Хотәндә мәсчит чеқиш долқуниниң йәнә давам қиливатқанлиқи дәлилләнди

Түркийәдики “уйғур хәвәр вә тәтқиқат мәркизи” түркийәгә йеңи кәлгән хотәнлик бир муһаҗирниң баянлириға асасән хотәндә мәсчит чеқиш долқуниниң йәнә давам қиливатқанлиқи, буниң нәтиҗисидә хотәндики бәйтулла вә бәйтулмәмур мәсчити қатарлиқ 10 нәччә қәдимий мәсчитниң чеқиветилгәнликини хәвәр қилди. Мухбиримизниң бүгүн хотәнгә қарита елип барған телефон зиярәтлири давамида хотәндә мәсчит чеқиш долқуниниң йәнә давам қиливатқанлиқи дәлилләнди. Алақидар сақчи хадимлири хотәнниң йеңиериқ йезисидила 5 мәсчитниң чеқилип орниға сақчихана, гиләмхана вә тиккүчилик карханиси селиниватқанлиқини ашкарилиди.

“уйғур хәвәр вә тәтқиқат мәркизи” ниң мәзкур хәвиридә хотән шәһәр ичи вә әтрапида чеқиветилгән қәдимий мәсчитләрдин аврал мәсчити, нурлуқ җамәси, һейтгаһ мәсчити, бәйтуллаһ мәсчити, бәйтулмәмур мәсчити, җуҗан дәрваза мәсчити вә атбазири мәсчити қатарлиқ 13 мәсчитниң нами тилға елинған. Хәвәрдин мәлум болушичә, хотәндики бу мәсчитләрниң чеқилиши, уйғур районида йиғивелиш лагерлириға адәм топлаш башланған өткән йили 3‏-айдин башланған. Мәсчитләрниң чеқилиши лагерларға адәм топлаш билән мас қәдәмдә елип берилған.

Биз хотәнниң навағ, ғоҗамбағ қатарлиқ сақчиханилириға телефон қилғинимизда сақчи хадимлири хотәндә давам қиливатқан мәсчит чеқиш һәрикити һәққидә гәп қилишқа унимиди. Хотәнниң йеңиериқ сақчихана хадими мәсчит чеқиш һәрикитиниң 4-5 айдин бери җиддий шәкилдә давам қиливатқанлиқини ашкарилиди. Мәлум болушичә, чеқилғанлири шарқиратма мәсчит, җигдилик мәсчит қатарлиқ 5 орундики мәсчит болуп, буларниң орниға сақчихана, гиләмхана вә тиккүчилик карханиси қурулмақтикән.

Илгири ениқлашлиримиздин дәлиллинишичә, 2015- вә 2016-йиллири қәшқәр вә хотәнләрдә мәсчитләрни ихчамлаш нами астида мәсчит чеқиш һәрикити кәң-көләмдә елип берилған иди. У чағларда һәрқайси мәһәллә мәсчитлири чеқиветилип, һәр бир кәнттә пәқәт бирдин мәсчит сақлап қелинған. Бүгүнки йеңиериқ сақчи хадиминиң баянлиридин мәлум болушичә, йеқинқи 4-5 ай ичидә йеңиериқтики 9 мәсчиттин 5 мәсчит чеқиветилип, пәқәт 4 мәсчит сақлап қелинған. Материялларда көрситилишичә, йеңиериқ йезиси 9 кәнттин тәшкилләнгән икән. Буниңдин қариғанда, хитай даирилири 2015- вә 2016-йиллири мәһәллә мәсчитлиригә аталмиш “ихчамлаш” елип барған болса, әмдиликтә кәнт мәсчитлириниму ихчамлаватқанлиқи, нәтиҗидә һәр икки яки 3 кәнткә бирдин мәсчит сақлап қалғанлиқи мәлум болмақта.

“уйғур хәвәр вә тәтқиқат мәркизи” ниң хотәндики мәсчит чеқилиш һәққидә бәргән мәзкур хәвиридә намлири тилға елинған мәзкур мәсчитләрниң көпинчисиниң бирқанчә йүз йиллиқ тарихқа игә икәнлики, уларниң “мәдәнийәт инқилаби” дәвридә бир қетим чеқиветилип яки бузуветилгәнлики, 1980‏-йилларға кәлгәндә қайтидин қурулған яки ремонт қилинғанлиқи баян қилинған. Нөвәттә даириләр хотән йеңиериқтики бу бәш мәсчитниң орниға сақчихана вә кархана қуруш арқилиқ бу мәсчитләрниң изиниму қалдурмиған.