Chéxiye kéngesh palatasining re'isi milos wistirtilning xitayni bi'aram qilishi

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2020.09.03
milos-wistirtil-Milos-Vystrcil.jpg Chéxiye kéngesh palatasining re'isi milos wistril ependi muxbirlarni kütüwélish yighinida söz qildi. 2020-Yili 3-séntebir, teybéy, teywen.
REUTERS

Chéxiye kéngesh palatasining re'isi milos wistirtilning teywen ziyariti xitayni qattiq bi'aram qildi.

Milos wistirtilning 1-séntebir teywen asasiy qanun mehkimiside nutuq sözligende “Méning teywen'ge bolghan qollishimni erkinlikning adaqqi qimmiti bilen semimiy halda yüzturane ipadilishimge, shundaqla küchlük nida bilen bügünki nutuqimni shundaq axirlashturushumgha ijazet béringlar: ‛men bir teywenlik‚” dégen sözliri bügün gherb metbu'atlirining qiziq témisi bolmaqta.

Gérmaniye metbu'atlirida élan qilin'ghan “Men bir teywenlik”, “Haqarettin kéyin urush bolidu” namliq xewerlerge asaslan'ghanda, chéxiye jumhuriyiti kéngesh palatasining re'isi milos wistirtil 30-awghust küni sehiye ministiri, maliye ministiri, ma'arip ministiri, soda we pen-téxnika sahesidiki erbablar bolup 89 kishilik bir ömek bilen teywen ziyaritini bashlighan. 1-Séntebir gérmaniye ziyaritide boluwatqan xitay tashqi ishlar ministiri wang yi buni “Ighwagerchilik” dep atap, milos wistirtilni “Qizil siziqtin ötüp ketti” dep eyibligen. U yene milos wistirtilgha “Buning bedilini éghir öteydu” ghanliqi bilen tehdit sélip, “1 Milyard 400 milyon xitay xelqi bilen düshmenleshmeslik” ni agahlandurghan.

Wang yining öktemlik xaraktérini alghan bu sözliri chéxiye hökümitiningla emes, gérmaniye siyasiyonliri we axbarat sahesiningmu ghezipini qozghidi. Gérmaniye tashqi ishlar komitétining re'isi norbért rötgén wang yining sözige “Bu yalghuz déplomatikla emes, belki yene démokratik bir tehdit” dep baha béridu. Chéxiye hökümiti xitayning pragadiki bash elchisini chaqirtip kélip, wang yining qopal tehditlirige bolghan naraziliqini bildüridu. Xitaymu chéxiyening béyjingdiki bash elchisini chaqirtip, milos wistirtilning teywen ziyaritini eyipleydu we uni “Teywenning musteqilliqini heqiqiy qollighanliq” deydu.

Xewerlerge köre, chéxiye kéngesh palatasining re'isi milos wistirtil bu yil 6-ayning 9-küni özining teywenni ziyaret qilidighanliqini ochuq jakarlighan. Milos wistirtilning bildürüshiche chéxiye jumhuriyitining sabiq prézidénti, kommunizmning düshmini, erkinlikning meshhur bayraqdari atalghan waslaw xawél ölüp kétishtin ilgiri “Diplomatik munasiwetler qimmet qarishi asasigha qurulushi lazim” dégen we teywenni ziyaret qilishni ochuq teshebbus qilghan iken.

Milos wistirtil teywen asasiy qanun mehkimiside sözligen “Heriket eng yaxshi tildur” namliq nutqida waslaw xawélning bu wesiyitini waqtida orundiyalmighanliqini, özlirining teywenge bek kéchikip kelgenlikini, bashqa yawropa döletliriningmu bu qedemni baldurraq bésishi lazimliqini tilgha alghan. U sözide dunya sehiye teshkilatining xitayni xosh qilishqa urunushtek qilmishlirini mesxire qilip mundaq dégen: “En'gliye we firansiye öz waqtida 2-dunya urushining partlap kétishidin ensirep chéxsilowakiyeni qurban qiliwetken. Netijide chérchilning tili bilen éytqanda, urush bilen haqaret ichidin ular haqaretni tallidi. Emma haqarettin kéyin ular yene urushqa duch keldi.”

U yene mundaq dégen: “Démokratiye, erkinlik chéxiye we teywenning eng zor ortaq qimmet qarishi. Erkinlikni, heqiqetni, adaletni qoghdashqa tirishish lazim. Bu silerning eng yaxshi oq we eng yaxshi kamalinglardur. Démokratik döletler ittipaqliship démokratiyige intiliwatqan emma uninggha érishelmey zulumgha uchrawatqan jaylardiki kishilerni qollishimiz lazim.”

Milosning teywen ziyaritidin xitayning néme üchün bunche bi'aram bolidighanliqi toghrisida toxtalghan türkiye hajitepe uniwérsitétining oqutquchisi, istratégiye mutixessisi doktor erkin ekrem ependi xitayning teywen musteqilliqidin ensireydighanliqini eskertti.

Xitayning “Bir belwagh, bir yol” siyasitining tengsizlik üstige qurulghanliqini eskertip ötken milos wistirtil “Heriket eng yaxshi tildur” namliq nutqida “Méning teywenge bolghan qollishimni erkinlikning adaqqi qimmiti bilen semimiy halda yüzturane ipadilishimge, shundaqla küchlük nida bilen bügünki nutuqimni shundaq axirlashturushumgha ijazet béringlar: ‛men bir teywenlik‚” dégen sözni nutqining eng axirida yene bir qétim tilgha alghan.

Xewerde eskertilishiche, 1963-yili amérika prézidénti kénnédi özining kommunizmgha qarshi iradisini namayan qilish üchün gherbiy bérlinda turup “Men bir bérlinliq” dégen sözni qilghan. Bu arqiliq sherqiy bérlindiki kommunistik mustebit tüzümge bolghan naraziliqini ipadiligen. Milos wistirtilmu “Men bir teywenlik” déyish arqiliq xitay kommunist hakimiyitige qarita nepritini bildürgen. Uning bu sözi meshhur bir téma bolup, bügün gherb metbu'atlirida keng tarqalmaqta.

Melum bolghinidek, ötken ayda amérikaning sehiye ministiri alékis azar teywende ziyarette bolghan idi. Milos wistirtilning chong bir ömek bilen élip barghan teywen ziyariti tunji qétim téxi resmiy dölet bolup étirap qilinmighan bir dölette, yene bir démokratik döletning wekiller ömikining resmiy ziyaret élip bérishi hésablinidiken.

“Men bir teywenlik” namliq xewerde bayan qilinishiche, chéxiye prézidénti milos zéman kéngesh palatasining re'isi milos wistirtilning teywen ziyaritini qollimighan bolsimu, emma milos wistirtil özlirining xitay tehditige bash egmeydighanliqini, teywen bilen bolghan munasiwetning kélechek nuqtisidin her ikki dölet üchün paydiliq ikenlikini nezerde tutup, yawropaning ishikini teywenge échish qararigha kelgen.

Péshqedem Uyghur siyasiy zatliridin erkin aliptékin ependimu milos wistirtilning teywen ziyaritining xitayni bi'aram qilishidiki sewebler toghrisida özining qarashlirini bildürüp ötti.

“Gérmaniye dolqunliri” radiyosining xewirige qarighanda, 3-séntebir küni milos wistirtil axbarat sahesining ziyaritini qobul qilghanda özining “Qizil siziq” tin ötüp ketmigenlikini eskertip: “Her bir döletning ‛bir xitay‚ prinsipigha qarita özining oxshimighan chüshenchisi bar. Chéxiyening siyasitide parlamént ezalirining teywenni ziyaret qilishigha qarita cheklime yoq” dégen. Teywen prézidénti sey yingwén bolsa “Ikki döletning heriketliri yawropa we pütün dunyagha meyli teywenlikler bolsun yaki chéxiyelikler bolsun, bizning mustebit hökümranlarning bésimigha bash egmeydighanliqimizni, jasaret bilen nida qilalaydighanliqmizni, xelq'araning ishlirigha aktip arilishalaydighanliqmizni bildürüp qoydi,” dégen.

Xewerlerdin melum bolushiche, chéxiye jumhuriyiti kéngesh palatasining re'isi milos wistirtil yétekchilikidiki wekiller ömikining teywendiki ziyariti 6 kün dawam qilidiken. Bu jeryanda milos wistirtil teywen prézidénti sey yingwén bilen körüshüp, bezi sahelerde kélishim tüzüsh toghriliq söhbetler élip baridiken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.