Хитайниң сүний әқил мунбири “DeepSeek” күчлүк ғулғула пәйда қилмақта

Хитайниң сүний әқил мунбири “DeepSeek” күчлүк ғулғула пәйда қилмақта

Йеқинда хитайниң хаңҗу шәһиригә җайлашқан кичик бир хитай техника ширкити ясап чиққан сүний әқил моделиниң әпи базарға киргәндин кейин, узун өтмәйла торда әң көп чүшүрүлгән сүний әқил әпигә айланған. “DeepSeek”, йәни “терән тинтиш” дегән мәнидики бу сүний әқил техникисиниң чүшүрүлүш қетим сани американиң OpenAI ширкитиниң сүний әқил модели болған ChatGPT вә шуниңдәк гугул вә мета ширкәтлириниң сүний әқил мунбиридинму һалқип кәткән.

DeepSeek Ниң пәйда болуши америкадики пай чики базирини бир мәһәл қалаймиқан қилған болуп, 27-январ дүшәнбә күни американиң әң чоң компютер өзики ишләпчиқарғучи ширкити болған N видия ( Nvidia ) ниң пай баһаси 17 пирсәнт чүшүп кәткән вә бу ширкәт бир күндила 600 милярд долларға йеқин қиммәттики пай баһасини йоқатқан. Америкадики башқа пән-техника ширкәтлириниң пайлириму чүшүп, техника ширкәтлириниң бир күнлүк зийини җәмий 1 тириллийон доллардин ешип кәткән.

Техи алдинқи һәптигичә һечким аңлап бақмиған вә 2023-йили хитайниң хаңҗу шәһиридә қурулған бу кичик типтики хитай техника ширкити ясап чиқарған бу сүний әқил моделиниң бундақ зор ғулғула кәлтүрүп чиқиришидики сәвәб, униң америкадики OpenAI ширкитиниң сүний әқил модели болған ChatGPT ниң әксичә, наһайити аз вақит ичидә наһайити аз һесаблаш күчи вә һәмдә наһайити аз чиқим биләнла ChatGPT ниң сәвийәсигә интайин йеқин болған сүний әқилни тәрәққий қилдурғанлиқини илгири сүрүши иди.

AP Photo/Andy Wong

Америкадики техника вә гео-сиясий мәсилиләр мутәхәссиси җеффирий кәйн (Geoffrey Cain) ниң дейишичә, бу американиң сүний әқил техника саһәсидики үстүнлүкигә нисбәтән зор бир риқабәт болуп һесаблинидикән. У мундақ дәйду:

“мәнчә, бу толиму муһим пәйтләрниң бири. Америкадики сүний әқил модели интайин көп йерим өткүзгүч, интайин көп мәбләғ, енергийә, ул әслиһә қурулуши, санлиқ мәлумат амбарлирини тәләп қилидиған болуп, наһайити еғир чиқим тәләп қилиду. OpenAI Ширкити өзиму бу чиқимларни бир тәрәп қилалмайватқанлиқини билдүргән. Әмма хитайниң йеңи қурулған кичик бир ширкити юқириқидәк чиқимларни тартмай турупла, иқтидари ChatGPT гә интайин йеқин бир сүний әқил техникисини йетиштүрүп чиқиши, кишиниң диққитини қозғайду. Униң үстигә, бу вәқә америка һөкүмити хитайға қойған юқири техникилиқ компютер өзики чәклимисини хитайниң бир амалларни қилип бузғанлиқини ашкарилап бериду.”

“вол-ситрит журнили” ниң бу һәқтики хәвиригә қариғанда, хитайниң сүний әқил модели DeepSeek ниң қисқа йол билән мувәппәқийәт қазинишидики бир муһим сәвәбләрниң бири, дәл униң америка чәклигән сүний әқил өзәк техникисиға еришишидин кәлгән икән. Байдин һөкүмити 2022-йили қарар чиқирип, хитайниң американиң сүний әқилни тәрәққий қилдурушта ишлитилидиған әң илғар компютер өзәклиригә еришишини чәклигән. Бирақ американиң дуня бойичә даңлиқ сүний әқил өзәк лайиһәлигүчиси болған Nvidia ширкити бу чәклимидин атлап өтүш үчүн хитайға айрим өзәк лайиһәләп сетишни давам қилған. Бәзи анализчиларниң “вол-ситрит журнили” ға дейишичә, “Nvidia ниң мәхсус хитай үчүн ясиған өзикиниң иқтидари асасән америка һөкүмити хитайға сетишни чәклигән әң илғар сүний әқил өзикигә охшайдикән. Җүмлидин, Nvidia ширкити ашкара вә яки йошурун һалда американиң қануниға хилаплиқ қилмиған болсиму, әмма у бу чәклиминиң роһини бузған.”

Җеффирий кәйн, америка ширкәтлириниң бу һәрикитиниң кишини ойландуридиғанлиқини илгири сүриду. У мундақ дәйду: “билгинимиздәк, Nvidia өзиниң сүний әқил өзикигә азрақ өзгәртиш киргүзүпла хитайға сетишни давам қилған. Бу кишини толиму ойландуридиған бир әһвал. Америка техника ширкәтлири барлиқ амаллар билән өзиниң юқири техникилирини хитайға сетишни давам қиливатиду. Улар буниң өз дөлитиниң кәлгүсигә қандақ хәвп кәлтүрүши билән кари болмайватиду”.

AP Photo/Andy Wong

Хитай ширкити тәрәққий қилдурған сүний әқил әпи пәйда қиливатқан мәсилә буниң биләнла түгимәйду. Американиң әп базириға кириши биләнла һәқсиз мулазимити билән алқишқа еришип абонтлар тәрипидин әң көп чүшүрүлгән әпкә айланған “DeepSeek” әпиниң абонтларға даир санлиқ мәлуматларни бир тәрәп қилиш усули вә һәмдә униң уйғур ирқий қирғинчилиқи, кишилик һоқуқ, тйәнәнмен вәқәси, тәйвән мәсилиси қатарлиқ хитай һөкүмити үчүн сәзгүр һесаблинидиған мәсилиләр һәққидә һасил қилинған җавабларни шу вақитниң өзидә өчүрүши күчлүк муназирә қозғимақта. Мәсилән, бу әп уйғурлар һәққидә соралған соалға дәсләптә уйғурларниң зор көләмлик тутқун, мәҗбурий әмгәк, коллектип назарәт, диний вә мәдәнийәт һәқлириниң чәклиниши қатарлиқларға нишан болуватқанлиқини әскәрткән болсиму, арқидинла бу учурларниң һәммиси бирақла аптоматик юювәткән, арқидин “кәчүрүң! буниңға җаваб бериш һазирчә мениң даирәмдики иш әмәс. Башқа темилар һәққидә сөзлишәйли” дегән учурни көрсәткән. Башқа сәзгүр темилардиму охшаш инкас қайтурған.

Америкадики уйғур һәрикити тәшкилатиниң башлиқи рошән аббас ханим, буниң интайин диққәт қозғашқа тегишлик мәсилә икәнликини, әгәр буниңға тәдбир қолланмиған тәқдирдә, буниң учур қалаймиқанчилиқи пәйда қилидиғанлиқини билдүрди: “бу сүний әқил мунбири хитай һөкүмитиниң тәшвиқат қорали болуп, у кәлгүсидә милйонлиған инсанларниң меңисини бураш вә хитай һөкүмитиниң тәсири вә тәшвиқатини яйидиған қоралға айлиниши мумкин. Бу интайин хәтәрлик.”

Җеффирий кәйнму сөзидә, һәрқандақ учур вә мәлуматларни иҗтимаий алақә васитилиридин вә сүний әқил арқилиқ өгинидиған йеңи әвладлар үчүн елип ейтқанда, бу әп тәрипидин сензорланған мәлуматларниң тарқилишиниң ақивити хәтәрлик болидиғанлиқини әскәртти. У йәнә бу сүний әқил моделида абонтларға аит санлиқ мәлуматларниң хитай һөкүмитиниң қолиға чүшидиғанлиқини әскәртти. У мундақ деди:

“мән DeepSeek әпиниң хитай һөкүмити билән һәмкарлишидиғанлиқиға ишинимән. Бундақ дейишимниң асасий бар. Әгәр сиз DeepSeek ни қолланмақчи болсиңиз, униң қоллиниш шәртлирини қобул қилишиңиз керәк. Сиз униң мәзмуниға қарисиңиз, униңда ‛сиз киргүзгән санлиқ мәлуматлар хитай хәлқ җумһурийитидә сақлиниду һәмдә хитай қануни бойичә бир тәрәп қилиниду‚ дейилгинини көрисиз. Демәк, бу әп хитайниң дөләт хәвпсизлик қануни вә дөләт мәхпийәтлики қануни қатарлиқларға бойсунидиған болуп, әгәр хитай һөкүмити һәрқандақ бир учурни тәләп қилса, у дәрһал тапшуриду. Көрүнүшкә кишиләргә DeepSeek ға йоллиған учурлири хәтәрсиздәк көрүнсиму, бирақ сиз дунядики әң чоң сақчи дөлитигә өзиңизниң мәлуматини әвәтиватисиз, дегән гәп. Шуңа кишиләр бу әпни қолланғанда еһтиятчан болуши керәк. Бу сүний әқил әпи қизиқарлиқ билиниши мумкин, әмма мениңчә нурғун абонтлар уни чүшүрүп, учурлирини бу юмшақ деталға киргүзүш арқилиқ чоң хаталиқ садир қиливатиду”.

Дәрвәқә, бу әпниң америка техника ширкәтлиригә кәлтүргән иқтисадий зийини вә һәмдә униң бихәтәрлик мәсилиси америка ахбаратлирида зор ғулғула қозғиған болуп, америка пирезиденти доналд трапму 27-январ дүшәнбә күни қилған сөзидә буни “америка техника ширкәтлири үчүн бир ойғиниш сигнали” дегән. Бир қисим мутәхәссисләр, хитайниң DeepSeek әпиниң бихәтәрлик йочуқлири вә һәмдә әркин пикир қилалмаслиқтәк кәмчиликлирини нәзәрдә тутқанда, униң американиң сүний әқил әпиниң алдиға өтүп кетиши мумкинчиликиниң аз икәнликини, , әмма униң бу саһәдики риқабәтни кәскинләштүридиғанлиқини билдүрүшмәктә.

28-январ күни ақсарай баянатчиси каролин левитт тунҗи қетимлиқ мухбирларни күтүвелиш йиғинидики сөзидә “америка дөләт хәвпсизлик кеңишиниң хитайниң DeepSeek сүний әқил мунбириниң йошурун хәвплири үстидә тәкшүрүш елип баридиғанлиқи” ни билдүргән.