Diniy pa'aliyetlerni yerlik mexsus komitétlargha melum qilish tüzümi pütün Uyghur yézilirigha kéngeytilgen

Dinni zatlar we dinni xizmetke mes'ul xadimlar qatnashqan doklat yiginidin körünüsh. 2007-Yili qaramay.

Xitay hökümiti bu yil Uyghur ilining xoten wilayitidiki her qaysi ahaliler rayoni we yéza kentlerde mehelliwiy diniy komitétlarni tesis qilip, nezir-chiragh, nikah, xetme qur'an, sünnet toy, mewlüt qatarliq diniy tüs alghan barliq pa'aliyetlerni aldin'ala din komitétlargha melum qilish we shularning ruxsitini élishni yolgha qoyghan.

Melum bolushiche, nezir-chiragh, sünnet toy yaki nikah we xetme- qur'an oqutidighanlar yerlik diniy ishlar komitétlirini diniy pa'aliyetning mezmuni, meqsiti, chaqirilidighan méhmanlarni sani qatarliq uchurlar bilen teminleydiken.

Xitayning “Yer shari waqti géziti” bu yil 22‏-noyabir bergen xewiride, bu belgilimining pütün Uyghur rayonigha kéngeytilidighanliqini bildürgen idi. Bu yil qéyni-atisi wapat bolghan Uyghur rayonining jenubidiki melum bir bazarda olturushluq bir xanim, xizmetchilerning öz idarisige melum qilidighanliqini ilgiri sürdi.

Uyghur ayal: ruxset élip qilarmiz heqqichan uni. Méning balam 14 yashqa kirdi, xetme toyini qilip bolghini néwaq. Lékin qéyni-atam ölüp kétip nezir qilghan, mektepning xewiri bar. Nezirni 4‏-ayda qildiqqu, deymen.

Muxbir: ahaliler ish bashqarmisi yaki mehelle hökümetke xewer qildinglarma, mundaq nezirimiz bar, dep?

Uyghur ayal: he, mektep rehberlikining xewiri bar, baghaq tarqattuqqu. Lékin (mektepke xewer qildimu yaki ish bashqarmisighimu) u heqtiki geplerni men bek uqmaydikenmen. Men xotun kishi bolghandin kéyin, öyde qazan béshining ishliri bilen boldum. Uni yoldishim qilghan idi.

Muxbir: emma ruxset élishinglar kérek denga, qisqisi?

Uyghur ayal: he'e, méningche choqum ruxset alsaq toghra bolidu. Biz ishleydighan adem bolghandin kéyin shu özimizning hökümet rehberlikimiz bar, shulargha xewer qilip, shulardin ruxset élip qilimiz qandaq bolsa.

Jenubiy Uyghur rayonining melum bir yézisida turushluq saqchi ponkitining bir xadimi bolsa, adettiki puqralarning nezir-chiragh ruxsitini shu yerlik ahaliler komitétlirining béridighanliqini bildürdi.

Saqchi: 1 qandaq ruxsetni démekchi siz.

Muxbir: hazi nezirge saqchixanidin ruxset alidu, kélidighan adem sani we bashqa resmiyetlerni béjiridu, deydu. Shunga, téléfon qilip sorawatimen, qandaq resmiyetlerni béjiridu, dep?

Saqchi: 1 he, u resmiyetlerni shu mawu nimidiki balilar uqidu, bensichudiki (ish bashqarmisi) diki balilar. Uni biz uqmaymiz. He, (bolmisa resmiyet élish kérek), lékin buni biz toluq uqmaymiz. Ashu balilar béjiridu buni.

Sherqiy Uyghur rayonining melum bir baziridiki bir saqchixanining Uyghur xadimi, ularning tewelikidiki rayonlarda nezir-chiragh we bashqa diniy pa'aliyetler üchün kent da'ilirining ruxsitini élishi kéreklikini ilgiri sürdi. U, “Ruxset almay qilghili bolmaydu” dédi.

Saqchi: 2 siz shu teweliktiki dadüyge barisen, peysi'or (saqchixana)gha emes. He, dadüydin alidu. Almay qilsa bolmaydu. Néme? awwal shu yerdin xet alisen, éniq boldima. Durus, dadüydin. Uni almay qilghili bolmaydu. He, bu siyaset. Bashqa gep barmu?

Muxbir: bashqa gep yoq, shuni sorap baqay, dégen idim. Uningdin bashqa yene sünnet toy qilsimu ruxset alamdu, nezirdin bashqa?

Saqchi: 2 uni biz uqmaydikenmiz. Shu dadüy bilen alaqilishili. Bu ishlar shu dadüyning ishi, bizningki emes.

Xitay “Yer shari waqti géziti”ning xewiride neqil keltürüshiche, Uyghur aptonom rayonluq partiye mektipining proféssori la dishing, bu siyaset yerlik hökümetlerbning “Diniy pa'aliyetlerge téximu obdan xizmet qilishi” üchün chiqirilghanliqini bildürgen.

Ema Uyghur teshkilatlirining qarishiche, bu siyasetning meqsiti bir Uyghurning alaqe da'iri'isini kontrol qilishtur. Amérika Uyghur birleshmisining re'isi, weziyet analizchisi ilshat hesen bu siyaset Uyghurlarda héchqandaq shexsi erkinlik qoymaydighanliqini ilgiri sürdi.

U mundaq deydu: bu kishilerning shexsiyiti, kishilik hoquqigha qilin'ghan depsendichilik. Mesilen, méning kimler bilen alaqe qilishim, kimler bilen dost bolup, kimlerni öyge chaqirip méhman qilishim, bu méning shexsi ishim. Buning hökümet bilen héchqandaq munasiwiti yoq. Bu néme dégende xitay bu arqiliq her bir ademning bérish-kélish da'irisi we uruq-tughqanliridin tartip, bérish kélish qilidighan her bir ademning shexsiyitigiche hemmini bilmekchi. Bu démeklik, bu yerde héchqandaq shexsi mexpiyetlik, héchqandaq erkinlik yoq (dégenlik). Erkinliki bar adem özining öyige kimni qichqiridu! bashqilarning ruxset élip, bashqa ademning testiqi bilen qichqarmaydu.

Mezkur siyaset Uyghur aptonom rayonluq partkomning yéngi sékrétari chén chüen'go Uyghur rayonigha yötkilip kélip uzun ötmeyla yolgha qoyulghan. Chén chüen'go bu yil 8‏-ayda sabiq partkom sékrétari jang chünshyenning ornigha olturghan idi.

Ilshat hesen, chén chüen'goning taktikida jang chünshyen'ge qarighanda téximu konkrét we téximu qép-yalighach ikenlikini ilgiri sürdi.

Ilshat hesen mundaq deydu: xitayning siyasitide héchqandaq özgirish yoq, jang chünshyenning kétishi, chén chüen'goning kélishide. Emma taktikida özgirish bar. Chén chüen'go udul, qép-yalingach hemme némengge arilishimen, hemme némengni méningki köz aldimda qilisen, héchqandaq Uyghurning turmushi, hetta séning hujra öyingde héchqandaq mexpiyetlik bolmasliqi kérek, men hemme nersini bilishim kérek, dégen shu yerge ekéliwatidu. Jang chünshyen buni perdazlap élip mangghanidi. Mawuninggha kelgende konkrétlashturup, ochuq-ashkara hemme nersengge arilishimen, dep, séning kim bilen tuqqan bolushingnimu békitip bériwatidu. Emma buni zorawanliq bilen ekelgili bolidighan nerse emes. Dunyada buningda muweppeqiyet qazan'ghan héchqandaq hakimiyet yoq.

Xotende ahaliler nezir-chiraq, sünnet toy, nikah, xetme-qur'an qatarliq diniy pa'aliyetlerni yerlik organlargha melum qilish 2014‏-yildin bashlap yolgha qoyulghan bolsi'imu, emma mezkur belgilime bu yil resmi siyaset qilip békitilgen.