Хитай диний ишлар рәһбири диний радикаллиққа қарши күрәш қилишни тәкитлиди

Уйғурларниң ресторанлирида һарақ сетиш мәҗбурлиниватқан мәзгилдә, мәлум мәсчиттә намаз өтүватқан уйғурлар. 2015-Йили 16-апрел, хотән.

Хитай ислам җәмийитиниң 10-қетимлиқ вәкилләр қурултийи 26-ноябир күни бейҗиңда башлинип, 28-ноябир күни ахирлашқан. Йиғинда ислам җәмийитиниң йеңи рәһбәрлики түзүлгән болуп, 20 киши муавин рәисликкә сайланған.
Хитай ислам җәмийитиниң торидики тәпсилаттин мәлум болушичә, йиғинда йәнә “хитай ислам җәмийити низамнамиси(түзитиш лайиһиси)” қатарлиқ һөҗҗәтләр вә қарарлар қобул қилинған, хитай ислам җәмийитиниң рәис вә баш катиплиқ орниға туңган мусулманлири сайланған.

Хәлқара вә хитай таратқулириниң хәвәр қилишичә, йиғинда сөзләнгән нутуқларда диний радикаллиққа қарши туруш вә ислам динини “җуңгочилаштуруш йөлинишидә туруш” тәкитләнгән. Бу һәқтә чәтәлләрдики бир қисим уйғур паалийәтчилири инкас қайтурди.

Хитайниң 10-нөвәтлик мәмликәтлик ислам дини вәкилләр омумий йиғинида диний радикаллиққа қарши туруш тәшәббуси қайта тәкитләнди.

Б б с вә хитай һөкүмәт таратқулириниң 28-ноябирдики хәвәрлиридә баян қилинишичә, 26-ноябир башланған хитай ислам дини мәмликәтлик 10-нөвәтлик вәкилләр қурултийиниң ечилиш мурасимида дөләт диний ишлар идарисиниң башлиқи ваң зоән сөз қилип, ислам радикал идийисиниң уйғур ели вә башқа хитай өлкилиригә сиңип киришидин һошяр болушини тәкитлигән.

Ваң зоән мундақ дегән: “диний радикаллиқниң шинҗаң райони вә ичкири өлкиләргә сиңип кириш йөнилишигә йүксәк дәриҗидә диққәт қилиш керәк”.

Ваң зоән сөзидә йәнә: “диний радикаллиқ идийиси болса зораван террорлуқ һәрикәтлириниң идийиви асасидур. У җуңгониң җәмийәт муқимлиқи, милләтләр иттипақлиқи вә ислам дининиң сағлам тәрәққиятиға зиянкәшлик қилди” дегәнләрни тилға алған. Бирақ, уйғур диний затлири, җәмийәт муқимлиқи вә милләтләр иттипақлиқиға зиянкәшлик қиливатқан асасий амилниң радикал исламизм әмәс, бәлки хитай һакимийитиниң диний бесимлири икәнликини илгири сүрмәктә. Хәлқара мәтбуатларму узундин буян хитай-уйғур арисидики зиддийәтләр вә хитай һакимийитигә қарши радикал қаршилиқларға хитайниң диний җәһәттики чәклимә сиясәтлириниң сәвәб болуватқанлиқини тәкитләп кәлгән. Германийәдики диний затлардин турғунҗан алавудунһаҗим бу мәсилә һәққидә өз қарашлирини баян қилип өтти.

Уйғур диний затлири вә зиялийлири ислам дуняси билән қоюқ иқтисадий вә сиясий һәмкарлиқларни қанат яйдуруватқан хитайниң өз дөлитидә ислам дининиң нормал тәрәққиятиға еғир тосқунлуқ қиливатқанлиқини илгири сүриду. Д у қ муавин рәиси пәрһат муһәммиди әпәнди бу хусуста өз қарашлирини оттуриға қойди.

Хитайниң диний бесимлириниң күнсери күчийип бериватқанлиқини тәкитлигән турғунҗан алавудунһаҗим, хитайниң ислам әллиридә сиясий, иқтисадий һәмкарлиқлар еһтияҗидин өзини исламниң дости шәклидә көрситиватқан болсиму, әмәлийәттә ислам үммити болған уйғурларниң етиқад әркинликини еғир дәриҗидә дәпсәндә қиливатқанлиқини әскәртти.

Б б с хәвиридә тилға елинишичә, ваң әпәнди өз нутқида йәнә “ислам динида җәмийәттики зор өзгиришләргә әгишип йеңи әһвал вә зиддийәтләр келип чиқти. Ислам диний затлириниң мәйдани қәтий һалда диний радикаллиқ идийисигә, бөлгүнчиликкә, радикаллиқ вә террорлуққа қарши турушини үмид қилимиз” дегән.

Уйғур зиялийлиридин пәрһат муһәммиди әпәнди бу һәқтә тохталғанда болса, хитайниң уйғур диний затлирини уйғур диярини тизгинләшниң бир қорали сүпитидә хизмәт қилишқа мәҗбурлаватқанлиқини, өзлириниң кишилик һәқ-һоқуқлири, әркинлики йолида күрәш қиливатқан уйғурларни радикаллиқ, террорлуқ билән қарилап бастуруватқанлиқини, хәлқара җәмийәтниң бу һадисиләрдин хәвәрсиз әмәсликини тилға алди.

Ислам динини хитайчилаштуруш тәшәббусини оттуриға қойған ваң әпәнди 10-нөвәтлик ислам дини йиғинида йәнә “җуңго ислам динини җуңгочә қилиш нишанида қәтий чиң туруш, җуңгочә ислам дининиң есил әнәнисини сақлаш, ислам дининиң түрлүк еқимлирини тоғра тонуш, чәтәлниң қиммәт қаришини мизан қилип нишанни йоқитип қоймаслиқ” ни тәкитлигән.

Диний затлардин турғунҗан алавудунһаҗим болса, исламниң ғәрбчә, шәрқчә, хитайчә, дәйдиған вариянтлири йоқлуқини баян қилип өтти.

Ваң әпәнди 10-нөвәтлик ислам дини йиғинида һәҗ ишлири тоғрисида қилған сөзидә, хитайдики мусулманларниң һәҗ нисбитиниң көплүкини вә хәлқара өлчәмгә йеқинлишип қалғанлиқини тәкитләп, бәслишип, қәрз елип, кесәлмән һаләттә һәҗ қилиштәк әқилсизликләрдин сақлинишни тәләп қилған. Һалбуки, уйғур диний затлири уйғур мусулманлириниң һәҗ ишлириниң изчил һалда еғир тосалғуларға йолуқуп келиватқанлиқини тәкитләшмәктә.