“Dunya musulman alimlar birliki” Uyghurlar heqqide bayanat élan qildi
2018.11.30

11-Ayning 27-küni “Dunya musulman alimlar birliki” xitayning Uyghur musulmanlirigha qarshi yürgüzüwatqan bésim siyasitige qarshi bayanat élan qildi.
Bayanat mundaq bashlan'ghan: “Uzun yillardin buyan xitay kontrolluqi astidiki musulmanlarning, bolupmu sherqiy türkistandiki musulmanlarning insaniy heq-hoquq, diniy erkinlik we ijtima'iy hayatta her xil bésimlargha duch kéliwatqanliqi, xitay hökümitining ularni dinidin uzaqlashturushqa mejburlawatqanliqi toghrisida xewerler kéliwatidu. Bularning ichide xitayning milyonlighan musulmanlarni “Qayta terbiyilesh” dégen namda jaza lagérlirigha mejburiy sulap qoyushi diqqet qozghimaqta. Jaza lagérlirida ularning izzet-abruyining depsende qiliniwatqanliqi, ularni diniy eqidisidin, milliy medeniyetliridin uzaqlashturush üchün her xil qebih bésimlarni yürgüzüwatqanliqi melum bolmaqta. Yene bir tereptin, xitayning sherqiy türkistandiki musulmanlarni meschitke kirishtin, diniy telim élishtin cheklewatqanliqi, hetta ularning sayahet erkinlikigimu cheklime qoyuwatqanliqi bilinmekte.”
“Dunya musulman alimlar birliki” bayanatida xitayning bésim qilmishliridin yaxshi aqiwet chiqmaydighanliqini agahlandurup mundaq déyilgen: “Dunya musulman alimlar birliki xitaydiki musulmanlar üstidin yürgüzülüwatqan zulumning éghirliqi we bu ehwalning nahayiti xeterlik ikenlikini tekitleydu. Bu ehwalgha qattiq naraziliqini bildüridu shundaqla buning qobul qilmaydighanliqini ipadileydu. Eger weziyet mushundaq dawam qiliwerse aqiwitining xitay üchünmu yaxshi bolmaydighanliqini agahlanduridu.”
Bayanatta yene xitaygha bir qanche nuqtida agahlandurush bérip mundaq déyilgen:
1-Xitay bilen islam dunyasidiki herqaysi döletler we xelqler otturisidiki munasiwetlerning chékinishige we buzulushigha sewebchi bolidu.
2-Xitay hökümitini az sanliq musulmanlarning ijtima'iy we dini erkinlikige shundaqla ularning insaniy hoquqlirigha hörmet qilishqa, jaza lagérlirida tutup turuluwatqan musulmanlarni qoyup bérishke chaqiriq qilidu.
3-Xelq ammisining dini erkinlikini kapaletke ige qilish arqiliq ularning dini heq-hoquqlardin behrimen bolushigha shara'it yaritip bérishke chiqiridu. Shularning ichide meschitlerni yasap bérish, dini telim-terbiye merkezliri échip bérish, musulman bolsun-bolmisun, her qaysi dindikilerning xususiy we ammiwi dini pa'aliyetlerni orunlashqa shara'it yaritip bérish, musulmanlarning dölet ichi we sirtida sayahet qilishigha ruxset bérishni telep qilidu.
Bayanatning axirida dunya alimlar birliki “Islam hemkarliq teshkilati” we islam döletlirini bu mesilige jiddiy köngül bölüshke chaqiriq qildi.
Mezkur bayanatqa “Dunya musulman alimlar birliki” ning re'isi doktor abdusalam reysoniy bilen bash katip doktor éli muhiddin el qaradaghi imza qoyghan.
Dunya musulman alimlar birliki ijtima'iy taratqularda aktip pa'aliyet qiliwatqan bolup, tiwéttir hésabida 169 ming egeshküchi, féysbuk sehipiside 2 milyon 931 ming egeshküchi bolup, Uyghurlargha alaqidar yazghan bayanatni birlikning resmiy tor bétide hem erebche hem in'glizche ikki tilda élan qilish bilen birge, féysbuk, tiwéttir qatarliq ijtima'iy taratqularda hem tarqatqan.
“Dunya musulman alimlar birliki” ning uyushturushi bilen 11-ayning 5-künidin 8-künigiche istanbulda xelq'araliq chong yighin échilghan bolup, yighinda birlikning saylimi élip bérilghan we birlikning re'isi yüsüp elqeridawi namzat bolmaydighanliqini bildürgendin kéyin fasliq bir dini alim “Dunya musulman alimlar birliki” ning re'isi bolup saylan'ghan. Bu yighin'gha sherqiy türkistan ölimalar birlikining wekillirimu qatniship, Uyghurlar musulmanlarning ehwali toghrisida söz qilghan.
Biz bu bayanat heqqide pikir qarashlirini élish üchün sherqiy türkistan ölimalar birlikining idare hey'et bashqurush ezaliridin abdusalam alim bilen söhbet élip barduq. U mundaq dédi: “Uyghurlar belkim tarixta bunchiwala éghir zulumgha duch kelmigen bolushi mumkin, xitay keng kölemde yoq qilish siyasiti yürgüzüwatidu, tarixta zulumlar bolghan, emma bunchila éghir we keng kölemde bir milletni tüptin yoq qilish üchün élip bérilghan bundaq zulumni tarixta biz uchratmaymiz. Shunga xitayning bu zorawanliqini choqum toxtitish kérek. Elwette, pütkül musulmanlar, teshkilatlar, musulman döletliri buninggha ige chiqishi kérek, buningda özlirining bir kishilik mes'uliyitini ada qilishi kérek, biz ulardin telep qilmaymiz, emma ular bu mesilini özlirining dini mejburiyiti dep ada qilishi kérek.”