Jüme tahirning ölümige ikki yil bolghanda oxshimighan inkaslar otturigha chiqti

Héytgah jemi'esining sabiq xatibi jüme tahir

Qeshqer héytgah jamesining imami jüme tahir 2014-yili 30-iyul küni pichaqlap öltürülgen idi.

Aridin ikki yil ötkende, yeni bu yil 17-noyabir küni Uyghur aptonom rayonluq partkomning mu'awin sékrétari ju xeylun mexsus qeshqerge bérip jüme tahirning a'ilisidin hal sorighan.

U jüme tahirning a'ilisidikilerge özining chén chüen'goning alahide hawalisi bilen aptonom rayonluq partkom we xelq hökümitige wakaliten ulardin hal sorap kelgenlikini éytqan.

Ju xeylun mundaq dégen: “Jüme tahir damollam pütün shinjangdiki wetenperwer diniy zatlarning öginish ülgisi. U özining intayin yuqiri diniy bilimi bilen étiqadchi ammigha diniy desturlarni toghra chüshendürüsh we sherhleshte ülge körsetken. Hel qilghuch peytlerde bayriqi roshen halda milliy bölgünchilikke we ‛üch xil küch‚ ke qarshi turghan. Keng étiqadchi ammini toghra yol we toghra yönilishke yéteklep, wetenning birlikini qoghdash üchün zor töhpe qoshqan.”

Chén chüen'go Uyghur aptonom rayonigha partkom sékrétari bolup uzun ötmeyla néme sewebtin jüme tahirni eslep qaldi? uning mexsus adem ewetip jüme tahirning a'ilisini yoqlishi némidin dérek béridu?

Melumki, 2009-yili ürümchide “5-Iyul weqesi” yüz bérip aridin 9 kün ötkende, jüme tahir qeshqer héytgah jamesining imami bolush salahiyiti bilen xitay dölet téléwiziyesining ziyaritini qobul qilidu. U sözide “Qur'an kerim” we “Hedis-sherif” ni shipi keltürüp, “5-Iyul weqesi” ge qatnashqan we tutup kétilgen Uyghur yashlirini qattiq eyibleydu. U yene islam ehkamlirini xitay hökümitining Uyghur élidiki siyasiy teshwiqatlirigha maslashturup sherhleydu.

Jüme tahir öltürülüp aridin ikki yil ötkende, chén chüen'goning uning erwahini yene chaqirip, atalmish “Wetenperwer diniy zat” larning öginish ülgisi qilmaqchi bolghanliqi muhajirettiki Uyghur serxillirining diqqitini qozghidi.

Qeshqerde tughulup ösken, 1985-yilidin tartip jüme tahirning kimliki heqqide gumaniy qarashlargha kélip bolghan, bügün amérikida yashawatqan erkin hajim radiyomiz ziyaritini qobul qilip, özi bilidighan ehwallardin uchur berdi.

Muhajirettiki Uyghur siyasiy pa'aliyetchiliridin memet toxti ependimu bu heqte inkas qayturup, jüme tahirning öz dewride héytgah jamesige imamliqqa teyinlinishi xitay da'irilirining islam dinini xunükleshtürüshke we uni özining siyasiy meqsiti üchün xizmet qildurushqa urunushining bir ipadisi, deydu.

Jüme tahir öltürülgendin kéyin, muhajirettiki Uyghur jama'et erbabliridin abduqadir yapchan ependimu diniy ölima bolush süpiti bilen radiyomiz ziyaritini qobul qilip, bu heqte inkas qayturghan idi. U jüme tahirning uzun yillardin buyan xitay kommunist hakimiyitining jarchisi süpitide “Qur'an kerim” we “Hedis sherif” ni musulmanlarning paydisigha emes, belki xitay da'irilirining siyasitige maslashturup xata sherhilep kelgenlikini tilgha alghan idi.

Mekke mukerremde olturushluq diniy ziyaliylardin sirajidin hajimmu bu heqte pikir bayan qildi. U islam dinida qara-qoyuq adem öltürüsh we qan töküshning cheklen'genlikini, emma jüme tahirning ölümining bu katégoriyedin mustesna ikenlikini ilgiri sürdi. U yene jüme tahirning öltürülüshige bashqa héchkim jawabkar bolmastin, belki uning özining jawabkar ikenlikini tekitlidi.

Gollandiyede olturushluq diniy ziyaliylardin eysa sawut qarimmu inkas qayturup, jüme tahirning 20-esir Uyghur tarixidiki abdughopur shaptul damollamdin héchqandaq perqi yoq bir insan ikenlikini tekitlidi.

Abduqadir yapchan ependimu buningdin ikki yil ilgiri radiyomiz ziyaritini qobul qilghanda jüme tahir weqesini “Tarixning tekrarlinishi shundaqla tarixning jazasi” dep körsetken idi.

Memet toxti ependi axirida, jüme tahirning héytgah jamesidin ibaret bu muqeddes orunni xitay hökümitining siyasiy teshwiqat yürgüzüshtiki sehnisige aylandurmaqchi bolghanliqi, uni alliqachan jehennemge bexshende qilip bolghan, deydu.