Уйғурлардики һиҗрәт сәпәрвәрлики тоғрисида мулаһизә (2)

Уйғурлардики һиҗрәт сәпәрвәрлики вә униң елип келидиған қийинчилиқлири һәққидә мәлумат елиш үчүн сәуди әрәбистан хәлқара радиоси уйғур бөлүмидә бир қанчә он йил ишлигән вә һазир мустәқил тәтқиқат билән шуғуллинип келиватқан абдуәһәд һаҗим билән мәккә мукәррәмә шәһиридики дарулһәдис билимгаһида илим тәһсил қилиш билән биргә сәуди әрәбистан хәлқара радиоси уйғур бөлүмидә ишләп келиватқан ясин һаҗим иккәйләнгә мураҗиәт қилған идуқ.

Ясин һаҗим мундақ деди:
“һазирқи уйғурларниң һиҗритини пәйғәмбәр әләйһиссаламниң заманисидики һиҗрәткә селиштуруп андин бир нәрсә дейишкә тоғра келиду. Бурун мәккидә мушрикләр мусулманларни имандин яндуруш йолида вәһший усулларда қийнайтти вә өлтүрәтти. Әмди һазир уйғурларниң юртида зулум бар, һәқсизлиқ бар. Әмма буни дәп вәтәнни ташлап чиқип кетиш ақиланилик әмәс. Униң үстигә уйғурлар өзлириниң юртини кимләргә ташлап бериду вә өзлири нәгә бариду? қайси дөләт уларни, сиз җапа тартипсиз,келиң, сизни қарши алимиз дәп қобул қилиду? бу әһвалда уйғурларниң ана вәтәнни ятларға ташлап берип чиқип кәткинидин көрә, сәвр қилип өз вәтинини чиң тутуп туруши әвзәл. Чүнки пәйғәмбәр әләйһиссаламниң заманисидикидәк мусулманларни һиҗрәт қилип барса қобул қилидиған, җениға вә мал-мүлкигә капаләтлик беридиған бирәр дөләт болмиса, улар өз юртини ташлап нәгә бариду. Чәтәлләргә биздәк һиҗрәт қилип чиққанларниң әһвалиға қаримамду, һазирғичә йигирмә йилдин бири бирәр дөләтниң пуқралиқини алалмай йүргән уйғурлиримизму көп. Шуңа мусулман дегән һекмәтлик вә тәдбирлик иш қилиши керәк.”

Абдуләһәд һаҗим мундақ деди:
“уйғурларниң чәтәлләргә һиҗрәт қилиши алдинқи әсирниң 40-йиллиридин башланған икән. Уларниң көп санлиқи сәуди әрәбистанға кәлгән икән. Кейин 55-йиллири оттура асияға чиқип кетипту. Арида йигирмә йилдин көпрәк чегра тақалған болуп, 80-йиллардин кейин йәнә чәткә чиқиш башланди. Бурун чәтәлләргә чиққанларниң көп санлиқи вәтән үчүн бир иш қилимиз дегән улуғвар нийәттә чиққан болсиму, барған дөләтләрдики қийинчилиқлар, мусапирлиқ дәрдидә өз җенини аран баққан. Көзгә көрүнгүдәк иш қилалмиған, һәтта балилири нәдә болса шу дөләтниң тилиға берилип кетип өзлириниң ана тилини унтуп кәткән. Мән сәуди әрәбистанида көп кишиләрни көрдүм. Уларму һазир чиқмақчи болғанлардәк вәтәнни дәп, хәлқни дәп чиққан икән. Әмма бирәр иш қилалмиған. Нурғунлири вәтәнниң һәсритидә йиғлап өлүп кәткән болди. Чәтәлләрдики әһвал мушундақ турса, әмди һазир вәтәндин һиҗрәт қилимиз дәп чиққанлар немә қилмақчи вә немә қилалайду? әһвал шундақ турса, өзүңниң вәтинини ташлап мундақ қара тәвәккүлчилик билән чәткә чиқип кетиш тәдбирлик болуш принсипиға уйғун кәлмәйду дәп ойлаймән. яшап кәлгән вәтиниңни ташлап немишқа чиқисән зади?”