Enqere étiqad erkinliki munbiri xitayni, Uyghurlargha qoyghan diniy cheklimilirini bikar qilishqa chaqirdi

Ramizan éyining kirishi bilen türkiyediki bezi ammiwi teshkilatlar, siyasiy partiyiler Uyghurlarning hazirqi weziyitini közitishke bashlidi. Mana mushundaq bir peytte, Uyghurlar duchar boluwatqan diniy bésimgha kishilerning diqqitini tartish üchün 27-may küni chüshte enqere étiqad erkinliki munbiri enqerening merkizige jaylashqan abdi ipekchi baghchisida axbarat bayanati élan qilip, xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan diniy bésim siyasitini eyiblidi. Chüshte ötküzülgen pa'aliyetke munberge eza teshkilatlarning mes'ulliri we enqerediki Uyghurlar ishtirak qildi. Qollirida ay yultuzluq kökbayraq, türk bayriqi we üstige enqere étiqad erkinliki munbiri xéti yézilghan lozunka kötürüwalghan kishiler rozi éyining birinchi küni axbarat xadimlirimu ishtirak qilghan pa'aliyette axbarat bayanatini oqup ötti.

Bu pa'aliyet uyushturghan enqere étiqad erkinliki munbiri re'isi soner qartal ependi axbarat bayanatini oqup ötti. U, mundaq dédi: “Qimmetlik ishtirak qilghuchilar, türkiyede we dunyaning qeyiride bolsa-bolsun, din, étiqad, pikir, pikir erkinlikige qilin'ghan bésim we insanlargha qarshi élip bériliwatqan zulumgha qarshi turush meqsiti bilen qurulghan enqere étiqad erkinliki munbirining 585-qétimliq muxbirlargha bayanat bérish pa'aliyitige xosh kélipsiler.

Bu heptidiki axbarat bayanatimizda, sherqiy türkistan heqqide toxtalmaqchimiz. 66 Yildin béri kommunist xitayning ishghali astida turuwatqan sherqiy türkistanda xitayning zulumi künsayin kücheymekte. Xitay bésiwalghan kündin béri, sherqiy türkistanni cheklen'gen rayon'gha aylanduruwetti. Xitay dinni eng chong xewp dep körgechke cheklimilerning köpini dini étiqadqa qarshi qoymaqta.”

U, xitayning Uyghur musulmanlargha qarshi eqilge sighmaydighan cheklimilerni qoyuwatqanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Men xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan eqilge sighmaydighan bir qanche cheklimisini siler bilen ortaqlashmaqchimen. Erlerning saqal qoyushi cheklen'gen. Xitay Uyghur xanim-qizlarning ropash kiyinishini chekligen. Dölet kadirliri we dölettin ma'ash éliwatqanlarning öyide qur'an we jaynamaz qoyushini chekligen. 4-Ayning birinchi künidin tartip bu cheklimiler dölet kadirlirighila emes, pütün xelq ammisigha qarita yürgüzülüshke bashlighan. Toy qilghanlarning diniy nikah qilishi cheklen'gen. Tamaq yéyishtin burun bismilla déyish, yémektin kéyin du'a qilish cheklen'gen. Biz diniy étiqad erkinliki munbiri bolush süpitimiz bilen, xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bu bésim siyasitini eyibleymiz. Xitay hökümitining Uyghurlargha erkinlik bérishini telep qilimiz.”

Pa'aliyet axirlashqandin kéyin, pa'aliyetke ishtirak qilghan kishilerge mikrofonimizni uzattuq.

Enqere étiqad munbiri ezasi hesen chetinqaya ependi xitay hökümitini Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasitini derhal toxtitishqa chaqirip mundaq dédi: “Uyghurlar bizning qérindashlirimiz. Ularning erkinliki, ularning diniy étiqadini xalighanche yashishi bizningmu arzuyimiz. Biz radiyongiz arqiliq xitayni Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasitini toxtitishqa chaqirimiz.”

Mezkur pa'aliyetke ishtirak qilghan enqerediki yildirim beyazit uniwérsitéti oqughuchisi selahiddin qeshqerli ependi rozi éyida chet'eldiki Uyghurlar rozi tutuwatqan bolsimu, Uyghur diyaridiki musulmanlarning rozi tutalmaywatqanliqini, buni jama'etchilikke anglitish üchün bu pa'aliyetke qatnashqanliqini bayan qildi.

Istanbuldin kélip bu pa'aliyetke qatnashqan Uyghur musapir memet yasin ependi bügün ötküzülgen muxbirlargha bayanat bérish pa'aliyitide otturigha qoyulghanlar xitay qoyghan cheklimilerning hemmisi emeslikini, peqetla az bir qismi ikenlikini ilgiri sürdi

Türkiye Uyghurlar eng köp olturaqlashqan döletlerdin biri hemde Uyghurlar bilen qérindash. Shunga türk axbarat wasitilirimu Uyghurlarning weziyitini alahide közitidu. 4-Ayning 1-küni atalmish aptonom rayonluq xelq qurultiyi teripidin maqullan'ghan térrorluq we esebiylikke qarshi küresh qilish belgilimisi élan qilin'ghan kéyin, türkiyediki yéngi shafaq, dunya gündemi qatarliq gézitlerde bu heqte maqaliler élan qilinip, xitayning Uyghurlargha élip bériliwatqan diniy bésim siyasiti otturigha qoyulghan idi. Zhurnalist mirkamil qeshqerli ependi bu ramizan éyi jeryanida türkiyede bu xil pa'aliyetlerning köpiyidighanliqini tekitlidi.

Enqere diniy étiqad erkinliki munbiri 2009-yili 5-iyul weqesidin kéyin her yili dégüdek Uyghurlar toghrisida pa'aliyet ötküzüp kelmekte. Ular ötken yili xitayning enqere elchixanisi aldida naraziliq namayishi ötküzgen idi.