashlighan.

Derweqe, xitayning jasusluq heriketlirining gérmaniyede barghanséri küchiyiwatqanliqini gérmaniyening dölet xewpsizlik orgini bolghan “Fédératsiye asasiy qanunni qoghdash idarisi” aldinqi hepte élan qilghan doklatidimu otturigha qoyghan. Doklatta jiddiy agahlandurup, xitay jasuslirining gérmaniyediki pénsiyege chiqqan dölet erbablirini, tesiri küchlük parlamént ezalirini, dangliq siyasetchilerni he dep xitaygha sayahetke teklip qiliwatqanliqini, xitay jasuslirining gérmaniyediki oxshash bolmighan partiyelerning rehberlirige yéqinliship, ulargha tesir körsitishke urunuwatqanliqini, nöwette gérmaniye jem'iyiti xitayning jasusluq qilmishlirigha qarita sezgürlükni kücheytmise bolmaydighan halgha kelgenliki ilgiri sürülgenidi.

D u q re'isi dolqun eysa ependining tilgha élishiche, xitayning chet´eldiki Uyghurlargha qaritilghan chégra halqighan basturushlirining muhim nishani muhajirettiki Uyghur milliy herikitige qaritilghan. U sözide, xitayning chet'ellerge uzarghan qara qolining nöwette xelq'arada jiddiy diqqetni tartiwatqan muhim bir mesilige aylan'ghanliqini tekitlidi.

Maqalide bayan qilinishiche, xitay jasusliri bezi xitay puqraliri teripidin xitaydiki torlarda “Weten xa'ini”, “Milliy munapiq” dep eyibliniwatqan bu xildiki öktichi xitaylargha qarita asasen töwendikidek shekillerde tehdit sélish usullirini qollinidiken:

1. Xitay ichidiki dölet xewpsizlik organliri yaki saqchilar qarshi terepke biwasite téléfon urup, xitaygha qaytip kélishni telep qilidiken, buninggha könmise, qarshi terepning a'ilisidikilerni téléfon qildurup “Qaytip kelmiseng, bizning halimiz chataq bolidu” dégüzüp, ularni bi'aram qilidiken we qorqutidiken.
2. Chet'eldiki xitay jasusliri özliri biwasite téléfon urup “Xitaygha qarshi söz qilmaysen, maqale yazmaysen, yaki namayishlargha chiqmaysen, eger déginimizni qilmisang a'ilengdikiler türmige qamilidu, hetta séning jéningni a'ilimiz” dep tehdit salidiken, késilgen kalligha oxshash qorqunchluq körünüshlerni téléfon arqiliq yollap, ularni chöchütidiken.
3. Chet'eldiki xitay jasusliri hetta qarshi terepning öyige qeder kélip sodiliship yaki ishik aldilirida turuwélip wehime salidiken, weyaki qarshi terep nege barsa shu yerge arqidin sayidek egiship bérip, sarasimige salidiken.
4. Xitay jasusliri özlirige zadi bash egdürelmigen bezi xitaylarning isimlikini ular sayahetke baridighan bezi döletlerdiki méhmanxanilargha ewetip bérip: “Bu kishi térrorchi, bomba partlitidu” dep qiltaq quridiken we qarshi terepni parakendichilikke uchritishqa urunidiken.
5. Xitay jasusliri eger qarshi terep ayal kishi bolsa we uni ündekke keltürelmigen bolsa, uning resimini, adrésini ijtima'iy taratqulargha ashkariliwétip, uning namida öyige “Jinsiy xéridar” chaqiridiken. Su yütong isimlik muxbir qiz bu qismetlerni yashighan. Uning öyige tosattin shehwaniy istek bilen kélidighan natonush erler peyda bolushqa bashlighan. Aqiwette, buning xitay jasuslirining qilmishi ikenliki ayan bolghan.

Merkizi washin'gtondiki Uyghur herikiti teshkilatining mudiri roshen abbas xanimning qarishiche, xitayning chégra halqighan tehditlirining bésimlirigha eng qattiq uchrawatqan millet Uyghurlar iken. U chet'eldiki xitay jasuslirining Uyghurlargha qarita uzundin buyan her türlük tedbirlerni keng da'iride tetbiq qilip kéliwatqanliqini tilgha aldi.

“Jenubiy gérmaniye géziti” mezkur maqaliside Uyghurlarning jaza lagérliri arqiliq uchrawatqan irqiy qirghinchiliqini qisqiche bayan qilip ötkendin kéyin, mundaq ibarilerni tilgha alghan: “Béyjingning uzarghan qoligha duch kelgen Uyghurlar kebi yene bir topluq yoq. Xitayning gherbiy rayonidiki türk qan sistémisigha tewe bolghan Uyghurlarning ana yurti shinjangda 2017-yilidin étibaren zor kölemdiki qayta terbiyelesh lagérliri sistémisi berpa qilindi, 1 milyondin artuq Uyghurlar u yerde ghayib bolup ketti, muhajirettiki nurghunlighan Uyghurlar öz qérindashliri yaki qoshniliri bilen bolghan alaqisidin ayrilip qaldi. Chet´eldin urulghan, nedin kelgenliki éniq bolmighan téléfonlar, öydiki dadisidin, hammisidin, singlisidin kelgen téléfonlarmu belkim jaza lagérliridin bésharet bérishi mumkin. Yéqinqi yillardin buyan, sürgün hayatini yashawatqan yawropadiki Uyghurlargha tosattin öz yurtidin kélidighan téléfonlarning sani köpiyip ketti. Da'ima safada yaki körünüshler aldida olturushqan saqchilar ular bilen muresselishidu.”

Maqalide d u q ning programma yétekchisi, qurultay ayallar komitétining mudiri zumret´ay erkinning bayanlirighimu orun bergen. Zumret´ay erkin sözide, xitay hakimiyitining yuqiriqidek tedbirlerni Uyghurlargha keng da'iride tetbiqlawatqanliqini otturigha qoyup: “Ular bizning tughqanlirimizni görüge éliwaldi. D u q ning merkizi jaylashqan myunxénda ilgiri xitaygha qarshi namayishlargha 200-300 kishi chiqatti, hazir bolsa bu san töwenlep ketti, erkin dunyadiki Uyghurlarmu xitay tehditining kölenggisi astida yashimaqta” dégenlerni tilgha alghan. Umu bügün bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, öz qarashlirini ipade qilip ötti.