Yang jyenli: “Xitayning Uyghurlargha qaratqan diniy basturushi Uyghurlarning milliy kimlikini yoqitishni meqset qilidu”

Chet'ellerdiki xitay démokratliridin amérikidiki “Puqralar küchi” teshkilatining mes'uli yang jyenli ependi radi'omiz Uyghur bölümining mexsus ziyaritini qobul qilip, xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan diniy we ma'arip siyasiti heqqide toxtaldi.

Yéqindin buyan Uyghur élide élip bériliwatqan “Qanunsiz diniy pa'aliyetlerge zerbe bérish”, “Diniy tüs alghan kiyinishni cheklesh”, “18Yashqa toshmighanlarning meschitke kirishini men'i qilish” qatarliq heriketler, shundaqla ötken hepte xitayning sinna toridiki melum blogda élan qilin'ghan “Qur'an kerimini köydürüp yoqitish” teshebbusi, Uyghur, tunggan qatarliq musulmanlarningla naraziliqini qozghap qalmay, Uyghur weziyitini közitip kéliwatqan chet'ellerdiki xitay démokratliriningmu diqqitini qozghidi.

Amérikidiki “Puqralar küchi” teshkilatining bashliqi yang jyenli ependi ziyaritimizni qobul qilip, nöwette Uyghurlar duch kéliwatqan halqiliq mesile özining étiqadi we milliy kimlikini saqlap qélish mesilisi ikenlikini tekitlidi.

Yang jyenli ependi sözide, Uyghurlarning xitay kommunist hökümiti rayonida yürgüzüwatqan “Qanunsiz diniy pa'aliyetlerge zerbe bérish”namidiki bu xil diniy basturush herikiti we bir qisim xitay puqraliri arisida ewj éliwatqan chong xitaychiliq idiyisi seweblik yüz bériwatqan Uyghurlargha öchmenlik xahishining heqiqiy mahiyitini tonup yétip, bu mesililerge hushyarliq bilen mu'amile qilishi we xitay puqralirigha Uyghurlarning xitay kommunist hökümiti teripidin basturuluwatqanliqidek heqiqetni tonutushning muhimliqini tekitlidi.

Uyghurbiz torining 28-féwral we 4-mart künidiki xewerliride sinna tor békitide 25-féwral élan qilin'ghan qur'an kerimini haqaretleydighan yazmining xitaydiki Uyghur qatarliq musulmanlarning qattiq naraziliqini qozghighanliqi xewer qilin'ghan. Uyghurbiz torida élan qilin'ghan xewerde, Uyghurbiz tori bashqurghuchisining sinna torigha xet yézip bu xil yazmilarni tordin éliwétishni telep qilghanliqi, emma sinna tor békitide 4-mart künimu “Gu jyenchyu markist” isimlik blog sahibining torida bu yazmining öchürülmey shu péti turghanliqi xewer qilin'ghan. Radi'omiz Uyghur bölümimu 28-féwral ötken peyshenbe küni bu heqte mexsus xewer bergen iduq.

Yang jyenli ependi sözide Uyghur qatarliq musulmanlarning qattiq ghezipini qozghighan bu yazmini sinna tor békitining 4-martqa qeder öchürmesliki hem xitayning hökümet metbu'atlirida da'irilerning bu teshebbusni otturigha qoyghuchigha chare bérilgenliki heqqide héchqandaq inkas yézilmasliqidek ehwalning özining diqqitini qozghighanliqini bildürüp mundaq dédi:
“Xitay kommunist hökümiti hakimiyetni qolgha alghan künidin bashlapla barliq diniy pa'aliyetlerni basturush nishani qilip keldi. Men xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan diniy basturush we til jehette xitaychilashturush siyasitini közitip kéliwatimen. Uyghurlargha nisbeten éytqanda, Uyghurlarning özige xas medeniyet tarixi, étiqadi, örp-aditi we til qatarliq jehette xitay millitidin tüptin perqlinishi, xitay hökümitining neziride Uyghurlarning bölünüp chiqip kétishni teshebbus qilishidiki asasiy sewebler dep qarilip, xitay hökümitini endishige salmaqta. Xitay hökümiti Uyghurlarning islam diniy étiqadini Uyghurlarning milliy kimlikini kücheytip, Uyghurlarda bölünüsh xahishini keltürüp chiqirishta türtkilik rol oynaydu dep qaraydu. Shunga xitay hökümiti Uyghurlarning diniy étiqadigha qaratqan basturushni barghanche kücheytmekte. Ularning (xitay hökümitining) axirqi meqsiti Uyghurlarning diniy étiqadini yoqitish.”

25‏-Féwral küni özini“Markist”dep atiwalghan bir xitay “Sinna” toridiki shexsi mikroblogida pikir yézip, xitay hökümitini dölet ichidiki barliq “Qur'an kerim” ni toplap köydürüwétishke chaqirghan. Mezkur xitay yazmisida:“Kishiler arisidiki adawet, kemsitishni keltürüp chiqarghuchi qur'an emesmu? shunga,memliketlik qanunsiz neshr buyumlirigha qarshi turush ishxanisi, memliket boyiche élip bérilidighan sériq neshriyat buyumlirigha zerbe bérish herikitide, dölitimiz ichidiki barliq qur'an kerimlerni köydürüp tashlishi kérek. Bu arqiliq atalmish “Qaymuqturushqa uchrighan az sanliq milletni qutquzuwélish kérek ” dep yazghan. Bu yazma torda élan qilin'ghandin kéyin, tordashlarning qattiq naraziliqini qozghighan bolsimu, sinna tor békiti bu yazmini 4-martqa qeder öchürmigen we bu yazmini shexsi blogida qoyghan “Markist” isimlik kishige hökümet da'irilirining qandaq chare körgenliki heqqide xitayning hökümet metbu'atliri hazirghiche héchqandaq xewer bermidi.

Yang jyenli ependi yene, xitay hökümitining nöwette Uyghur tili we medeniyitige qarita cheklime qoyushni kücheytish arqiliq, Uyghurlarning milliy kimlikini suslashturush hetta yoqitishqa urunuwatqanliqi ikenlikini tekitklep mundaq dédi.

“Nöwette xitay hökümiti Uyghur tilining normal ishlitilishige qarita her xil tosalghularni peyda qilmaqta. Mesilen, hökümet organlirida we soda shirketliride ishligüchilerni xitay tilida sözleshke mejburlash, Uyghur tilini étibarsiz qaldurush hetta Uyghur tilini untuldurush. Undin bashqa Uyghurlarning milliy aditi we diniy étiqadigha uyghun bolghan kiyinishi we Uyghur erlirining saqal-burut qoyushini xitay hökümiti Uyghurlarning milliy medeniyitini gewdilendürüp, axirqi hésabta xitaydin bölünüp chiqip kétish xahishining ipadisi dep qarighanliqi üchün, Uyghurlarni medeniyet jehette (xitay medeniyiti bilen) oxshash bolushqa mejburlap, Uyghurlarning xas örp-adet, kiyinishlirigimu cheklime qoymaqta. Ularning axirqi meqsiti bolsa Uyghurlarning öz medeniyet alahidilikini pütünley yoqitish.”

Yang jyenli ependi sözining axirida sinna torida élan qilin'ghan Uyghurlargha we islam dinining muqeddes kitabi qur'an'gha hujum qilin'ghan bundaq yazmilarning chong xitaychiliq idiyisidiki xitay puqraliri teripidin yézilghanliqini tekitlep, yene yézilishining aldini élishning muhimliqini tekitlidi. Yang jyenli ependi mundaq dédi:
“Sinna torida élan qilin'ghan bu xil yazmilar gerche nahayiti az bolsimu, emma bundaq yazmilarning yézilish sewebi we bu xil yazmilar élip kélidighan éghir aqiwetke diqqet qilish kérek. Méningche, chet'ellerde pa'aliyet élip bériwatqan démokratik teshkilatlarning nöwettiki yene bir muhim wezipisi démokratik döletlerdila xitaydiki, Uyghur, tibet, mongghul qatarliq milletlerning we din'gha étiqad qilidighan xitay puqralirining kishilik hoquqi depsende qilinip, diniy basturulushqa uchrawatqanliqini anglitishtin bashqa, téximu muhimi xitay chégrisi ichidiki xitay puqralirighimu, xitay hökümitining Uyghur qatarliq milletlerge qarita diniy we medeniyet jehette basturush élip bériwatqanliqini bildürüsh. Xitay puqralirining Uyghurlarni ijabiy jehettin tonushini qolgha keltürüp, xitay hökümitining Uyghurlar heqqide bergen tetür teshwiqatliri seweblik bir qisim xitay puqralirida küchiyiwatqan chong xitaychiliq xahishi we Uyghurlargha qarita öchmenlik tuyghusining aldini élip, xitay puqralirigha Uyghurlarningmu ulargha oxshashla xitay hökümitining basturushigha uchrawatqanliqini bildürüsh tolimu muhim.”

Uyghur biz torining 4-mart künidiki xewiride déyilishiche, özige “Gu jyenchyu markist” dep nam qoyuwalghan bu blogchining musulmanlargha hujum qilghan yazmiliri we Uyghur, tibet, tunggan, manju qatarliq xitay bolmighan milletlerni haqaretlep yazghan yazmiliri uning blogida hélimu turuwatqan bolup, “Milletler ittipaqliqi” ni tekitlep kéliwatqan xitay hökümet da'iriliri musulmanlar we xitay bolmighan milletler haqaretlen'gen bu yazma sahibigha hazirghiche héchqandaq chare körmigen.