Amérikidiki musulman jem'iyetliri amérika musulmanlirini Uyghurlargha hemdemde bolushqa chaqirdi
2019.01.24

Amérikidiki döletlik we yerlik musulman jem'iyetler, jama'etler, diniy rehberler we ziyaliylar birleshme bayanat élan qilip, xitayni Uyghur rayonidiki yighiwélish lagérlirini taqashqa, amérikidiki musulmanlarni Uyghurlargha yardemde bolushqa shundaqla yighiwélish lagérliridiki karxanilarda ishlepchiqirilghan mehsulatlarni bayqut qilishqa chaqirdi.
Bu tunji qétim amérikidiki döletlik we yerlik musulman jem'iyetlirining, jama'etlerning, diniy rehberler we ziyaliylarning Uyghurlargha yardem qilish heqqidiki bir bayanatqa bunchilik köp sanda imza qoyushidur. Hazirgha qeder mezkur bayanatqa amérikidiki az dégende 81 döletlik we yerlik musulman jem'iyetliri, jama'iti, ataqliq diniy rehberler we nopuzluq ziyaliylar imza qoyghan. Uninggha imza qoyghanlar arisida doktor yasir qadidek tonulghan musulman alimlar, sheyx abdulmoné'imdek nopuzluq diniy zatlar, amérika islami munasiwetler kéngishidek musulmanlar arisida tesiri zor islami teshkilatlar bar iken.
Bayanatta xitayning Uyghur diyaridiki lagérlargha qamalghan Uyghurlarni qoyup bérishi, balilarning a'ililirige qaytip kélishige yol qoyulushi, musulmanlarning diniy erkinlikining eslige keltürülüshi telep qilinipla qalmay, yene musulmanlargha qoshna mehellilerdiki bashqa diniy étiqadqa mensup muxlislarni bu telepke awaz qoshushqa chaqirghan. “Amérika islami munasiwetler kéngishi” bu bayanatqa imza qoyghan teshkilatlarning biri.
Mezkur teshkilatning bayanatchisi zeynet chawdriy xanim 24-yanwar ziyaritimizni qobul qilip, xitay hökümitini yene bir qétim yighiwélish lagérliridiki Uyghur musulmanlirini qoyup bérishke chaqirdi. U mundaq deydu: “Biz xitay hökümitining jazalishigha duchar boluwatqan Uyghur musulmanlirining ehwalidin chongqur endishe qiliwatimiz. Hazir yüz bériwatqan basturush, söz erkinliki we diniy étiqadni ipadileshni boghush qilmishlirining yüz bériwatqinigha uzun bolghan bolsimu, lékin buningdin jem'iyet yéqinda xewer tépishqa bashlidi. Biz xitay xelq jumhuriyitini yighiwélish lagérliridiki Uyghurlarni qoyup bérishke, balilarning a'ilisige qaytip kélishige yol qoyushqa, dini étiqadni eslige ekeldürüshke chaqirimiz.”
Xitay hökümiti Uyghur rayonidiki lagérlarning “Kespiy terbiyelesh merkezliri” ikenlikini ilgiri sürüp, bu orunlarda kishilerge siyasiy, qanun terbiyesi élip bériwatqanliqi we kesip öginishige yardem qiliwatqanliqini ilgiri sürüp kelgen. Lékin zeynep chawdréyning tekitlishiche, Uyghurlar duch kéliwtqan mesile noqul musulmanliq mesilisi emes iken. U buning wijdani bar herqandaq insan inkas bildürüshke tégishlik bir mesile ikenlikini bildürdi.
Zeynep chawdriy mundaq deydu: “Bu yerde mezkur yighiwélish lagérlirigha alaqidar sün'iy hemrah resimliri we uning dawamliq kéngiyiwatqanliqini öz ichige alghan ishenchlik deliller bar. Bu deliller Uyghur musulmanlirigha qarita basturush élip bériliwatqanliqini ispatlap turmaqta. Bu mesile noqul amérika musulmanliriningla mesilisi emes, belki wijdani bar herqandaq bir insanning buninggha qarshi turup, heqni telep qilish, éziliwatqan Uyghur musulmanlirining erkinlikini telep qilish mejburiyiti bar bir mesile. Chünki biz bu rayonda yüz bériwatqan hadisilerge qarap, natsistlar gérmaniyeside yehudiylar duch kelgen hadisilerni körgendek boluwatimiz.”
Amérikidiki musulman jem'iyetler, jama'etler, diniy rehberlirining bayanatida yene amérika puqralirini xitay karxanilirining yighiwélish lagérliridiki tutqunlarni mejburiy emgekke sélish arqiliq ishlepchiqirilghan mehsulatlirini sétiwélishni toxtitishqa chaqirghan. Amérika birleshme agéntliqi ötken yili 12-ayda élan qilghan bir xewiride bezi xitay shirketlirining Uyghur rayonidiki lagérlargha karxana qurup, tutqunlarni mejburiy emgekke séliwatqanliqi, bir amérika shirkitining xotendiki bir lagérda ishlepchiqirilghan tenterbiye kiyimlirini import qilghanliqini ilgiri sürgen. Bezi uniwérsitétlar bu shirketning mehsulatlirini sétishni chekligen. Bu shirket mezkur xitay karxanisining mehsulatlirini import qilishni toxtatqanliqini bildürgen idi.
Amérikining oxayyo shtatidiki musulman ziyaliysi isam za'im yuqiriqi bayanatqa imza qoyghan musulman zatlarning biri. Isam za'im öz nöwitide yene amérika islam munasiwetler kéngishi oxayyo shöbisining idare hey'et ezasi. U 24-yanwar ziyaritimizni qobul qilghanda yighiwélish lagérlirigha alaqidar xitay karxanilirining mehsulatlirini bayqut qilish xitayni mejburlashtiki eng ünümlük charilerning biri ikenlikini körsetti.
Isam za'im mundaq deydu: “Shübhisizki, bu charilerning bir türi. Lékin birdin-bir chare emes. Emma biz qilalaydighan ünümlük charilerning biri. Epsuski, bezide biz bir mehsulatning zadi qeyerde ishlepchiqirilghanliqini toluq éytip bérelmeymiz. Siz xitayda ishlepchiqirilghanliqini asan qiyas qilalaysiz. Lékin xitayning qeyiride ishlepchiqirilghanliqigha höküm qilalmaysiz. Buningda nahayiti segek bolushqa toghra kélidu. Shunga mehsulatning qeyerdin kelgenlikini bilmigechke bu lagérlarda ishlepchiqirilghan mehsulatni bayqut qilishni qiyinlashturup qoyushi mumkin. Lékin bu xorlashni toxtitish hemmimizning, yeni insanperwerlikke, diniy erkinlikke we erkinlikke köngül bölidighan wijdanliq kishilerning hemmisining mejburiyitidur.”
Uning körsitishiche, amérikidiki musulmanlar jama'et pikiri peyda qilish, amérika hökümitining Uyghur mesilisige köngül bölüshi, dölet mejlisining Uyghurlargha alaqidar qanunlarni chiqirishida ünümlük rol oyniyalaydiken. U mundaq dédi: “Biz bir musulman teshkilati bolush süpitimiz bilen amérikining memliket miqyasida puqralar hoquqi, erkinlikke köngül bölidighan bashqa gheyriy musulman teshkilatliri jama'etliri bilen birliship, hökümetke bésim shekillendürsek bolidu. Amérika xelqi puqralar erkinliki we insanperwerlikke köngül bölidu. Ular awam we kéngesh palata ezalirigha téléfon qilsa, ular elwette ishxanisigha téléfon qilip endishisini bildürgen kishilerning sözige ehmiyet béridu. Eger biz bizning jama'itimiz we ittipaqdashlirimizni heriketlendürüp, bizning saylan'ghan wekillirimizge Uyghur rayonida yüz bériwatqan ishlargha qarita özimizning endishimizni bildürsek, biz bezi nersilerni özgertelishimiz, ular peqet tenqid bilen cheklinip qalmay, belki xitay hökümitini jazalishi, ularni qilmishliri üchün bedel tölitishi mumkin.”
Amérikidiki musulman jem'iyetler, jama'etler we musulman diniy rehberlirining bayanatida yene amérika hökümitining Uyghur rayonidiki kishilik hoquq depsendichiliki we yighiwélish lagérlirini izchil otturigha qoyup kéliwatqanliqigha rehmet éytidighanliqi, dunyadiki bashqa döletlerni amérikidin ülge élishigha chaqiridighanliqini bildürgen. Bayanatta qeyt qilinishiche, ular yene amérikidiki musulmanlar we bashqa diniy étiqadtiki jama'etlerni 4-ayning 6-küni washin'gton shehirige yighilip, Uyghurlargha hemdemde bolush zor namayigha qatnishishqa chaqirghan.