Uyghur rayonida partiyilik kadirlar bilen qol éliship körüshmeslikmu - esebiylikning alamiti

Muxbirimiz shöhret hoshur
2016.02.02
meschit-yashanghan-yash-terbiye.jpg Jüme namizidin kéyin, yashan'ghan diniy ölima meschit sirtida bir yash bilen söhbet ötküzmekte. 2014-Yili 23-may, ürümchi.
AFP

Uyghur rayonidiki adwokatlar tori qatarliq bir qisim ijtima'iy axbarat wasitiliride Uyghur rayonidiki melum bir hökümet orgini teripidin tüzüp tarqitilghan “Esebiylikning 75 xil konkrét ipadisi” namliq bir qollanma köchürüp bésilghan. Qollanmida tilgha élin'ghan alametler, bolupmu bu alametlerning esebiylikke baghlap chüshendürülüshidiki ghelitilik we mentiqsizliq muhajirettiki Uyghur közetküchilirining diqqitini tartti. Diqqet tartqan nuqtilardin biri, qollanmining 8 ‏-madisi. Buningda “Kompartiye ezaliri bilen qol éliship körüshmeslikmu diniy esebiylikning alamiti” dep békitilgen.

Mezkur maddida “Asasiy qatlam kadirlirini chetke qéqish, ular bilen bardi -keldi qilmasliq, quda-baja bolmasliq, aghrip qalsa yoqlimasliq we uchrashqanda qol éliship körüshmeslik diniy esebiylikning alamiti” déyilgen.

Undaqta, Uyghur rayonida rastinila kishilerning partiyilik kadirlar bilen salamlashmasliq hadisisi mewjutmu? bolsa buning sewebi néme? bu heqte türkiyede yashawatqan jama'et erbabi, diniy zat abdu'éziz ependi we siyasiy mulahizichi memet toxti öz qarashlirini bayan qildi.

Abdul eziz ependining qarishiche, Uyghurlarning kompartiye ezalirini, bolupmu partiyelik kadirlarni yaqturmaydighanliqi rast, chünki Uyghurlar bir musulman xelq bolush bilen bille xitay kompartiyesining zulumigha we ézishige uchrap kéliwatidu. Uning üstige xitay da'iriliri partiyilik kadirlar ichidin bashliq tallighandimu, asasliqi ularning amma arisidiki ishench we hörmitini emes, xitaygha bolghan sadaqitini asasiy ölchem qiliwatidu.

Yene abdul eziz ependining bayan qilishiche, yuqiriqidin sirt yéqinqi yillardin béri yüz bériwatqan qarshiliq heriketlirini bir terep qilishta, xitay da'iriliri ammini heriketke keltürüsh nami astida, kishilerni charlash we basturush opératsiyelirining aldinqi sépige mejburlawatidu, bu mejburlashlarda asasiy qatlamdiki kadirlar yétekchi rol oynawatidu. Mana bu ehwallar, ezeldinla asasi ajiz bolghan kadir we amma munasiwitini téximu yirikleshtürüp, ammini kadirlardin, bolupmu mensep tutqanliridin qorqidighan, yirginidighan psixik keypiyatni shekillendürgen. Shunga ularning partiyilik kadirlardin özini qachurushi we salamlashmasliqi, normal bir ijtima'iy hadise, uning diniy esebiylik bilen héchqandaq alaqisi yoq.

Kanadada yashawatqan közetküchi memet toxti ependi Uyghur rayonidiki kompartiye ezaliri bilen salamlashmasliq hadisisi üstide mundaq deydu: “Bu bir siyasiy isyan, xitay da'irilirining rayonda yürgüzüwatqan siyasitige qarita qarshiliqning addiy we ochuq ipadisi.”

Memet toxti ependining qarishiche, rayonda künséri küchiyiwatqan heqsiz siyaset we basturush heriketliri, bir qisim kishilerni hayati bedilige, yeni qoralliq qarshiliq körsitish yoligha mejburlighan bolsa, köp sandiki kishilerni milliy we siyasiy mesililerde meydan ayrishqa, qolidin kelgen shekildiki qarshiliq arqiliq öz ghezep-nepretlirini ipadilesh we derdlirige teselli tépish yoligha mejburlighan. Kompartiye ezaliri bilen salamlashmasliqining diniy étiqad bilen bolghan baghlinishigha qarighanda, siyasiy naraziliq we siyasiy iradining baghlinishi qoyuq.

Yene yéqinda xitay özi élan qilghan bir tekshürüsh doklatida rayondiki muqimsizliqning sewebliri üstide toxtilip mundaq déyilgen: “Weqe tughdurush éhtimali bar kishilerni nahiye rehberliri bilmeydu, yéza rehberliri bilmeydu, emma bilidighandek körünüwalidu, kent rehberliri bilidu, emma melum qilmaydu.”

Mana bu bayandin qarighanda, nöwette yézilarda xizmet qiliwatqan Uyghur kadirlarning köp qismi jiddiy mesililerde yene öz milliti terepte turuwatqan bolup, bu ehwal xitay da'irilirini dawamliq türde endishige salmaqta.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.