Xitayning sün'iy eqil munbiri “DeepSeek” küchlük ghulghula peyda qilmaqta

Xitayning sün'iy eqil munbiri “DeepSeek” küchlük ghulghula peyda qilmaqta

Yéqinda xitayning xangju shehirige jaylashqan kichik bir xitay téxnika shirkiti yasap chiqqan sün'iy eqil modélining epi bazargha kirgendin kéyin, uzun ötmeyla torda eng köp chüshürülgen sün'iy eqil epige aylan'ghan. “DeepSeek”, yeni “Téren tintish” dégen menidiki bu sün'iy eqil téxnikisining chüshürülüsh qétim sani amérikaning OpenAI shirkitining sün'iy eqil modéli bolghan ChatGPT we shuningdek gugul we méta shirketlirining sün'iy eqil munbiridinmu halqip ketken.

DeepSeek Ning peyda bolushi amérikadiki pay chiki bazirini bir mehel qalaymiqan qilghan bolup, 27-yanwar düshenbe küni amérikaning eng chong kompyutér öziki ishlepchiqarghuchi shirkiti bolghan N widiya ( Nvidia ) ning pay bahasi 17 pirsent chüshüp ketken we bu shirket bir kündila 600 milyard dollargha yéqin qimmettiki pay bahasini yoqatqan. Amérikadiki bashqa pen-téxnika shirketlirining paylirimu chüshüp, téxnika shirketlirining bir künlük ziyini jem'iy 1 tirilliyon dollardin éship ketken.

Téxi aldinqi heptigiche héchkim anglap baqmighan we 2023-yili xitayning xangju shehiride qurulghan bu kichik tiptiki xitay téxnika shirkiti yasap chiqarghan bu sün'iy eqil modélining bundaq zor ghulghula keltürüp chiqirishidiki seweb, uning amérikadiki OpenAI shirkitining sün'iy eqil modéli bolghan ChatGPT ning eksiche, nahayiti az waqit ichide nahayiti az hésablash küchi we hemde nahayiti az chiqim bilenla ChatGPT ning sewiyesige intayin yéqin bolghan sün'iy eqilni tereqqiy qildurghanliqini ilgiri sürüshi idi.

AP Photo/Andy Wong

Amérikadiki téxnika we gé'o-siyasiy mesililer mutexessisi jéffiriy keyn (Geoffrey Cain) ning déyishiche, bu amérikaning sün'iy eqil téxnika sahesidiki üstünlükige nisbeten zor bir riqabet bolup hésablinidiken. U mundaq deydu:

“Menche, bu tolimu muhim peytlerning biri. Amérikadiki sün'iy eqil modéli intayin köp yérim ötküzgüch, intayin köp meblegh, énérgiye, ul eslihe qurulushi, sanliq melumat ambarlirini telep qilidighan bolup, nahayiti éghir chiqim telep qilidu. OpenAI Shirkiti özimu bu chiqimlarni bir terep qilalmaywatqanliqini bildürgen. Emma xitayning yéngi qurulghan kichik bir shirkiti yuqiriqidek chiqimlarni tartmay turupla, iqtidari ChatGPT ge intayin yéqin bir sün'iy eqil téxnikisini yétishtürüp chiqishi, kishining diqqitini qozghaydu. Uning üstige, bu weqe amérika hökümiti xitaygha qoyghan yuqiri téxnikiliq kompyutér öziki cheklimisini xitayning bir amallarni qilip buzghanliqini ashkarilap béridu.”

“Wol-sitrit zhurnili” ning bu heqtiki xewirige qarighanda, xitayning sün'iy eqil modéli DeepSeek ning qisqa yol bilen muweppeqiyet qazinishidiki bir muhim seweblerning biri, del uning amérika chekligen sün'iy eqil özek téxnikisigha érishishidin kelgen iken. Baydin hökümiti 2022-yili qarar chiqirip, xitayning amérikaning sün'iy eqilni tereqqiy qildurushta ishlitilidighan eng ilghar kompyutér özeklirige érishishini chekligen. Biraq amérikaning dunya boyiche dangliq sün'iy eqil özek layiheligüchisi bolghan Nvidia shirkiti bu cheklimidin atlap ötüsh üchün xitaygha ayrim özek layihelep sétishni dawam qilghan. Bezi analizchilarning “Wol-sitrit zhurnili” gha déyishiche, “Nvidia Ning mexsus xitay üchün yasighan özikining iqtidari asasen amérika hökümiti xitaygha sétishni chekligen eng ilghar sün'iy eqil özikige oxshaydiken. Jümlidin, Nvidia shirkiti ashkara we yaki yoshurun halda amérikaning qanunigha xilapliq qilmighan bolsimu, emma u bu cheklimining rohini buzghan.”

Jéffiriy keyn, amérika shirketlirining bu herikitining kishini oylanduridighanliqini ilgiri süridu. U mundaq deydu: “Bilginimizdek, Nvidia özining sün'iy eqil özikige azraq özgertish kirgüzüpla xitaygha sétishni dawam qilghan. Bu kishini tolimu oylanduridighan bir ehwal. Amérika téxnika shirketliri barliq amallar bilen özining yuqiri téxnikilirini xitaygha sétishni dawam qiliwatidu. Ular buning öz dölitining kelgüsige qandaq xewp keltürüshi bilen kari bolmaywatidu”.

AP Photo/Andy Wong

Xitay shirkiti tereqqiy qildurghan sün'iy eqil epi peyda qiliwatqan mesile buning bilenla tügimeydu. Amérikaning ep bazirigha kirishi bilenla heqsiz mulazimiti bilen alqishqa ériship abontlar teripidin eng köp chüshürülgen epke aylan'ghan “DeepSeek” epining abontlargha da'ir sanliq melumatlarni bir terep qilish usuli we hemde uning Uyghur irqiy qirghinchiliqi, kishilik hoquq, tyen'enmén weqesi, teywen mesilisi qatarliq xitay hökümiti üchün sezgür hésablinidighan mesililer heqqide hasil qilin'ghan jawablarni shu waqitning özide öchürüshi küchlük munazire qozghimaqta. Mesilen, bu ep Uyghurlar heqqide soralghan so'algha deslepte Uyghurlarning zor kölemlik tutqun, mejburiy emgek, kolléktip nazaret, diniy we medeniyet heqlirining cheklinishi qatarliqlargha nishan boluwatqanliqini eskertken bolsimu, arqidinla bu uchurlarning hemmisi biraqla aptomatik yuyuwetken, arqidin “Kechürüng! buninggha jawab bérish hazirche méning da'iremdiki ish emes. Bashqa témilar heqqide sözlisheyli” dégen uchurni körsetken. Bashqa sezgür témilardimu oxshash inkas qayturghan.

Amérikadiki Uyghur herikiti teshkilatining bashliqi roshen abbas xanim, buning intayin diqqet qozghashqa tégishlik mesile ikenlikini, eger buninggha tedbir qollanmighan teqdirde, buning uchur qalaymiqanchiliqi peyda qilidighanliqini bildürdi: “Bu sün'iy eqil munbiri xitay hökümitining teshwiqat qorali bolup, u kelgüside milyonlighan insanlarning méngisini burash we xitay hökümitining tesiri we teshwiqatini yayidighan qoralgha aylinishi mumkin. Bu intayin xeterlik.”

Jéffiriy keynmu sözide, herqandaq uchur we melumatlarni ijtima'iy alaqe wasitiliridin we sün'iy eqil arqiliq öginidighan yéngi ewladlar üchün élip éytqanda, bu ep teripidin sénzorlan'ghan melumatlarning tarqilishining aqiwiti xeterlik bolidighanliqini eskertti. U yene bu sün'iy eqil modélida abontlargha a'it sanliq melumatlarning xitay hökümitining qoligha chüshidighanliqini eskertti. U mundaq dédi:

“Men DeepSeek epining xitay hökümiti bilen hemkarlishidighanliqigha ishinimen. Bundaq déyishimning asasiy bar. Eger siz DeepSeek ni qollanmaqchi bolsingiz, uning qollinish shertlirini qobul qilishingiz kérek. Siz uning mezmunigha qarisingiz, uningda ‛siz kirgüzgen sanliq melumatlar xitay xelq jumhuriyitide saqlinidu hemde xitay qanuni boyiche bir terep qilinidu‚ déyilginini körisiz. Démek, bu ep xitayning dölet xewpsizlik qanuni we dölet mexpiyetliki qanuni qatarliqlargha boysunidighan bolup, eger xitay hökümiti herqandaq bir uchurni telep qilsa, u derhal tapshuridu. Körünüshke kishilerge DeepSeek gha yollighan uchurliri xetersizdek körünsimu, biraq siz dunyadiki eng chong saqchi dölitige özingizning melumatini ewetiwatisiz, dégen gep. Shunga kishiler bu epni qollan'ghanda éhtiyatchan bolushi kérek. Bu sün'iy eqil epi qiziqarliq bilinishi mumkin, emma méningche nurghun abontlar uni chüshürüp, uchurlirini bu yumshaq détalgha kirgüzüsh arqiliq chong xataliq sadir qiliwatidu”.

Derweqe, bu epning amérika téxnika shirketlirige keltürgen iqtisadiy ziyini we hemde uning bixeterlik mesilisi amérika axbaratlirida zor ghulghula qozghighan bolup, amérika pirézidénti donald trapmu 27-yanwar düshenbe küni qilghan sözide buni “Amérika téxnika shirketliri üchün bir oyghinish signali” dégen. Bir qisim mutexessisler, xitayning DeepSeek epining bixeterlik yochuqliri we hemde erkin pikir qilalmasliqtek kemchiliklirini nezerde tutqanda, uning amérikaning sün'iy eqil epining aldigha ötüp kétishi mumkinchilikining az ikenlikini, , emma uning bu sahediki riqabetni keskinleshtüridighanliqini bildürüshmekte.

28-Yanwar küni aqsaray bayanatchisi karolin léwitt tunji qétimliq muxbirlarni kütüwélish yighinidiki sözide “Amérika dölet xewpsizlik kéngishining xitayning DeepSeek sün'iy eqil munbirining yoshurun xewpliri üstide tekshürüsh élip baridighanliqi” ni bildürgen.