Uyghur diyaridiki jüme namizi heqqidiki inkaslar

Xitay alahide qoralliq saqchilirining jüme namizidin qaytqan Uyghurlarni nazaret qiliwatqan körünüsh. 2014-Yili 23-may, ürümchi.

Ötken hepte ijtima'iy taratqularda “Xoten wilayitining namazgha alaqidar 7 nuqtini birlikke keltürüsh pilani” namidiki bir höjjetning foto resimi taralghan. Mezkur höjjette tekitlen'gen jüme namizida “Xitay re'isi shi jinpinggha minnetdarliq bildürüp, xotenning tinch, muqim bolushini, milletlerning inaq, xatirjem tirikchilik qilishni tileymiz” dégen tileklerni tilesh heqqidiki belgilimiler, chet'ellerdiki féysbok qatarliq taratqularda munazire qozghap eyibleshke uchrighan idi.

Uyghur diyaridin igiligen ehwallardin, nöwette jüme namizida gerche mezkur belgilimide tilgha élin'ghan söz-ibariler eynen orunlanmisimu, emma imamning xutbide jama'etke sözleydighan wez nesihetliride, “Xitay kompartiyisige minnetdarliq bildürüsh, inaq jem'iyet berpa qilish, muqim jem'iyet berpa qilish” heqqidiki söz-ibariliri asasiy salmaqni igileydighanliqi delillendi.

Xotendiki hökümet da'irilirining mezkur höjjet heqqidiki inkaslirini bilish üchün, xotendiki meschitler we xotendiki diniy ishlar idarilirige téléfon qilip, ehwal igileshke tirishqan bolsaqmu, lékin téléfonimiz ulanmidi.

Ijtima'iy taratqularda xoten da'iriliri teripidin chiqirilghanliqi ilgiri sürülgen “Jüme namizigha alaqidar belgilimiler” ning Uyghur diyarining bashqa jaylirida bar-yoqluqi heqqidiki ehwallarni igilesh üchün, ili oblastining ghulja nahiyisige téléfon qilduq.

Bu xitay kadir ijtima'iy taratqularda tarqalghan mezkur höjjettin xewiri yoqluqini bildürgen bolsimu, emma Uyghur diyarining jenub-shimal rayonliridiki diniy pa'aliyetlerning kadirlarning bashqurushida élip bérilidighanliqini we diniy zatlarning hökümetning qanun-belgilimiliri boyiche jüme namizi qatarliq diniy pa'aliyetlerge riyasetchilik qiliwatqanliqini ret qilmidi.

U: “Elwette, torda tarqilip yürgen bu xil uchurlar heqiqeten köp, emma ishenchlik derijisi qanchilik buni bilmeymen. Méningche, jenubiy Uyghur rayonidiki diniy pa'aliyetler bilen shimaldiki rayonlarda zor perq bolmisa kérek. Chünki, diniy pa'aliyetler dölitimizning diniy siyasiti boyiche bashqurulidu. Sékrétar chén chüen'go kelgendin buyan, heqiqetenmu jaylardiki herqaysi yézilargha chüshürülgen xizmet guruppisidiki munewwer kadirlarning muhim wezipiliridin biri, yézilardiki diniy pa'aliyetlerge nazaret qilish. Din'gha ishinidighan amma we diniy zatlar hemmisi hökümetning qanun-belgilimilirige boysunup kéliwatidu. Shunga nahiyimizde bu jehette chong mesile yoq” dep jawab berdi.

Öz kimlikini ashkarilimasliq sherti bilen ziyaritimizni qobul qilghan Uyghurlar, yéqindin buyan Uyghur diyaridiki meschitlerde oqulidighan jüme namizining hökümetning belgilimiliri boyiche oquluwatqanliqini bildürüp, jüme namizigha riyasetchilik qilidighan imamning muhim wezipiliridin biri, hökümetning siyaset-belgilimilirini qur'andiki ayetlerge tetbiqlap jama'etke chüshendürüsh we jama'etni hökümetning méhri-shepqitige minnetdar bolushqa ündesh ikenlikini bildürdi.

Shu yer waqti peyshenbe küni kechqurun radiyomiz ziyaritini qobul qilghan bir Uyghur özining adette 5 waq namazni toluq oquyalmisimu, emma öz mehelliside oqulidighan jüme namizigha toluq qatniship kéliwatqanliqini bildürdi.

Bu kishi nöwette, yurtida oquluwatqan jüme namizining emeliy ehwali heqqide toxtilip, ularning yézisida jüme namizigha hökümet teripidin belgilen'gen imamning bashchiliq qilidighanliqini, imamning jüme namizidin ilgiri namazxanlargha qilidighan wez nesihetliride jama'etni yurtning tinch-amanliqini, milletlerning inaq-éjilliqini saqlashqa ündesh bilen bille, xitay hakimiyiti we kompartiyisige minnetdarliq bildürüshke chaqirish imamlarning sözidiki qéliplashqan mezmunlar ikenlikini bildürdi.

Biz uningdin, ijtima'iy taratqularda tarqalghan “Xoten wilayitining namazgha alaqidar 7 nuqtini birlikke keltürüsh pilani” namidiki höjjetning mezmunidin xewiri bar-yoqluqini sorighinimizda, u özining yurtigha oxshash Uyghur diyarining shimalidiki jaylarda, mezkur höjjette tilgha élin'ghan belgilimiler heqqide tarqitilghan höjjetning esli nusxisini körmigen bolsimu, emma jüme namizida jama'etning imamgha egiship du'a qilghinida, el-yurtning amanliqini tilep, kompartiye we hökümet yaritip bergen iqtisadiy menpe'etlerge minnetdarliq bildüridighan söz-ibarilerni awazliq tekrarlaydighanliqini eskertti.

Chet'ellerdiki diniy ölimalardin, dunya Uyghur qurultiyining diniy ishlar mudiri turghunjan ependi, ijtima'iy taratqularda tarqalghan Uyghur diyarida yolgha qoyuluwatqan diniy étiqad heqqidiki mexsus belgilime-qa'idiler heqqidiki uchurlargha yéqindin diqqet qilip kéliwatqanliqini bildürdi.

Turghunjan ependi uchurlarda tarqalghan xotendiki jüme namizida xitay re'isi shi jinpinggha we xitay hakimiyitige minnetdarliq bildürüp du'a qilish mesilisi heqqide toxtilip, “Uyghur xelqige milliy zulum we diniy zulum qiliwatqan, dinsizliqni teshebbus qilidighan, xitaydek mustebit kommunist hakimiyetke minnetdarliq bildürüsh, meyli diniy jehettin bolsun yaki milliy ghurur jehettin bolsun, qobul qilghili bolmaydighan qilmish” ikenlikini bildürüp, jüme namizida jama'etke imametchilik qiliwatqan diniy zatlarning öz étiqadi we dindash qérindashliri aldidiki mes'uliyitini ada qilishqa chaqirdi.

Turghunjan ependi yene, Uyghur diyari weziyiti heqqidimu toxtilip, xitay hökümitining diniy jehettiki cheklime-siyasetliri qattiq ijra qiliniwatqan bundaq shara'itta, Uyghur xelqining qur'anda tekitlen'gen “Zulum aldida sewr qilish, artuqche qurban bérishtin saqlinish” heqqidiki ayetlerni tekitlep, nöwette Uyghur diyaridiki bir türküm diniy zatlarning öz iradisige xilap halda xitay hökümitining qa'ide-belgilimilirini ijra qilishqa mejbur qéliwatqan bolsimu, emma ular özining heqiqiy diniy étiqadi we xelq aldidiki wijdaniy mejburiyitini untumighan, allahqa chin étiqadi bilen ibadet qilip, öz xataliqini tonughan bolsila, ularning yenila xelqning hörmitige ige bolidighanliqini eskertti. Bu xil diniy zatlarni 2014-yili qeshqer héytgah meschiti aldida pichaqlap öltürülgen, qeshqer héytgah meschitining imami jüme tahirgha oxshash diniy we milliy munapiqlardin perqlendürüsh kéreklikini eskertti.